Ale historia... Skąd te krzywe usta, Bolesławie?

Kojarzone z intelektualnym obskurantyzmem, staropolskie kalendarze astrologiczne stały się synonimem mało wartościowej literatury „groszowej”, kupowanej w kramach i w sprzedaży obwoźnej. Wśród badaczy epoki staropolskiej panuje zgoda co do tego, że przez cały XVII i XVIII wiek były one istotnym fenomenem kulturowym, a dla wielu ówczesnych czytelników jedynym – poza książką religijną – źródłem kontaktu z medium druku. Łącząc różne tradycje naukowe – w tym elementy mikrohistorii, antropologii druku i piśmienności, socjologicznej teorii czasu oraz badanń z nurtu „zwrotu ku rzeczom” – praca kładzie nacisk na antropologiczne rozumienie praktyki kulturowej, jaką było korzystanie z drukowanego kalendarza, oraz jej implikacje dla pracy pamięci, racjonalności i autorefleksji oraz postrzegania czasu.

Panorama dziejów jednej z najpotężniejszych dynastii średniowiecznej i nowożytnej Europy


przedstawia wyniki najnowszych badań nad dynastią Jagiellonów i państw znajdujących się w ich władaniu,
pisze o religijności Jagiellonów, ich wykształceniu, pracy, pożywieniu, wypoczynku i rozrywce
przedstawia życie dworu jagiellońskiego w czasach jego politycznej i kulturalnej świetności,
zawiera biogramy wszystkich przedstawicieli dynastii jagiellońskiej.

Autorka niezwykle kompetentnie i na szerokim tle europejskim ukazała dokonania polityczne Jagiellonów, ich dwór oraz życie dworskie i rodzinne, wnosząc także mnóstwo szczegółowych ustaleń badawczych w tym zakresie. Wysokie walory pracy siostry Urszuli Borkowskiej OSU, a także jej piękna polszczyzna oraz klarowny wykład sprawiają, że będą z niej korzystać badacze (mediewiści i nowożytnicy rozmaitych dziedzin), ale również studenci kierunków humanistycznych i miłośnicy historii.

(Prof. dr hab. Krzysztof Ożóg, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Sztuka nagrobkowa Dolnego Śląska jest bogata i różnorodna, ale stosunkowo mało znana i słabo opracowana. Pomniki dziecięce stanowiły zawsze margines zainteresowań historyków sztuki i nie poświęcono im do tej pory żadnego większego opracowania ani w języku polskim, ani w niemieckim. Praca dotyczy tylko jednego ich rodzaju: płyt całopostaciowych, które były jednym z ważnych elementów funeralnej kultury protestanckiej i stanowią swoistą odmianę dawnej sztuki nagrobnej. Terenem badań jest obszar zwany dzisiaj Dolnym Śląskiem, obejmujący także dawne Górne i Dolne Łużyce, ale praca zawiera też liczne odniesienia do podobnych zabytków z innych terenów protestanckiej Europy.

Aż trudno uwierzyć, że Kronika Polaków (Chronica Polonorum) Macieja z Miechowa musiała czekać ponad 500 lat na upowszechnienie jej wśród Polaków właśnie. To wielkie dzieło było oczywiście dobrze znane historykom, bardzo wielu z nich na przestrzeni tych 500 lat do niego się odwoływało, ale czytanie go wymagało dobrego opanowania łaciny. Dokładnie pół tysiąca lat od śmierci Miechowity (1457–1523) ukazuje się – staraniem wydawnictwa Biały Kruk – polskie tłumaczenie całej Kroniki z przeznaczeniem dla szerszego odbiorcy. Okazuje się, że dzieło to nie utraciło swego blasku, nie osłabły też jego walory narracyjne, czyta się je świetnie. Miechowita zwyczajem dawnych kronikarzy sięga do najdawniejszych dziejów, można powiedzieć do pradziejów Polski, do Kraka i Lecha, opowiadając kolejno o najważniejszych wydarzeniach oraz postaciach aż do czasów Zygmunta Starego. Akcentuje postawy, które dziś nazywamy patriotycznymi, podkreśla przywiązanie Polaków do wiary chrześcijańskiej, akcentuje ich waleczność i gospodarność. Ale nie waha się też wytykać błędów. Ta księga jest pouczającą lekcją historii także dla nas, Polaków współczesnych. Wydanie XXI-wieczne wzbogacone zostało 47 oryginalnymi, pochodzącymi z 1521 r. ilustracjami – drzeworytami, które zdobiły pierwotne wydanie dzieła Miechowity. Są to wszystko portrety imaginacyjne stanowiące świadectwo czasów autora. Kronikę wydrukowano wówczas bardzo starannie w Krakowie, w słynnej manufakturze Hieronima Wietora. Wybitne edytorstwo renesansowe zobligowało współczesnego wydawcę do zachowania najwyższego poziomu. Przekazujemy do rąk Polaków księgę stanowiącą dowód ich wielowiekowego i szlachetnego dziedzictwa.

Jan Chryzostom Pasek (ok. 1636 – 1701), polski szlachcic, rozsławiony dzięki pozostawionym po sobie pamiętnikom. Pamiętniki te, odkryte dopiero w XIX w., wywarły znaczny wpływ na autorów powieści historycznych, zwłaszcza Henryka Sienkiewicza, gdzie wyraźnie pobrzmiewają w jego Trylogii. Niestety, pisane w języku staropolskim z bogatą domieszką języka łacińskiego, dla współczesnego czytelnika stały się po prostu nieczytelne.

„A szkoda – pisze Zenon Gołaszewski we Wstępie – gdyż w istocie są one pisane w tak żywy, barwny i pełen humoru sposób, że przez pewien czas po ich odkryciu Pamiętniki uważano za mistyfikację (…). Wszystko to zadecydowało, że jako historyk postanowiłem dokonać na Pamiętnikach Paska pewnego eksperymentu, a mianowicie z myślą o ułatwieniu czytania lektury, teksty łacińskie przełożyłem na język polski, a także uwspółcześniłem mało lub w ogóle niezrozumiałą staropolszczyznę; innymi słowy: pozwoliłem panu Paskowi przemówić we współczesnym nam języku”.

Efekt wart był trudu – Pamiętniki przetłumaczone na współczesny język polski czyta się jednym tchem, niby barwną, wartką, pełną akcji i rubasznego humoru powieść historyczną.