18 Pułk Ułanów Pomorskich

Monografia w serii Zarys Historii Wojennej Pułków Polskich w Kampanii Wrześniowej, ukazująca genezę powstania i szlak bojowy 66 kaszubskiego pułku piechoty. Zeszyt nr 96

Publikacja zawiera wybór dokumentów wraz z omówieniami będących zapisem działalności koalicyjnego Rządu Obrony Narodowej Wincentego Witosa i Ignacego Daszyńskiego, powołanego przez Naczelnika Państwa 24 lipca 1920 r. Archiwum adresowane jest przede wszystkim do młodzieży studenckiej i szkół średnich, oficerów- wychowawców Wojska Polskiego, instruktorów harcerskich i Sokolich, duszpasterzy pracujących przede wszystkim z młodzieżą, działaczy kultury i instytucji samorządowych, pracowników mediów i szerokiego grona miłośników historii. Tom pierwszy zawiera dokumenty związane z działalnością Naczelnika Państwa, Rady Obrony Państwa, Prezydium Rządu wraz z jego głównymi resortami. Publikacja powstała z inicjatywy Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.

W Dwudziestoleciu kobiet zostały nakreślone zostały portrety dziesięciu Polek, z których żadnej nie sposób zaliczyć do przeciętnych i pozbawionych koloru. Choć różnią się wiekiem, to jednak kluczowa część ich życiowych doświadczeń przypada na ten sam szczególny, choć jakże krótki czas międzywojnia. Część bohaterek książki jest nadal żywo obecna w historii polskiej kultury. Wiele pozostawiło po sobie bogaty materiał biograficzny – pamiętniki, wspomnienia, dokumenty, obfitą korespondencję, wzmianki prasowe. Dla innych los był zdecydowanie mniej łaskawy i trudno dziś odtworzyć w sposób w pełni zadowalający naszą ciekawość ich fascynujące i często zawikłane życiorysy. Niestety pamięć o nich, choć odegrały niemałą rolę nie tylko w „kobiecym świecie”, powoli zamiera, Dwudziestolecie kobiet przywołuje je zatem tym chętniej.

Jan Szczygielski urodził się 20 sierpnia 1903 r. Końskowoli, a poległ w obronie Warszawy jako ochotnik 236 Pułku Piechoty 14 sierpnia 1920 r. Nie zdążył ukończyć 17 lat. Jego Dziennik obejmuje bardzo krótki okres - od 14 kwietnia do 30 lipca 1920 r. Czas ten jednak obfity był w wydarzenia. Budowało się państwo polskie, kształtowały granice, trwała wojna z Rosja. Zwycięstwa, które ostatecznie odniesiono, autor już nie doczekał. Zapiski pokazują, jak z upływem czasu z postronnego obserwatora stawał się aktywnym komentatorem i uczestnikiem wydarzeń, żołnierzem armii ochotniczej, świadomym ostateczności swego wyboru, zaś wybór ten czynił spójnym wewnętrznie człowieka pełnego wahań i wątpliwości. Dziennik Jana Szczygielskiego dokumentuje myślenie o ojczyźnie, dotyczy przeszłości i przyszłości, której autor już nie doświadczył. Jest świadectwem myśli pokolenia młodych Polaków, urodzonych na początku XX wieku.

W Noworosyjsku oddział ten przemianowano na 4 Dywizję Strzelców II Korpusu i dowództwo nad nią objął gen. Lucjan Żeligowski. Zwano ją powszechnie "Dziką Dywizją". Dlaczego? - trudno dociec. Może dlatego, że składała się głównie z jednostek najbardziej przedsiębiorczych, awanturniczych, butnych, samowolnych, żołnierzy, którzy z dumą nazywali siebie, szczególnie w kawalerii hołoworezami, ot coś w rodzaju starodawnej Siczy Zaporoskiej, może dlatego, że tak uzbrojenie, jak i konie, uprząż, rzędy końskie musieli zdobywać na bolszewikach, walcząc dziko i zaciekle o każdy karabin czy siodło, bo dobrowolnie niechętnie je oddawali, może wreszcie dlatego, że nie śmierdząc groszem, byli przeważnie nie strzyżeni i nie goleni, w wyszarzałych rosyjskich mundurach, tylko z polskim orzełkiem na czapce... Niemal do każdego oddziału dywizji można było odnieść zwrotkę z Powrotu taty Mickiewicza: Brody ich długie kręcone wąsiska, wzrok dziki, suknia plugawa... Dzicy z wyglądu i dzicy w boju, ale towarzysze o złotych sercach!

Był taki czas, kiedy tysiące Polaków z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w wyniku wojny i rewolucyjnej pożogi, utraciło swoje rodzinne domy. Tłumy kresowych uchodźców ruszyły wówczas m.in. do Warszawy, Krakowa, Poznania. A gdy tam zabrakło miejsca – także do Bydgoszczy. Od lipca 1920 r. bydgoskie domy, w których wcześniej królowało głównie twarde niemieckie słowo, zaczęła wypełniać śpiewna kresowa mowa. Razem z byłymi właścicielami pięknych pałaców, okazałych kamienic i skromnych chat trafiły tu cudem ocalone pamiątki, m.in. z Kijowa, Mińska, Sławuty, Humania, Witebska. I właśnie o tym czasie opowiada książka Gizeli Chmielewskiej pt. „Gniazdo zastępcze”. „Gniazdo zastępcze” to historia „utkana” ze wspomnień kresowych wygnańców, uzupełniona dokumentami i materiałami z międzywojennej prasy, bogato zilustrowana fotografiami. Ta historia opowiada m.in. o rodzinach Dunin-Gojżewskich, Lipkowskich, Nitosławskich, Nowińskich, Podhorskich, Podoskich, Regameyów, Sągajłłów, Woyniłłowiczów, Żeromskich. Przypomina działalność Internatu Kresowego, Gimnazjum Kresowego, również Związku Polaków z Kresów Wschodnich w Bydgoszczy. Przywołuje pamięć o Polakach z Kresów, którzy w mieście nad Brdą musieli zacząć swoje życie od nowa. I tego czasu na pewno nie zmarnowali.