Album Albrechta

Michał Koza – doktor literaturoznawstwa, pracuje jako adiunkt w Katedrze Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki UJ. Stypendysta Programu Fulbrighta, w ramach którego realizował projekt badawczy na Uniwersytecie w Buffalo. Laureat Stypendium Twórczego Miasta Krakowa 2020 oraz IX edycji konkursu im. Inki Brodzkiej-Wald za rozprawę doktorską poświęconą dyskursom etycznym w literaturze polskiej. Autor tekstów krytycznoliterackich, naukowych i wierszy. Publikował m.in. w „CLCWeb: Comparative Literature and Culture”, „Tekstach Drugich”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „KONTENCIE”, „Popmodernie” i „Miesięczniku Znak”.


Co mają wspólnego etyka i literatura? Książka Michała Kozy proponuje świeże spojrzenie na to, jak teksty literackie włączają się w kulturową produkcję projektów i granic tego, kim jesteśmy i kim możemy być.



Część metodologiczna książki prowadzi przez analizę różnych sposobów etycznego czytania, by uważnie przyjrzeć się używanym w nich pojęciom i nadać im krytyczny, literaturoznawczy sens. Propozycja autora czerpie zwłaszcza z dokonań teorii krytycznej, posthumanizmu i neomarksizmu, zestawiając filozoficzne inspiracje z problemami wyobraźni literackiej, reguły fikcji z produkcją tożsamości i wspólnot, a myślenie etyczne z politycznym.



Zastosowaniu tych metod i technik jest poświęcona dalsza część książki. Autor omawia w niej wiodące trajektorie etyczne w literaturze polskiej w pierwszych dekadach po 1989 roku, na czele z indywidualizacją podmiotu i jego etykopolitycznych wizji „produkcji siebie” (jako konsekwencją późnokapitalistycznych przemian) oraz z patriarchalnym zawłaszczeniem i zakonserwowaniem określonych technik „bycia sobą”. By pokazać te tendencje jako zjawiska literackie, sięga m.in. do tekstów Jolanty Brach-Czainy, Szczepana Twardocha, Olgi Tokarczuk, Izabeli Filipiak, Marcina Świetlickiego i Ignacego Karpowicza, zakorzeniając dostrzegane problemy jeszcze w tekstach twórców Nowej Fali.



Z literaturoznawczych dociekań wyłaniają się ascetyczne, nostalgiczne i nomadyczne linie ujścia etycznej wyobraźni i produkcji literackich podmiotów. Jednocześnie metodologiczno-krytyczny obraz nakreślony w książce Michała Kozy pozostaje otwarty na rozwinięcia, dalsze różnicowanie i kontynuację namysłu nad etycznymi dyskursami kultury.

"Dobrze się myśli literaturą to zbiór esejów" o praktykowaniu wiary w literaturę, rozumianą jako konieczność mówiącego człowieka. Ryszard Koziołek przekonuje, że ilekroć próbujemy coś wyjaśnić, porozumieć się z innym lub wyrazić własne emocje, jesteśmy skazani na literaturę. Czynimy to również bez lektury, ale – jak przekonuje autor – czytanie ulepsza nasze myślenie i mowę. W myśleniu literaturą autor sięga do twórczości klasyków – jak Prus, Kraszewski, Sienkiewicz, Przybyszewska czy Mrożek – oraz pisarzy współczesnych – Springera, Stasiuka, Pilcha czy Karpowicza. Życiorysy są dla niego równie ważne, jak fikcje, jeśli tylko pozwalają myśli ruszyć z miejsca i ćwiczyć się w wyrażaniu i opowiadaniu świata. Eseje Ryszarda Koziołka to także głos w sprawie przywrócenia literaturze należnego jej miejsca, które ostatnimi czasy osłabiły media wizualne. Autor udowadnia, że dla człowieka nie ma lepszego programu symulacyjnego do trenowania wyobraźni, mowy i myślenia niż literatura.

„Epaminondas” Stanisława Konarskiego – to dramat osnuty na motywach historycznych, przywołujący autentyczne wydarzenia z IV w. p.n.e., gdy w świecie greckim na krótki czas hegemonem zostały Teby. Wojska tej beockiej polis w roku 371 p.n.e. pod Leuktrami pokonały Spartę, dotychczas najpotężniejszą siłę Hellady. Zwycięskim wodzem Teban w wiekopomnej bitwie, pierwszym starciu w dziejach wojen, w którym mniejsze siły pokonały przeważającego liczebnością żołnierzy przeciwnika, był genialny wódz Epaminondas (zastosował tzw. szyk ukośny – do dziś nie wiemy, na czym dokładnie polegał). Konarski sięgnął po dramatyczny epizod jego biografii: kiedy Epaminondas powrócił z kolejnej wojennej wyprawy, został oskarżony przez Teban o bezprawne przedłużenie sobie czasu dowództwa, za co tebańskie prawo przewidywało karę śmierci, a fakt, że pokonał wroga i ocalił niepodległość Teb, nie miał tu w przekonaniu jego przeciwników żadnego znaczenia. Jednak w tym sztafażu starożytnej Grecji, jej chwiejnego ludu, nic nie wartych synów słynnych ojców, przeciwników politycznych wykorzystujących wszelakie kazusy prawne, Konarski pragnął przedstawić widzom w teatrze pijarskiego Collegium Nobilium obraz zgubnych praktyk polskiego ustroju politycznego, a niejako przy okazji przedłożyć młodym ludziom tezę, że na zaszczyty i szacunek współobywateli każdy musi zasłużyć sobie sam.

„W tej chwili jest to instytucja, której znaczenie trudno ująć w kilku słowach czy też w jakimkolwiek podręcznym pojęciu (…). Jest to instytucja, która jako jedna z niewielu w poważny sposób traktuje debiutantów i pracuje z nimi, doprowadzając do publikacji interesujących książek, zaprzątających potem uwagę jurorów najważniejszych nagród w Polsce. Kolejne tomy opiekunów tej młodzieży, Marty Podgórnik, Joanny Mueller i Romana Honeta, tworzą historię współczesnej poezji. Jednocześnie te same autorki i autorzy zaangażowani są we wszystkie warsztatowe i edukacyjne działania Biura”.

Karol Maliszewski, Biuro Literackie: rok po roku

„Czytając poszczególne szkice poświęcone poetom publikującym w Biurze Literackim, nie sposób nie zastanawiać się, czym krytyka towarzysząca i krytyka pokoleniowa jest dzisiaj, w czasach daleko idącego braku precyzji i jednoznaczności definicji, ale też niespójnych czy tylko niejednorodnych postaw. (…) Wieloautorska monografia przedstawia panoramiczny obraz dynamicznego rozwoju istotnego środowiska literackiego oraz opis wpływów i bodźców kształtujących poetyckie wzorce, które wpływały i wpływają na losy literatury polskiej ostatniego ćwierćwiecza. Jednocześnie mamy do czynienia z prezentacją poszczególnych indywidualności poetyckich i krytycznoliterackich”.

Józef Maria Ruszar, Od Fortu Legnica przez Port Wrocław po Stację Literatura

Książka Nadany-Sokołowskiej przynosi satysfakcjonujące poznawczo, eklektyczne ujęcie przekrojowe, z nakładających się kilku perspektyw: obejmujących dzieło pisarskie, ukazywane w perspektywie reinterpretacyjnej współczesnej sandologii, tekst „życia” jako tekst kultury oraz recepcyjne nawiązania. (…) Na kartach książki nieustannie (i nieuchronnie) prowadzą ze sobą swoisty dialog: Sand jako pisarka (zdaniem autorki, o wiele ciekawsza niż wskazuje trwały stereotyp historycznoliteracki, poddany władzy legendy biograficznej) i Sand jako ikona kobiety wyzwolonej. Te dwie formuły sandyzmu tworzą swoisty splot recepcyjny, wytwarzający w kulturze polskiej sieć nieoczywistych odniesień i relacji, ze znawstwem i subtelnością interpretacyjną odtwarzanych w książce.
— prof. dr hab. Arkadiusz Bagłajewski, UMCS

George Sand czekała na taką książkę.
— dr hab. Monika Rudaś-Grodzka, prof. IBL PAN

Gołąb zdębiał. Książka do śmiechu i wspominania to zbiór żartobliwych tekstów najrozmaitszych typów: przeróbki znanych utworów (od średniowiecza po współczesność) parodie tekstów naukowych wierszyki poświęcone katarowi (cały cykl), czekoladzie czy gołębiowi krakowskiemu fragmenty prozatorskie i absurdalne scenki dramatyczne. Większość to utwory pisane w ostatnich dekadach na jubileusze krakowskich polonistów, literaturoznawców z Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesorów: Henryka Markiewicza, Teresy Walas, Aleksandra Fiuta, Wojciecha Ligęzy i Ryszarda Nycza.

Z najwyższą przyjemnością przeczytałem „kabaretową książkę” o środowisku polonistyki UJ, stworzoną i opracowaną przez prof. Dorotę Korwin-Piotrowską.

Książka jest świetna i to z kilku powodów. Po pierwsze – cechuje ją humor błyskotliwy, inteligentny, subtelny, oparty na grze z literackimi konwencjami i, co nie najmniej ważne, życzliwy ludziom. Po drugie – imponuje rozległość pola aluzji i gry literackiej. Parodystyczne, pastiszowe i trawestacyjne praktyki Autorki sięgają z jednej strony (…) poezji średniowiecznej, z drugiej zaś – prozy Doroty Masłowskiej. (…) Są tu beztroskie, czysto ludyczne partie, ale są i takie wiersze dedykowane oraz jubileuszowe, które – wciąż pozostając tekstami żartobliwymi – łączą dowcip z namysłem krytycznym (…). Chciałbym też podkreślić, że książka może być przydatna – choć oczywiście nie taki jest jej cel i walor główny – w dydaktyce akademickiej. (…) Lektura była dla mnie jako recenzenta wielką przyjemnością – nie wątpię, że będzie nią również dla czytelników.

Z recenzji dr. hab. Mateusza Antoniuka, prof. UJ

Dr hab. Dorota Korwin-Piotrowska, prof. UJ – absolwentka polonistyki UJ, literaturoznawczyni, od trzech dekad pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Autorka wierszy serio i humorystycznych, a ostatnio też absurdalnych minidramatków, które wystawił Teatr Proscenium w Krakowie. Wydała dziewięć książek, w tym pięć monografii naukowych. Opublikowana w 2020 roku Eutoryka. Rzecz o dobrej (roz)mowie była jedną z pięciu książek nominowanych w 2022 roku do Nagrody im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego za wybitną pracę naukową z zakresu nauk humanistycznych.