1945 Wojna i pokój

The 6th volume of “Chronicles of Terror” is the second dedicated to the Auschwitz-Birkenau camp complex. Former inmates, male and female citizens of pre-war Poland as well as witnesses from other European nations, talk about the fate of the women and children interned at the camp. They reveal the details of the atrocious living conditions in the women’s camp, the crimes committed by their German overseers, the experiments into mass sterilization and the extermination of Jews and prisoners of other nationalities, including children. Evoking the personal testimonies of the Auschwitz-Birkenau prisoners gives a voice back to the individual victims of Nazi totalitarianism instead of reducing them to pure statistics. Their stories show the variety of their fates and the specifics of the experiences each one of them had to face.

Rozmowa o fenomenalnym optymizmie. W każdych warunkach, także w obozie koncentracyjnym. O tym, że człowiek umie przetrwać bardzo wiele i że do końca może pozostać młody. Alicja Gawlikowska-Świerczyńska – lekarka, była więźniarka obozu w Ravensbrück – w wieku dziewięćdziesięciu dwóch lat opowiada o swoim życiu. To niezwykły dokument, a zarazem porywająca opowieść o życiu kobiety silnej, odważnej i niezależnej.

Alicja Gawlikowska-Świerczyńska urodziła się w 1921 roku w Warszawie. Gdy miała dwanaście lat – umarła jej matka. Gdy miała szesnaście lat – zmarł jej ojciec. Gdy miała osiemnaście lat – wybuchła wojna. Działała w konspiracji. Po wpadce trafiła na pół roku do więzienia na Pawiaku, a potem na cztery lata do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Po wojnie została lekarką: pulmonologiem i anestezjologiem. Pracuje do dziś.

Dziennik Abrahama Lewina (1893–1943), warszawskiego nauczyciela i członka zespołu „Oneg Szabat” – tajnego instytutu naukowo-badawczego dokumentującego losy Żydów na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką, to jeden z najważniejszych dokumentów osobistych z getta warszawskiego, tworzony „tam i wtedy” opis ostatnich miesięcy przed deportacją i przebiegu Wielkiej Akcji. Lewin, pomimo kolejnych uderzających w niego tragedii, pisze codziennie (marzec 1942 – styczeń 1943), z pełną świadomością i odpowiedzialnością obejmując rolę kronikarza ostatnich dni żydowskiej Warszawy. Na potrzeby przyszłego, nieznanego czytelnika tworzy bardzo osobistą historię Zagłady, zapis, jak sam pisze, tego, „co się dzieje w głębi duszy niewinnie skazanego na śmierć”.

Książka reprezentuje niezbyt często spotykany na naszym rynku wydawniczym rodzaj literatury podróżniczej. Łączy bowiem opis wyprawy, jej epizodów, spotkań, rozmów i impresji z pogłębioną refleksją historyczną i politologiczną. Autor, podróżnik kontynuujący tradycje swej rodziny oraz uznany badacz problematyki bliskowschodniej wykorzystuje swą wiedzę i umiejętności do zrelacjonowania efektów projektu Iran śladami polskich uchodźców. W jego ramach przedsięwzięta została wyprawa do Iranu, której efektem stało się odkrycie wielu ciekawych i nieznanych dotąd pamiątek pobytu tam Polaków, którzy zostali w 1942 r. wraz z Armią gen. Andersa ewakuowani z „nieludzkiej ziemi”. Autor wraz ze swymi towarzyszami podróży dotarł do miejsc pamięci, które przetrwały próbę czasu, szczególnie cmentarzy, gdzie pochowani zostali Polacy, dla których Iran stał się ostatnim miejscem ich ziemskiej wędrówki. Odbył też szereg rozmów z osobami zaangażowanymi w utrzymywanie dialogu polsko irańskiego, dotarł wreszcie do ostatnich żyjących jeszcze świadków wydarzeń sprzed lat już niemal 80-u. Ukoronowaniem projektu stało się bez wątpienia pozyskanie kapitalnego źródła historycznego, nieznanego dotąd polskim historykom, relacji p. Heleny Stelmach, uchodźczyni, ewakuowanej jako dziecko z ZSRR w 1942 r., która do końca życia pozostała w Iranie. Spisane w języku farsi, po raz pierwszy przetłumaczone na język polski, są obficie cytowane w książce, choć jak sądzę powinny zostać opublikowane in extenso Z recenzji dr hab. Paweł Stachowiak

Celem niniejszej edycji źródłowej, obejmującej depesze Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie, jest ukazanie zaangażowania i rozmaitej pomocy niesionej przez tę placówkę w czasie II wojny światowej. Na jej czele od 31 maja 1940 do lipca 1945 r. stał Aleksander Ładoś. Był on kluczowym członkiem grupy polskich dyplomatów oraz działaczy żydowskich, którzy wspólnie opracowali system produkcji paszportów polegający na nielegalnym zakupie i sporządzaniu paszportów oraz poświadczeń obywatelstwa państw Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej przeznaczonych dla europejskich Żydów. Usiłowali oni w ten sposób uchronić tysiące z nich od Holokaustu.


Publikacja zawiera wszystkie depesze szyfrowane, w tym sekretowane, z lat 1940–1941. Ukazują one różne wątki działalności placówki, między innymi: charakter i rytm pracy polskiej dyplomacji w Szwajcarii, kwestie ekonomiczne, logistyczne oraz humanitarne podczas II wojny światowej. Tom ten jest pierwszym spośród czterech, w których zostaną zgromadzone wszystkie tego typu materiały z lat 1940–1945. Dzięki zebraniu ich w jednym miejscu i opatrzeniu naukowym komentarzem nareszcie te niezwykle ważne źródła staną się łatwo dostępne dla wszystkich badaczy oraz pasjonatów dziejów polskiej dyplomacji w czasie II wojny światowej.


Praca będzie bardzo przydatna dla przyszłych badaczy tematu, nie tylko związanego z działalnością Poselstwa RP w Szwajcarii, ale również szerzej z działalnością polskiego rządu na uchodźstwie w zakresie niesienia pomocy obywatelom polskim zarówno w okupowanym kraju, jak i poza jego granicami. Dzięki zachowanej korespondencji pokazane są kontakty między działającymi jeszcze polskimi placówkami dyplomatycznymi, a także kontakty z organizacjami żydowskimi.
dr Danuta Drywa

Albumowa publikacja stanowi rodzaj hołdu dla żołnierzy ze Zgrupowania "Krybar", którzy w czasie powstania warszawskiego brali udział w walkach na Powiślu, między innymi walczyli o Uniwersytet Warszawski.
Opanowanie terenu UW było ważnym celem dla powstańczych oddziałów, ponieważ stacjonujący tam Niemcy uczynili z otoczonego zasiekami kampusu uczelni rodzaj twierdzy trzymającej w szachu położoną niżej dzielnicę. Jednak mimo podejmowanych wysiłków powstańcom ostatecznie nie udało się wyprzeć Niemców z UW.
O życiu na powstańczym Powiślu "w cieniu uniwersyteckiej twierdzy", jak również o swoich wojennych losach opowiadają w dużej mierze sami żołnierze "Krybara" – książka zawiera blisko sto obszernych cytatów z ich wspomnień.
Wśród unikatowych fotografii ilustrujących publikację zwracają uwagę zdjęcia lotnicze Warszawy wykonane przez Luftwaffe w 1944 roku, ukazujące kolejne etapy zniszczenia miasta.