A Modern Way to Live

Adrichalim (hebr. Architekci) – publikacja zbiorowa pod redakcją Bogny Świątkowskiej – to mały leksykon żydowskich architektów, którzy w XX wieku wyjechali z terenów polskich i stali się ikonicznymi postaciami architektury izraelskiej.

„Mimo różnych dróg życiowych wspólnym rysem charakteryzującym tych twórców był zamiar sformułowania nowego języka architektury, nowoczesnego i międzynarodowego, który nie tylko byłby środkiem wyrazu odrodzenia społeczeństwa izraelskiego, ale także oddawałby stabilność i kreatywność – zasady, którym ci młodzi ludzie hołdowali. (…) Trafiła im się przy tym niepowtarzalna okazja: mogli bez skrępowania formułować radykalny, współczesny formalny język architektoniczny i przestrzenny, którym chciało posługiwać się nowe państwo” – pisze architekt i dziennikarz Michael Jacobson w otwierającym książkę eseju Pionierzy, budowniczowie, wizjonerzy.

Adrichalim jest pierwszą zwartą prezentacją imponującego dorobku izraelskich projektantów przygotowaną z myślą o polskim czytelniku.

O autorach
Bogna Świątkowska – pomysłodawczyni, fundatorka i prezeska zarządu Fundacji Bęc Zmiana, z którą zrealizowała kilkadziesiąt projektów poświęconych przestrzeni publicznej, architekturze i projektowaniu, a także konkursów adresowanych do architektów i projektantów młodego pokolenia. Inicjatorka i wydawca „NN6T”. Naczelna pierwszego popkulturalnego miesięcznika „Machina” (1998-2001), autorka licznych tekstów, wywiadów, programów radiowych i telewizyjnych poświęconych współczesnej kulturze popularnej. Członkini Zespołu ds. Polityk Lokalnych przy Narodowym Centrum Kultury, a także Rady Architektury i Przestrzeni Publicznej Warszawy.

Biogramy architektów oraz rysunki ilustrujące leksykon przygotował zespół składający się ze studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (Franciszek Morka, Iwona Pawlak, Urszula Prokop, Zuzanna Rosińska, Jan Sienkiewicz), Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (Igor Bloch, Anna Łyszcz).

Autorka przedstawia przemiany architektoniczne i przestrzenne kompleksów uniwersyteckich w Europie i Ameryce Północnej, począwszy od wieków średnich, kiedy kształtujące się wówczas uczelnie sięgały głównie po wzorce monastyczne, po połowę wieku XIX, gdy architektura uniwersytecka stała się ucieleśnieniem porządku politycznego wprowadzonego po wojnach napoleońskich i wyrazem ambicji nowych państw narodowych. Prezentuje najważniejsze obiekty i zespoły architektoniczne oraz opisuje złożone przemiany kulturowe stojące za zmieniającym się kształtem gmachów uniwersyteckich.

******

Architecture and Spatial Planning of Universities from the Middle Ages to the Mid-19th Century

The author presents architectural and spatial changes of university complexes in Europe and North America, from the Middle Ages, when colleges used mainly monastic designs, until the mid-19th century, when university architecture became an embodiment of the political order introduced after the Napoleonic wars and the ambition of new national states. She shows the most important buildings and architectural complexes and describes major cultural transformations leading to the changes in the form of college buildings.

On – syn inspektora celnego Wolnego Miasta Gdańska, starszy strzelec w Powstaniu Warszawskim, a później więzień obozu Altengrabow. Ona – córka białoruskiego urzędnika gminnego, podczas wojny wysiedlona wraz z rodziną z Nowogródka. Połączyły ich bolesne wspomnienia, Gdańsk i miłość do architektury. Dzielił charakter, spojrzenie na świat i ścieżki kariery. Daniel i Danuta Olędzcy – jedna z najbardziej niezwykłych par w świecie polskiej architektury. W odróżnieniu od Kardaszewskich, Piechotków czy Brukalskich, oboje odnieśli znaczące sukcesy, nie rezygnując przy tym z własnej indywidualności. Dziś trudno wyobrazić sobie Trójmiasto bez zaprojektowanych przez nich ikonicznych budynków. Dziełem Daniela Olędzkiego są Teatr Wybrzeże, Teatr Muzyczny czy Opera Bałtycka. Danuta Olędzka natomiast projektowała słynne falowce oraz Dom Technika. Żyli razem, ale rzadko projektowali wspólnie, wiedząc, że współpraca dwóch tak silnych osobowości wymagałaby od nich zbyt daleko posuniętych kompromisów. Oboje jednak kierowali się tą samą zasadą: architektura powinna być „realizacją ludzkich marzeń”. Marzeń o dobrym codziennym życiu i marzeń o stworzeniu pomnika swojej epoki.

Przewodnik architektoniczny przygotowany przez litewskich ekspertów to pierwsza tak szeroka prezentacja dorobku architektonicznego Kowna. Po zajęciu Wilna przez Polskę w 1920 roku to prowincjonalne miasteczko musiało niemal z dnia na dzień przyjąć rolę tymczasowej stolicy Litwy. Poza granicami średniowiecznej starówki powstały dziesiątki gmachów publicznych, setki kamienic i tysiące domów, projektowanych przez litewskich architektów wykształconych na uczelniach całej Europy. Kowno stało się miejscem ekspresji ambicji niepodległej Litwy, a dziś jest skarbcem modernistycznej architektury w wielu jej odcieniach.

Polskie wydanie książki zostało przygotowane w ślad za litewskim, niemieckim i angielskim. Z 242 obiektów zaprezentowanych w przewodniku ponad połowa pochodzi z okresu międzywojennej stołeczności, a reszta powstała w czasach powojennych – pod władzą radziecką (socrealizm, późny modernizm) lub we współczesnej Republice Litewskiej (postmodernizm).

Jak dziś wyglądałaby Łódź, gdyby udało się zrealizować śmiałe koncepcje z XX wieku? Czy byłaby nowoczesną metropolią z reprezentacyjnymi gmachami i drapaczami chmur w centrum? Z muzeum sztuki z widokiem na park i staw, kolejką linową nad ZOO, oryginalnym hotelem w kształcie ogromnego statku? Czy wędrowalibyśmy zadaszoną ulicą Piotrkowską? Książka Błażeja Ciarkowskiego umożliwia przegląd najważniejszych niezrealizowanych projektów i koncepcji architektonicznych ostatniego stulecia. Stanowią one świadectwo kreatywności projektantów oraz ambicji lokalnych władz. Bogato ilustrowana publikacja pozwala zobaczyć, w jak niesamowitej przestrzeni mogliby żyć dziś łodzianie, gdyby… udało się zrealizować choć część projektów wybitnych architektów wizjonerów.

Miasto dla kobiet to miasto dla wszystkich. Dla niemowlaków w wózkach, których nie trzeba pchać po wertepach, bo chodniki są proste, a krawężniki niskie. Dla młodych dziewczyn, które chcą spędzić ze sobą czas i przeżyć przygodę, a nie horror w scenografii ledwo oświetlonego przejścia podziemnego. Dla osób starszych, które potrzebują dostać się do specjalisty bez kilku przesiadek po drodze. Dla rodzin, które szukają mieszkania, by po prostu dobrze żyć, a nie inwestować. To prawda, że miasta projektowali i budowali mężczyźni. To prawda, że bezwiednie stworzyli infrastrukturę, która odpowiada na ich potrzeby. Dowodem mogą być techniczne normy, w których zakodowana jest domyślna płeć męska. Pozornie neutralne przepisy dotyczące na przykład ochrony przed działaniem wiatru uwzględniają statystyczną osobę… o posturze przeciętnego dorosłego mężczyzny. Leslie Kern opisuje nie tylko paradoksy architektoniczne i to, jak kobiety doświadczają miasta, ale uważnie tropi też zmiany, które potrafią otworzyć miasto dla wszystkich jego mieszkańców.