1919

W dziejach Wojska Polskiego Pułk Ułanów o numerze 19 pojawia się w czasie wojny francusko - rosyjskiej w 1812 r. Po wkroczeniu Wielkiej Armii na Litwę, 1 lipca 1812 r. cesarz Francji Napoleon I rozkazem dziennym powołał Komisję Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego, jako najwyższą władzę cywilną nad departamentami utworzonymi z dawnych guberni: wileńskiej, mińskiej, grodzieńskiej i białostockiej. Jednym z najistotniejszych zadań Komisji było zorganizowanie wojska. Fragment książki.

Co łączy współczesnych Polaków, Litwinów, Białorusinów oraz innych mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, zwłaszcza najmłodsze pokolenia? Najłatwiej odpowiedzieć, że wspólna wielowiekowa przeszłość, sięgająca czasów Jagiellonów, wspólnota bytu państwowego Korony i Wielkiego Księstwa, ponadto europejska tożsamość i teraźniejszość. O przeszłości zwykle pamięta się przy okazji wielkich, okrągłych rocznic, takich jak setna rocznica restytucji polskiej państwowości. Wydarzenia, które miały miejsce w latach 1918–1922 zadecydowały ostatecznie o rozejściu się dróg obywateli Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Co sprawiło, że nie udało się w żadnej formie zrekonstruować wielkiego, nie tylko terytorialnie lecz i kulturowo, bytu politycznego, który był niegdyś dla Europy wzorem, a nawet budził zawiść wielu? Czy była to niechęć sąsiadów i wpływy obcych, Niemiec, bolszewickiej Rosji, aliantów zachodnich: Francji oraz Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych? Czy były to skutki wojny polsko-bolszewickiej 1918–1920, wprawdzie przez Rzeczpospolitą wygranej, lecz przegranego później traktatu pokojowego w Rydze (marzec 1921). A może błędy, które popełnił w swej polityce federacyjnej Józef Piłsudski, m.in. niepowodzenie operacji kijowskiej (kwiecień–maj 1920 roku), zdecydowany opór Litwinów przeciwko integracji czy też wynik „buntu” generała Lucjana Żeligowskiego? Wielu jest zdania, że powodem klęski i schyłku Wielkiego Księstwa Litewskiego były swary i nieprzygotowanie elit politycznych, zarówno polskich, jak i litewskich. Inni natomiast uważają, że sama idea była już wówczas politycznym anachronizmem i – jak to ujął Lukrecjusz (O naturze wszechrzeczy) – ex nihilo – nihil fit. Rozpoczęty przed stu laty dyskurs historyczny i publicystyczno-medialny trwa do dziś. Na powyższe i szereg innych pytań znajdzie Czytelnik odpowiedź w prezentowanej pracy.

„Naprzód, żołnierze stara wiara, młode zuchy.
Za Śmigłym-Rydzem pomni jego w boju chwał,
On nas wywiedzie cało z każdej zawieruchy,
Sam Komendant, sam Komendant nam go dał,
Sam Komendant, sam Komendant,
Nam go na Wodza dał!
Marszałek Śmigły-Rydz, nasz drogi, dzielny Wódz,
Gdy każe, pójdziem z nim najeźdźców tłuc.
Nikt nam nie ruszy nic, nikt nam nie zrobi nic,
Bo z nami Śmigły, Śmigły, Śmigły-Rydz!
W brzasku wolności w krwi i ogniu nam przewodził.
Zwycięskim szlakiem do Kijowa wiódł nas bram.
Jak szeregowiec z piechurami w piachu brodził,
Dobry przykład dobry, przykład dawał nam,
Dobry przykład, dobry przykład, zawsze dawał nam”?Słowa: Adam Kowalski

Słowa te - popularnej piosenki lat 30-tych oddają te uczucia, którymi obywatele II RP darzyli „Śmigłego”.

Naczelny Wódz, Marszałek Edward Śmigły-Rydz był nie tylko żołnierzem i politykiem, współtwórcą niepodległości Polski, ale również dziennikarzem i oficerem Związku Strzeleckiego.
Od 1912 roku związany z Związkiem Strzeleckim, darzył go wielkim sentymentem do śmierci w 1941 roku. Dowody jego uczuć dla Strzelców znajdziemy w wielu jego artykułach, przemówieniach i listach, których skromny wycinek pragniemy dzisiaj przestawić.

W Dwudziestoleciu kobiet zostały nakreślone zostały portrety dziesięciu Polek, z których żadnej nie sposób zaliczyć do przeciętnych i pozbawionych koloru. Choć różnią się wiekiem, to jednak kluczowa część ich życiowych doświadczeń przypada na ten sam szczególny, choć jakże krótki czas międzywojnia. Część bohaterek książki jest nadal żywo obecna w historii polskiej kultury. Wiele pozostawiło po sobie bogaty materiał biograficzny – pamiętniki, wspomnienia, dokumenty, obfitą korespondencję, wzmianki prasowe. Dla innych los był zdecydowanie mniej łaskawy i trudno dziś odtworzyć w sposób w pełni zadowalający naszą ciekawość ich fascynujące i często zawikłane życiorysy. Niestety pamięć o nich, choć odegrały niemałą rolę nie tylko w „kobiecym świecie”, powoli zamiera, Dwudziestolecie kobiet przywołuje je zatem tym chętniej.

Gdyby Polacy nie byli Polakami to kolejny zbiór reportaży Wojciecha Pestki o mieszkańcach wschodnich ziem II Rzeczpospolitej. Poprzedni, Do zobaczenia w piekle (wznowiony w 2019 roku), został doceniony przez czytelników i obsypany licznymi nagrodami. Tytuł zbioru nawiązuje do pełnych pogardliwej wyższości słów carskiego historyka Mikołaja Berga. Pisał o nas w 1906 roku: [...] gdyby Polacy nie byli Polakami, tj. gdyby byli zgodniejsi i nie rozpadali się na tyle różnorodnych stronnictw, gdyby w swych działaniach politycznych okazali więcej ładu organicznego i wytrwałości, już by się Polska dawno wyzwoliła. Nieraz Polakom kładziono do ust wolność. W książce znalazły się m.in. reportaże o rosyjskich szpiegowskich radioteleskopach i Wiktorze Bagieńskim z Windawy, o Litwie, nazwanej przez Miłosza ziemią mitów i poezji, o Jozefie Dobkiewiczu z Łatgalii, bitwie pociągów pancernych i frachtowcu Athen w roli obozu zagłady, największym w Europie cmentarzu jeńców wojennych w Dęblinie i rosyjskich przygotowaniach w 1981 r. do interwencji wojskowej w Polsce. W książce znalazły się m.in. reportaże o rosyjskich szpiegowskich radioteleskopach i Wiktorze Bagieńskim z Windawy, o Litwie, nazwanej przez Miłosza ziemią mitów i poezji, o Jozefie Dobkiewiczu z Łatgalii, bitwie pociągów pancernych i frachtowcu „Athen” w roli obozu zagłady, największym w Europie cmentarzu jeńców wojennych w Dęblinie i rosyjskich przygotowaniach w 1981 r. do interwencji wojskowej w Polsce… Wojciech Pestka nadaje swoim reportażom obiektywny wymiar: unika uproszczeń, nie wypowiada łatwych sądów, dokumentując życiowe doświadczenia swoich bohaterów. Znakiem rozpoznawczym jest opanowana do perfekcji technika „cudzego głosu” – narracji budowanej z wypowiedzi bohaterów, relacji medialnych, informacji faktograficznych. Reportaże Wojciecha Pestki były wielokrotnie nagradzane, m.in. Międzynarodową Nagrodą Literacką im. Hryhorija Skoworody (Ukraina), Międzynarodową Nagrodą Literacką im. Mikołaja Gogola (Ukraina), Ogólnopolską Literacką Nagrodą im. B. Prusa.

Nie masz Polski bez morza i Pomorza… – te słynne słowa prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, zawarte w przemówieniu z 31 lipca 1932 roku, miały przekonać Polaków o ważnej roli tego regionu w dziejach Polski i jego znaczenia w przyszłości. „Straż nad Bałtykiem” powierzono większym miastom i mniejszym ośrodkom. Szczególnie zostały wyróżnione: Toruń – jako stolica Pomorza, Gdynia – jako prężnie rozwijający się port morski, Bydgoszcz – jako najważniejszy ośrodek przemysłowo-gospodarczy, Inowrocław i Ciechocinek – jako dwa kurorty oraz Włocławek – stolica Kujaw.
Reprint Monografii Wielkiego Pomorza i Gdyni, która ukazała się z okazji 20 rocznicy powrotu Pomorza do Macierzy, prezentuje ten region w szerokiej perspektywie. O wspaniałej przeszłości Pomorza świadczą wydarzenia historyczne, bogactwo zabytków i osiągnięcia kultury ludowej. Teraźniejszość widoczna jest w dokonaniach w dziedzinie rozwoju przemysłu, szkolnictwa i kultury. Uwagę zwracają również zagadnienia związane z rolnictwem i turystyką.
Szeroki zakres tematyczny opracowania oraz liczne ilustracje (ponad 250) miały dowodzić wyjątkowości i atrakcyjności tego obszaru tak pod względem historycznym, jak i gospodarczym oraz kulturalnym. Ideę tę udało się licznemu gronu Autorów wcielić w życie.