9 dylematów etycznych

Książka jest kolejnym zaproszeniem do spotkania z myślą Jana Pawła II. Złożył się na nią zestaw 39 pojęć, wokół których na przestrzeni kilkudziesięciu lat konsekwentnie była budowana myśl autora Osoby i czynu oraz Redemptor hominis – filozofa, teologa, poety, duszpasterza, namiestnika Chrystusa na ziemi, w końcu świętego, który przez ponad 27 lat przewodził Kościołowi katolickiemu. Przybierająca formę alfabetu publikacja odbiega nieco od większości prac poświęconych myśli polskiego papieża, których autorzy wybierają jedno, może dwa, pojęcia, które – czyniąc pilotującymi poprzez bogactwo pozostawionych przez niego tekstów – traktują jako klucz do ich poznawania i systematyzowania. Niniejsza książka nie aspiruje do wyczerpującej prezentacji wszystkich pojęć, jakimi posługiwał się w swoich wypowiedziach papież. Haseł w Alfabecie Jana Pawła II mogłoby być znacznie więcej. Wybrane zostały te, które – zdaniem autora – mogą stać się najlepszymi przewodnikami dla tych, którzy chcą wędrować śladami myśli Karola Wojtyły, by – współmyśląc wraz z nim – coraz lepiej poznawać i rozumieć tajemnicę człowieka, a więc i samego siebie.
Zamiarem autora niniejszej książki jest nie tyle całościowe opracowanie każdego z przywołanych haseł, ile próba uchwycenia istoty tych problemów i zagadnień, które – zdaniem papieża Wojtyły – odgrywają szczególną rolę w znalezieniu odpowiedzi na fundamentalne pytanie: kim jest człowiek? O każdym z tych haseł można powiedzieć, że jest zarówno próbą punktowego wydobycia sensu z tego doświadczenia, które zostało określone przez Wojtyłę na początku studium Osoba i czyn jako „doświadczenie człowieka”, jak i drogowskazem, który wskazuje kierunek do dalszego, coraz wszechstronniejszego, rozumienia rzeczywistości osoby oraz tworzonych przez nią różnych wymiarów wspólnoty.
Podstawowym kryterium wyboru haseł jest zamiar przedstawienia, jak papież Wojtyła rozumiał na przykład istotę dialogu, prawdy, etyki czy kultury. Pojęcia, zwłaszcza filozoficzne, wzajemnie się uzupełniają i tłumaczą. Chcąc wyjaśnić jedno pojęcie, w sposób konieczny trzeba odwołać się do innego czy innych. Czytelnik Alfabetu przy analizach niektórych zagadnień napotka pewne powtórzenia, będące wynikiem tej prawidłowości. Są one trudne do uniknięcia w publikacji mającej charakter nie typowej monografii, ale katalogu ułożonych w porządku alfabetycznym haseł.
Drugim kryterium, które podyktowało wybór pojęć, jest aktualność zaprezentowanego przez papieża z Polski ich ujęcia. Myśl Karola Wojtyły dojrzewała w nim w zmieniających się historycznie realiach. Dojrzewał w nim także sposób rozumienia niektórych pojęć, przez pryzmat których od 16 października 1978 r. patrzył na świat ludzkich problemów z perspektywy Głowy Kościoła. Autorzy tacy jak Rocco Buttiglione, Andrzej Szostek i Alfred Wierzbicki klucz do zrozumienia wypowiedzi Jana Pawła II, zwłaszcza tych, które stały się tematami jego kolejnych encyklik społecznych – czyli praca, rozwój, przedsiębiorczość – widzą w pojęciach omówionych przez Karola Wojtyłę w ostatnim rozdziale studium Osoba i czyn, w szczególności w pojęciach solidarności i uczestnictwa.
W książce przywołane zostanie również jedno nazwisko – Cypriana Kamila Norwida. Jest to poeta, do którego Karol Wojtyła chętnie się odwoływał i którego twórczość wywarła największy wpływ na styl jego myślenia. Utworem Norwida szczególnie inspirującym dla Wojtyły był Promethidion, z charakterystyczną triadą: piękno – praca – zmartwychwstanie.
Źródłami Alfabetu Jana Pawła II są zarówno pisma filozoficzne, jak i teologiczno-pastoralne papieża Wojtyły. Głównym tekstem filozoficznym jest studium antropologiczne Osoba i czyn w wydaniu z 1994 r. Cenne są również artykuły krakowskiego filozofia: Uczestnictwo czy alienacja (1975 r.) oraz Osoba: podmiot i wspólnota (1976 r.). Głównymi encyklikami Jana Pawła II, do których odwołuje się autor, są: Redemptor hominis (1979 r.), Laborem exercens (1981 r.), Sollicitudo rei socialis (1987 r.), Centesimus annus (1991 r.), Evangelim vitae (1995 r.) oraz Fides et ratio (1998 r.). Spośród opracowań myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II – należy wymienić książkę bezpośredniego ucznia kardynała Karola Wojtyły ks. prof. Andrzeja Szostka, Śladami myśli świętego. Osoba ludzka pasją Jana Pawła II (Lublin, 2014 r.).
Każde z zaprezentowanych w książce haseł jest czymś w rodzaju zapisków z dalekiej, fascynującej podróży; ich autor na bieżąco próbował naszkicować to, co widział albo uchwycić kwintesencje tego, co przeżył i czym chciał koniecznie podzielić się z innymi. Można potraktować je także jak notatki do wykładu, sporządzone w szkole Wielkiego Mistrza. Być może notatki te w przyszłości zostaną przez kogoś odkryte i zainspirują tę osobę do napisania własnej książki…

Czasopismo „Amor Fati”, które publikuje głównie recenzowane artykuły naukowe z zakresu humanistyki (zwłaszcza z filozofii), powstało w styczniu 2015 roku. „Amor Fati” od samego początku było wydawane tak drukiem (ISSN: 2449-8807), jak i w wersji elektronicznej (ISSN: 2449-7819).
Przy czasopiśmie ukazuje się „Biblioteka Amor Fati”, w ramach której wydawane są głównie autorskie, ale także współautorskie monografie i książki naukowe w formie drukowanych publikacji oraz e-booków z własnymi ISBN-ami.
Amor Fati” w latach 2015-2017 było wydawane przez Wydawnictwo Leimak. W 2017 roku prawa do wydawnictwa przejęła Fundacja „dzień dobry! kolektyw kultury”, pod której szyldem obecnie ukazują się publikacje związane z czasopismem.

Głównym celem książki jest rekonstrukcja teorii retorycznej, wyłożonej przez Bartłomieja Keckermanna (1572–1609), profesora filozofii w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, w obszernym traktacie pod tytułem System retoryki (Systema rhetoricae, Hanau 1608). Opierając się na przejrzystej metodzie, u której podstaw leżała zasada podziału dychotomicznego, wywiedziona wprost z pism logicznych Arystotelesa (Organonu), Keckermann przeprowadził systematyzację sztuki przemawiania. Dzięki twórczemu wykorzystaniu koncepcji Stagiryty, Cycerona i Kwintyliana, a także współczesnych sobie teoretyków wymowy, głównie Rudolfa Agricoli, Erazma z Rotterdamu, Filipa Melanchtona i Piotra Ramusa, stworzył on summę renesansowej wiedzy o retoryce.

Retoryka ujmowana paradoksalnie (oksymoronicznie) jako antystrofa dialektyki, ukazująca się nam w figuratywnym przebraniu wiernej służebnicy albo nieodłącznej, choć często niepożądanej, towarzyszki logiki (filozofii), została skrojona na miarę ludzkich zdolności i słabości. Jako względnie autonomiczna forma racjonalności (a więc zgodnie z intencją Arystotelesa) i model dyskursywności zbudowany wokół amplifikacji i figuratywności (czyli zgodnie z koncepcją Keckermanna) stanowi apologię niemal powszechnej niekonkluzywności dyskursu, sprzeciwu wobec supremacji intelektu w dziedzinie praktyk sensotwórczych i zgody na brak ostatecznego wyjaśnienia. Mimo tego ma być ona lekarstwem uśmierzającym chroniczną niepewność poznania i środkiem przynoszącym wytchnienie podczas gorączkowego poszukiwania sensu. Dlatego w zależności od potrzeb chwili i celu perswazji retoryka staje się lekarką serc i dusz ludzkich, twórczynią zmysłowych i wielobarwnych obrazów rzeczywistości, a także rewelatorką prawd doskonale już znanych. Za każdym razem zjawia się przed nami pod postacią figury przekształcającej prostą mowę litery w wieloznaczną sekwencję znaków, symboli i obrazów. Przemawiając we własnym imieniu na gruncie teorii wymowy (nawet tej najbardziej metodycznej i usystematyzowanej), retoryka nie może mówić inaczej, jak tylko retorycznie, ożywiając zastygłe w dyskursie toposy i budząc uśpione w języku figury.

Praca poświęcona jest tzw. argumentom równi pochyłej (slippery slope arguments). Argumenty te, padające często podczas sporów dotykających ważnych i kontrowersyjnych kwestii etycznych i społecznych (m.in. prawo do aborcji i eutanazji, inżyniera genetyczna, dostęp do narkotyków, wolność słowa i jej ograniczanie) pokazują zwykle, jak przyjęcie pozornie niewinnego poglądu lub wykonanie niegroźnego działania mogą stać się pierwszym krokiem na drodze do skutku, który trudno jest zaakceptować. Autor monografii dokładnie analizuje istotę takich argumentów, przedstawia ich możliwe warianty oraz podaje sposoby oceny ich wartości. Opisuje również argumenty uznawane za pokrewne równi pochyłej – argumenty z analogii, ad consequentiam, ad absurdum oraz znany od starożytności paradoks sorytu.

Zawarte w pracy analizy prowadzone są z punktu widzenia logiki nieformalnej – nurtu badań rozwijającego się intensywnie od drugiej połowy XX wieku, głównie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Ponieważ kierunek ten jest w Polsce jeszcze stosunkowo mało znany, autor przestawia jego główne założenia i stosowane w jego ramach metody. Dzięki temu książkę można również potraktować jako krótkie wprowadzenie do logiki nieformalnej.

Monografia napisana jest stosunkowo prostym językiem, zrozumiałym nie tylko dla zawodowych logików czy filozofów. Zawartą w niej teorię bogato ilustrują przykłady autentycznych argumentów zaczerpniętych z książek i ze środków masowego przekazu. Pozycja może zaciekawić każdego, kogo interesuje problematyka rzetelnego dyskutowania, argumentacji, krytycznego myślenia.

Autor analizuje zakres obowiązywania zasad sprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych. Bada struktury argumentacyjne liberalnych koncepcji sprawiedliwości międzynarodowej, rekonstruując postulowany przez nie zakres praw i obowiązków, jakie powinny obowiązywać aktorów stosunków międzynarodowych. Teorie te zakładają odmienne ontologie i aksjologie (indywidualne lub grupowe) i udzielają różnych odpowiedzi w kwestii dystrybucji praw i obowiązków w stosunkach międzynarodowych.

The author analyzes the scope of the validity of principles of justice in international relations. He examines the argumentative structures of liberal concepts of international justice, reconstructing those rights and obligations presented, which should be imposed on actors of international relations. These theories assume different ontologies and axiologies (individual or group) and provide various answers in the matter of the distribution of rights and duties in international relations.

Zaprezentowane w tym zbiorze rozważania stanowią próbę pochylenia się nad kilkoma szczegółowymi zagadnieniami, szkicującymi wielopoziomowy horyzont ludzkiego rozwoju. W rozdziale I pt. Uchwycić człowieczeństwo autorzy kreślą perspektywy filozoficzne, w których spotkanie z Drugim staje się nie tylko możliwe, ale twórcze. W rozdziale II pt. Metodologia i granice badań społecznych Autorzy analizują oryginalne podejścia do człowieka, ukazując tym samym istotę bycia przy Drugim – w pokorze i z pasją. Rozdział III poświęcony jest zagadnieniom praktycznym występującym w kontekście niesienia pomocy Drugiemu, a w rozdziale IV pt. Personalizacja medycyny czy medykalizacja człowieka? specjaliści z dziedziny medycyny, filozofii i prawa prezentują wiele wrażliwych kwestii, które występują nie tylko w spotkaniu na linii lekarz–pacjent, ale na linii niosący–dobierający pomoc.

Nasz zamysł jest prosty: chcemy przyjrzeć się służbie człowiekowi z jak najszerszej perspektywy badawczej, odnosząc się w miarę możliwości do wielu kontekstów jego egzystencji. Do wykonania tego zamysłu zaprosiliśmy kilkunastu autorów, zwłaszcza z Akademii Pomorskiej w Słupsku, ale także z innych ośrodków naukowych (Ze Wstępu).