24 Pułk Ułanów

To kolejna książka z serii popularnych publikacji poświęconych bitwom wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. 28 lipca 1920 r. prący na zachód bolszewicy zajęli Białystok. Zainstalowali w nim Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski z Marchlewskim, Dzierżyńskim i Konem na czele, który po zajęciu Warszawy miał się stać rządem Polskiej Republiki Rad. Wkrótce karta wojny odwróciła się i w efekcie polskiej kontrofensywy 22 sierpnia brawurowym nocnym atakiem zajął miasto 1. pułk piechoty Legionów wsparty batalionem 5. pułku i baterią artylerii. Siły polskie, liczące około 2000 żołnierzy, pobiły całą brygadę Armii Czerwonej wspieraną przez dwa pociągi pancerne. Polacy nie nacieszyli się długo zwycięstwem, gdyż do Białegostoku wdarły się oddziały bolszewickiej XVI Armii, dla których była to jedyna droga odwrotu na Grodno. Krwawe walki, w których często używano bagnetów i kolb karabinowych, na ulicach miasta i w okolicznych wsiach trwały kilkanaście godzin. Nieustępliwość i hart ducha żołnierzy dywizji legionowej sprawiły, że pod wieczór bolszewicy zaczęli się masowo poddawać. Białystok był wolny! Książka znanych białostockich historyków, prof. Adama Dobrońskiego i dr. Marka Gajewskiego, to kolorowa, bogato ilustrowana fotografiami archiwalnymi i współczesnymi oraz mapami, opowieść o walkach o Białystok w 1920 roku i ich tradycji, żywej do dziś w pamięci mieszkańców. Powstała we współpracy z Muzeum Wojska w Białymstoku.

„Wysłany patrol w kierunku na Dietkowce zauważył, że we wsi znajdują się tabory nieprzyjacielskie, o czym niezwłocznie doniósł dowódcy 4-go szwadronu. Szwadron uderzył na wieś Dietkowce, zagarniając tabory nieprzyjacielskie, i wówczas dopiero zauważył szybko wycofującą się piechotę sowiecką ze wsi Didkowce i już przeprawiającą się przez rz. Kalinka. Ponownie uderzył na oddział, czekający na przeprawę, biorąc go do niewoli. Przeprawa przez rzekę utrudniła pościg i zlikwidowanie pozostałych mniejszych oddziałów. Powodzenie w szarżach na Didkowce zachęca dowódcę 4-go szwadronu do przygotowania przeprawy i do ponownego uderzenia na nieprzyjaciela. Szybko buduje przeprawę i następnie dopędza nieprzyjaciela poza wsią Worobijówką, gdzie nieprzyjaciel chciał dostać się do pobliskiego lasu, i znosi go, rezultatem czego jest wzięcie 205 jeńców (w tym dowódca pułku), 2 k. m. i taboru pułkowego. 11. p. uł. w dniu tym zdobył: około 500 jeńców (nie licząc rannych), 9 k. m. (taczanek), 35 koni i kilkanaście wozów. Straty własne – 1 ułan zabity, 2-di rannych, 4 konie zabite, 6 koni rannych...”

Prezentowana praca poświęcona została bojom polskiej kawalerii wokół Zasławia (ob. Iziasław w obwodzie chmielnickim na Ukrainie nad rzeką Horyń) prowadzonych 23 września 1920 roku. Walki we wrześniu 1920 roku były efektem zakończonej w maju słynnej wyprawy kijowskiej. Rosjanie bardzo szybko, bo już 5 czerwca, przeszli do kontrataku, co doprowadziło do przerwania polskiego frontu. Dywizje konne Siemiona Budionnego szerokim strumienie wlewały się na tyły armii Edwarda Śmigłego-Rydza – rozpoczął się okres odwrotu. Szczególnie chlubną kartę w walkach z Armią Konną Budionnego, zapisał 5. Pułk Ułanów, który po przeprowadzonej szarży 23 września zyskał przydomek „zasławskich”, a dzień tego ataku stał się ich świętem pułkowym. Walki prowadzone przez polskie oddziały, a zwłaszcza ich kulminacyjny punkt, czyli wspomniana wyżej szarża, przyczyniły się do odwrotu Armii Konnej Siemiona Budionnego.

"Dwudziestolecie" nie jest prezentacją wybranych aspektów międzywojennego teatru, lecz próbą zobaczenia tej epoki poprzez teatr - zawsze związany ściśle z rzeczywistością, która go współtworzy (i którą on współtworzy, zwracając uwagę publiczności na kwestie niedostatecznie przepracowane, drażliwe, pomijane w oficjalnym dyskursie). Wielką zaletą tej książki, obok bogactwa przywołanych kontekstów, jest właśnie pokazanie owego "systemu naczyń połączonych: z jednej strony Autorka wprawia więc w ruch zastane archiwa, wydobywając z nich niespodziewane znaleziska i zestawiając je w niespodziewane konfiguracje, z drugiej proponuje skomponowanie nowego archiwum dwudziestolecia, tasując zdarzenia, przesuwając je w inne miejsca, tworząc z nich nowe, zaskakujące układy. Dzięki temu dale czytelnikowi szansę żywego odniesienia tamtych zdarzeń do współczesności. prof. UAM Ewa Guderian-Czaplińska

Tożsamość narodowa kryje w sobie wartości i pułapki. Kiedy moja tożsamość staje się obiektem agresji zewnętrznej, czuję, że atakowana jest moja wolność i godność. Kiedy mój język ojczysty jest dyskryminowany, tradycja mego narodu jest cenzurowana, prawo do szacunku dla mojej przeszłości narodowej jest poddawane represji – wtedy odczuwam, że moje człowieczeństwo jest poniewierane. Obronę swego społeczeństwa nie pozwalam nazywać nacjonalizmem.
Nacjonalizmem jest wrogość czy pogardliwe lekceważenie dla tożsamości narodowej bliźniego – cudzoziemca. I nacjonalizmem jest przekonanie, że tylko mój – etniczno-religijny – pogląd na kształt duchowy mego narodu jest właściwy, bowiem tylko ja posiadłem prawdę ostateczną o sekretach narodowej duszy. Dlatego nacjonalizm odrzuca pluralizm, a odmienności postrzega jako narodową zdradę czy apostazję. W imię tego schematu usuwano z kultury polskiej Gombrowicza, Miłosza i Szymborską.
Nacjonalizm nie lubi różnorodności – lubi jednolitość: „Jeden naród, jedno państwo, jeden wódz”. Dlatego często nacjonalizm prowadzi do katastrof; dlatego trzeba nacjonalizm obserwować z uwagą. Zawarte w tym tomie studia nad nacjonalistycznym dyskursem w Polsce międzywojennej zasługują na staranną i pilną lekturę.
Adam Michnik

Mroczne miasto bezdomnych, prostytutek i handlarzy kobiet
Żywy portret międzywojennej Warszawy
Jaka była Warszawa międzywojnia? Czy romantyczny, ciepły obraz przedwojennego przestępcy ze stolicy ma coś wspólnego z ówczesną rzeczywistością?
Opierając się na wielu szerzej nieznanych źródłach historycznych, Paweł Rzewuski kreśli żywy portret warszawskiego marginesu. Opisuje przyczyny biedy i niektórych przestępstw, problem prostytucji oraz handlu kobietami, a także najgłośniejsze morderstwa, przestępstwa i oszustwa rozgrywające się w „Paryżu Północy”.
Wciągająca opowieść o niechlubnym życiu Warszawy, pełna wyrazistych postaci i wstrząsających historii. Czyta się jak najlepszą powieść sensacyjną i kryminał w jednym.

Bohater monografii ks. płk Józef Panaś całe swoje życie poświęcił walce o wolność człowieka i Ojczyzny. Dzięki niezłomnemu charakterowi i ogromnemu poświęceniu należy on do kręgu osób, które wpisały się w burzliwe i tragiczne dzieje działaczy niepodległościowych. A w dzieło odzyskania polskiej państwowości zaangażował się w sposób szczególny. Podczas I wojny światowej wraz z Legionami Polskimi przemierzył cały szlak bojowy. Cechowały go walory przywódcze i organizacyjne, a także niepospolita odwaga. Po zakończeniu służby w Wojsku Polskim aktywnie pracował jako publicysta, redaktor i konspirator w okupowanym przez sowietów Lwowie. Zginął zamordowany przez NKWD we Lwowie prawdopodobnie 4 kwietnia 1940 r. w wieku zaledwie 53 lat.
Autor książki Przemysław Stawarz przedstawił go jako wybitnego duszpasterza, dzielnego legionistę, a także jako polityka i publicystę. Ukazał człowieka, którego nadrzędnym celem było przede wszystkim dobro państwa polskiego. Życiowe motto ks. Panasia brzmiało: „Walka z krzywdą – ze złem należy do moich obowiązków kapłańskich, obywatelskich i ludzkich”.
Kapłan-żołnierz został za swoje zasługi uhonorowany wysokimi odznaczeniami, m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari klasy V, Oficerskim Krzyżem Polonia Restituta czy czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Jako bohater opracowania z pewnością stanie się znany szerszemu kręgowi odbiorców, a pamięć o nim przetrwa dłużej.