50 idei, które powinieneś znać Polityka

Czemu jako społeczeństwo podejmujemy samobójcze decyzje? Po co promowana jest masowa imigracja oraz jakie sa jej realne cele oraz skutki? Jak migracje oddziałują na rynek pracy? W jaki sposób różnice w poziomie inteligencji wpływają na potencjał asymilacji przybyszów? Jaki jest najcenniejszy zasób Polski i gdzie leży jej przewaga konkurencyjna? Dlaczego jednorodność jest największą siłą naszego kraju?

Książka ta opowiada o polskich komunistach i komunistkach: o ich doświadczeniach, poglądach, postawach i emocjach. Autor śledzi losy ponaddwustuosobowej grupy działaczy i działaczek od ich dzieciństwa, przez wieloletnią formację w nielegalnym ruchu rewolucyjnym w II Rzeczypospolitej, aż po lata powojenne, kiedy stanęli oni na szczytach władzy. Dzięki nowatorskiemu spojrzeniu, krytycznemu, a zarazem empatycznemu, uchwycona zostaje wielość „osobistych komunizmów” i mechanizmy ich ujednolicania, biograficzne zerwania i ciągłości, emancypacyjne marzenia i afirmacja przemocy.

Łukasz Bertram, doktor nauk społecznych, socjolog, historyk. Pracownik Instytutu Studiów Politycznych PAN, członek redakcji „Kultury Liberalnej”. Zajmuje się ruchem komunistycznym, powojennymi strukturami władzy oraz doświadczeniem politycznym klas ludowych. Redaktor wspomnień Stanisławy Sowińskiej, Gorzkie lata. Ze szczytów władzy do stalinowskiego więzienia (2017). Wcześniejsze publikacje książkowe: Wyrodne dzieci nowoczesności. Indultowi tradycjonaliści katoliccy w Warszawie (2016), Obieg NOW-ej (2013), PPN 1976–1981. Język niepodległości (2012). Kierownik projektów badawczych w ramach programów Preludium oraz Sonatina finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki. Publikował m.in. w „Kulturze Liberalnej”, „Polityce” oraz kwartalniku „Karta”.



***



Praca Łukasza Bertrama otwiera drogę ku nowatorskim badaniom potężnego ruchu politycznego, jakim był komunizm, i stanowi wzorzec dla refleksji nad partiami komunistycznymi w całym regionie. Pokazuje, że formacja ta nie była historyczną groteską, lecz oferowała odpowiedzi na napięcia społeczne związane m.in. z nowoczesnością. Jest to nie tylko historia ruchu politycznego, lecz także socjologiczna historia emocji: niepewności, lęku, resentymentu.



prof. Padraic Kenney, Indiana University



Książka ta jest opracowaniem niezwykłym z wielu względów. Autor łączy metody socjologiczne ze skrupulatną analizą źródeł historycznych, a podjąwszy tak trudny temat, powstrzymuje się od łatwych osądów i konkluzji, zachęca natomiast do ich niuansowania. Potrafi zarazem stawiać tezy odważne, wręcz drażniące – jak wtedy, gdy zestawia komunistów z bohaterami Rodowodów niepokornych.



prof. Andrzej Friszke, Instytut Studiów Politycznych PAN



Łukasz Bertram dzieli się z nami pomysłowo skonceptualizowaną wiedzą na temat polskich komunistów kierujących partią i rządzących państwem w pierwszych latach powojennych. Odkrywa, z jakich środowisk się wywodzili, jakie książki czytali i z kim się przyjaźnili, przywraca też wagę zatartego w ostatnich dekadach problemu rewolucji jako doświadczenia pokoleniowego. Otrzymaliśmy jako czytelnicy portret wyjątkowy.



dr hab. Eryk Krasucki, Uniwersytet Szczeciński



Książka dofinansowana przez Instytut Studiów Społecznych im Profesor Roberta Zajonca UW, wydana wspólnie z Instytutem Studiów Politycznych PAN, we współpracy z Fundacją Kultura Liberalna.

Autor wykazuje, że podstawą jedności Europy są nie tylko wspólne instytucje i procesy integracyjne, lecz także rozwój tożsamości europejskiej, czyli przywiązania do wartości podzielanych przez narody kontynentu. Przedstawia analizę zmiennego rozumienia idei Europy w życiu umysłowym i politycznym Hiszpanii, a także opis ciągłych sporów między zwolennikami europeizacji i hispanizacji. Ważne miejsce zajmują w książce wątki polsko-hiszpańskie, interesujące rozważania komparatystyczne oraz zarys recepcji filozofii i współczesnej myśli hiszpańskiej w nauce polskiej.
Prof. dr hab. Eugeniusz Górski pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie oraz w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Obecnie współpracuje z Instytutem Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW. Jest autorem ponad 200 prac naukowych. Prowadził badania, wykładał w różnych ośrodkach naukowych Europy i obu Ameryk.
W związku z 40-leciem pracy naukowej Eugeniusza Górskiego w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN przygotowywany jest wielojęzyczny numer specjalny „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” (vol. 59, w druku), poświęcony głównie iberoamerykańskiej kulturze filozoficznej.
Niniejsza książka powstała w ramach projektu badawczego pt. „Idea Europy i myśl filozoficzno-polityczna we współczesnej Hiszpanii”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie.
Najważniejsze publikacje Autora: Hiszpańska refleksja egzystencjalna. Studium filozofii i myśli politycznej Miguela de Unamuno (1979), José Ortega y Gasset i kryzys ideologii hiszpańskiej (1982), Problemy człowieka we współczesnej myśli hiszpańskiej (redakcja naukowa) (1982), W kręgu filozofii latynoamerykańskiej (redakcja naukowa) (1987), 500th Anniversary of Columbus’ Voyage: Europe and the Americas in the Perspective of Universalism (redakcja naukowa) (1992), Dependencia y originalidad de la filosofía en Latinoamérica y en la Europa del Este (1994), O demokracji w Hiszpanii (1975–1995) (1997), Rozważania o społeczeństwie obywatelskim i inne studia z historii idei (2003), Civil Society, Pluralism, and Universalism (2007), Universalism in Polish Thought (redakcja naukowa) (2007), Spain, Poland and Europe (redakcja naukowa) (2009), Pensamiento filosófico del CESLA (współautorstwo) (2012).

Wybór pism czołowego myśliciela politycznego XVIII w., jednego z pierwszych teoretyków instytucji partii i opozycji politycznej, rozważającego też m.in. idee podziału władzy, wolności i patriotyzmu. W tomie znalazło się najsłynniejsze dzieło Bolingbroke’a – Idea króla-patrioty, zawierające rozważania o dobrym władcy, będące swego rodzaju odpowiedzią na Księcia Machiavellego – a także inne jego ważne prace, łączące refleksję teoretyczną z analizą praktycznej polityki, wśród nich List do sir Williama Windhama – swoisty thriller polityczny, ukazujący kulisy nieudanego powstania jakobickiego w 1715 r.: świat dworskich intryg, walk frakcji, dyplomatycznych negocjacji.

Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke (1678-1751), angielski polityk i myśliciel polityczny, minister królowej za panowania Anny Stuart i jeden z przywódców torysów, negocjator pokoju utrechckiego (1713), jakobita. Za współpracę z Jakubem III Stuartem – pretendentem do brytyjskiego tronu – utracił tytuł i majątek, a także wydano nań zaocznie karę śmierci. Przez kilka lat musiał żyć na emigracji we Francji. Po powrocie do ojczyzny był jedną z najważniejszych postaci opozycji wobec rządów premiera Roberta Walpole’a, w walce z którym stworzył swoje najważniejsze teksty polityczne. Przypisuje mu się istotną rolę w kształtowaniu brytyjskiego parlamentaryzmu i ewolucji programowej torysów. Inspirował m.in. Monteskiusza i walczących o swe prawa w monarchii brytyjskiej amerykańskich kolonistów.

Książka jest oryginalnym i świetnie ugruntowanym empirycznie wkładem do akademickich, a także publicystycznych debat na temat stanu i przyszłości demokracji – debat niezwykle aktualnych w dobie triumfu populizmów i medialnych manipulacji. Sumuje i rozwija argumenty krytyczne wobec propozycji „demokracji bezpośredniej” – jej normatywnej zgodności z wartościami demokratycznymi, efektywności i praktycznej stosowalności. W tej perspektywie szczegółowo analizowane są polskie reformy polityczno-prawne po 1989 roku, które miały na celu wprowadzenie elementów demokracji bezpośredniej do polskiego systemu politycznego i porządku konstytucyjnego. Przedstawienie szczegółów transformacyjnych debat i reform jest ważne i unikalne w literaturze politycznej.
prof. Jan Pakulski, Tasmania University, Australia, Collegium Civitas, Warszawa

W książce można wyodrębnić trzy warstwy rozważań. Autorki przedstawiają: 1) genezę obowiązujących form demokracji bezpośredniej (ujmując sprawę z szerszej perspektywy, genezę obecnego modelu demokracji); 2) syntezę aktualnie obowiązujących podstaw prawnych demokracji bezpośredniej; 3) zwięzły opis praktyki politycznej w zakresie instytucji demokracji bezpośredniej. Wszystkie warstwy rozważań dotyczą okresu 30 lat, tj. obejmują lata 1989–2019. Dotychczas nie opublikowano monografii, która obejmowałaby genezę, podstawy prawne i praktykę wszystkich form demokracji bezpośredniej w Polsce na poziomie ogólnokrajowym.
dr hab. Marcin Rachwał, prof. UAM

Ewa Nalewajko, profesor doktor habilitowana nauk społecznych. Pracuje w Zakładzie Badań Elit i Instytucji Władzy Instytutu Studiów Politycznych PAN. Zajmuje się badaniami elit politycznych – parlamentarnych, rządowych i samorządowych, a także władz partyjnych. Zainteresowana również zagadnieniami partycypacji społecznej, relacji między władzą a społeczeństwem oraz współczesnymi przemianami systemów demokratycznych. Opublikowała wiele prac naukowych, wśród nich: Między populistycznym a liberalnym. Style polityczne w Polsce po roku 1989 (2013); Droga do samorządności terytorialnej. Polska 1989–1990 (2016, współautorzy: Jerzy Bartkowski, Barbara Post, Inka Słodkowska); Społeczne światy elity administracyjnej państwa (2016, współautorzy: Barbara Post, Anna Radiukiewicz, Paweł Maranowski); Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w systemie przedstawicielskim jako przykład niedopasowania instytucjonalnego (2017); Uwłaszczone politycznie społeczeństwa i wiarygodne rządy (2019).

Barbara Post, doktor nauk humanistycznych, socjolog. Pracuje w Instytucie Nauk Socjologicznych i Pedagogiki SGGW w Warszawie. Zainteresowania badawcze: socjologia władzy i polityki, socjologia organizacji, socjologia problemów społecznych. Najważniejsze publikacje: Społeczne światy elity administracyjnej państwa (2016, współautorzy: Ewa Nalewajko, Anna Radiukiewicz, Paweł Maranowski); O zespole doradców socjologicznych Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (2018); Kopiec z kredy. Co proces decyzyjny w sprawie reformy szkolnictwa mówi o polskiej demokracji? (2018, współautorka: Ewa Nalewajko); Płeć i polityka. Między pozornymi różnicami i różnorodnością (2019).

Teksty dokumentów, które na ogół we fragmentach przedstawiamy w tej publikacji, ilustrują zarówno rozwój idei integracyjnej, jak i jej praktyczną realizację od początku XX wieku. Idee integracyjne, które zmaterializowały się w Europie dopiero po II wojnie światowej, mają długą historię. Średniowiecze, odrodzenie, oświecenie, XIX wiek, dwudziestolecie międzywojenne – w każdym z tych okresów pojawiały się koncepcje zjednoczenia Europy, stanowiące ważny wkład w rozwój myśli integracyjnej na kontynencie europejskim. [...] Teksty dokumentów, które na ogół we fragmentach przedstawiamy w tej publikacji, ilustrują zarówno rozwój idei integracyjnej, jak i jej praktyczną realizację od początku XX wieku.