Addenda do dziejów oświaty. Z badań nad prasą XIX i początków XX wieku

Szkoła to jednostka o charakterze edukacyjnym. Powoływana bywa na podstawie aktu założycielskiego lub wpisu do ewidencji. Polska szkoła działa na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty, a od 1 września 2017 r. także na mocy Ustawy Prawo Oświatowe oraz Przepisy wprowadzające ustawę – prawo oświatowe. Szkoła prowadzi kształcenie określonego rodzaju i na określonym poziomie.
Każda działa w oparciu o statut. Ze szkołą łączeni są dyrektorzy szkół, nauczyciele, uczniowie i ich rodzice.
Sięgając do etymologii pojęcia ,,szkoła” (gr. schole – spokój; wolny czas przeznaczony na naukę), można zaryzykować tezę, że współczesna szkoła nie ma niczego wspólnego ze spokojem, czy tym bardziej – czasem wolnym. Wręcz przeciwnie. W szybko zmieniającym się świecie szkoła przyjmuje nowe role w kontekście potrzeb czy też istniejących problemów. W takiej perspektywie ta publikacja idealnie wpisuje się swoim tytułem #szkoła w aktualną przestrzeń edukacyjną. Właśnie w epoce deficytu czasu i w związku z tym stosowaniu skrótów, hasztag jest użyteczny. W tym opracowaniu hasztag na stronie tytułowej jest niejako symbolem na zaznaczenie własnego, indywidualnego śladu każdej osoby, która podejmuje dyskurs.
Podejmowane w tym tomie zagadnienia z zakresu zarówno szkoły, jak i zagadnień z nią bezpośrednio czy też pośrednio związanych, podjęli nie tylko pracownicy naukowi uczelni wyższych i innych instytucji związanych z kształceniem, ale także, co niezwykle cenne, osoby studiujące lub absolwenci uczelni wyższych.

Ze względu na fakt sytuowania się podstaw edukacji, celem książki jest ukazanie miejsca, rangi i roli tej drugiej w kształceniu pedagogów na poziomie wyższym.

Edukację alternatywną można postrzegać jako swoistą reakcję obronną rodziców, uczniów, nauczycieli, a także badaczy na masowy charakter edukacji, obecną w niej przemoc strukturalną, symboliczną, przejawy ukrytego programu. Pojęcie edukacji alternatywnej weszło na dobre do języka współczesnej polskiej pedagogiki – nie tylko za sprawą praktyk edukacyjnych odmiennych od masowego kształcenia, ale także publikacji: monografii, prac zbiorowych i artykułów. Pierwsze z nich pojawiły się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, gdy opadła ideologiczna kurtyna izolująca nas od zachodniej myśli pedagogicznej. Dopiero wtedy możliwe było upowszechnienie na przykład: montessoriańskiej, freinetowskiej, waldorfskiej, antypedagogicznej czy gestaltowskiej myśli i praktyki, a także tekstów Ivana Illicha, Johna Holta, Hubertusa von Schoenebecka i wielu innych autorów. Podkreślić trzeba szczególną rolę Bogusława Śliwerskiego, który jest nie tylko współredaktorem niniejszej książki, ale od wielu lat także promotorem i propagatorem ruchu odnowy edukacji, aktywnym organizatorem cyklu międzynarodowych konferencji poświęconych edukacji alternatywnej, autorem monografii i redaktorem naukowym pierwszych publikacji zbiorowych na ten temat.

Przedstawiona do recenzji monografia to interesująca i ważna pozycja, wnosząca do dyskusji naukowej na temat animacji kultury i roli animatora ważny głos w kwestiach związanych z profesją animatora kultury, przede wszystkim dotyczących profesjonalnych kompetencji, satysfakcji z pracy oraz zaangażowania w nią. Szczególna wartość książki polega na tym, iż prezentuje ona wyniki najnowszych badań empirycznych, zrealizowanych w ramach autorskiego projektu badań wśród animatorów kultury aktywnych na terenie województwa lubelskiego. Autorzy włączają się swoją pracą w posiadający już tradycje nurt badań nad profesją animatora kultury, a jest to zadanie niełatwe, ponieważ, jak sami przyznają, profesja ta jest wieloznaczna, nieoczywista, „bez granic”. Trudno o lepsze uzasadnienia dla badań, bowiem właśnie takie „żywe” obszary życia społecznego stanowią niewyczerpane źródło aktualnych i ciekawych pytań badawczych.
Z recenzji dr hab. Sylwii Słowińskiej, prof. UZ

W książce udzielono odpowiedzi na 30 zarzutów wobec koncepcji wolności od wychowania, jej teorii i praktyki, które zostały postawione przez specjalistów od nauk o wychowaniu.

Wobec każdego zacytowanego, obszernego fragmentu tekstu pedagogicznego stawiane są starannie wypracowane amikatywne repliki. Ta ambitna książka została napisana dla naukowej dyskusji wokół wolnej od wychowania koncepcji i skierowana jest zarówno do specjalistów w dziedzinie pedagogiki, jak i zainteresowanych laików. Staje się oczywiste, dlaczego zasada wolnego od wychowania obcowania z dziećmi wymyka się pedagogicznemu myśleniu – musi się wymykać, skoro tak fascynująca jest amikatywna argumentacja. Przed czytelnikiem odkrywane są za pomocą niezliczonych przemyśleń amikatywne niuanse i wzajemne powiązania w 30 parach (krytyka – replika), z których wyłania się pełny obraz postpedagogicznego projektu.

"Chowanna" jest kompendium wskazówek na temat wychowania, kształcenia dzieci, a także stanowi pierwszą publikację polską, w której możemy znaleźć historię myśli pedagogicznej.

Dzieło Trentowskiego w myśl jego teorii filozoficznej (są 3 światy - realny, idealny i boski, czyli rzeczywisty) dzieli się na 3 części. "Chowanna" powstała w wyniku nacisku opinii publicznej w jego ojczystym kraju. Na napisanie książki miała też wpływ inteligencja poznańska, która starała się zapewnić Trentowskiemu źródło dochodu na obczyźnie. Trentowski pragnął również przez swoja książkę wskazać swym rodakom drogę do niepodległości. Zwrócić uwagę na znaczenie poziomu moralnego jak i intelektualnego narodu. W "Chowannie" widać także filozofię ruchu umysłowego rozwijającego się w Wielkim Księstwie Poznańskim...

...............

Prezentowana książka pierwotnie miała być jedynie swoistym suplementem do pracy habilitacyjnej – Szlachetny pożytek. O filozoficznej pedagogice Bronisława F. Trentowskiego, nawiązującym do dwusetnej rocznicy urodzin autora Chowanny. Ogrom niedających się łatwo uporządkować myśli i wątków z wszystkich tekstów Trentowskiego sprawił, że chcąc zapanować nad tym żywiołem, autor prezentowanej ksiąski musiał ograniczyć się tylko do tekstu Chowanny, a właściwie do tych fragmentów, które nie tyle wynikają z szczególnych zainteresowań Wiesława Andrukowicza filozofią pedagogiczną, co wiążą się z jego, życiodajną obsesją ich treścią.

Dlatego autor zdaje sobie w pełni sprawę z tego, że zaproponowany wybór myśli nie może być całkowicie niezależny od wybierającego i niewinny, a zatem musi być obarczony, jak napisał w „Przedmowie” Lech Witkowski, jakąś (nie)świadomością "skali niebezpieczeństwa szkody, jaka może, a nawet musi przynieść w dopełnieniu pożytku wyboru w celu przełamania nieobecności całości". Czy warto zaryzykować taki eksperyment myślowy?

Mimo wszystko Wiesław Andrukowicz uważa, że warto, nie tylko ze względu na „wymowne milczenie” różnych środowisk akademickich wobec faktu kilku okrągłych rocznic, bądź co bądź największego filozofa i pedagoga w naszym kraju, lecz przede wszystkim dlatego, że kompromitująca jest nie tyle jego nieobecność we współczesnych dyskursach (nie tylko filozofów i pedagogów, ale także socjologów, psychologów, politologów, a nawet teologów), ile właśnie niedowartościowana obecność. Wychodząc naprzeciw tym brakom, zwłaszcza problemowi rewitalizacji styku historii myśli pedagogicznej i najnowszych teorii pedagogicznych, z niezgodą na codzienność funkcjonowania zamkniętych enklaw historyków i teoretyków, ale z odpowiedzialnością docenienia potrzeby spajania własnych myśli z myślami klasyków, przyjmując, że rozumienie jest sposobem istnienia, przedstawiam Czytelnikowi wrażliwemu na kontakt z dziedzictwem kulturowym tę garść myśli klasyka i jego komentatorów. […]

Wiesław Andrukowicz