Andrzej Stasiuk Istnienie

Praca nowatorska, wręcz obrazoburcza, wnosząca nowe odczytania Miłosza-poety, wprowadzająca zamieszanie w badania nad jego twórczością, ożywiająca je, wnosząca nowe wątki, prowokująca do dyskusji i myślenia. Pierwsza próba zastosowania koncepcji de Mana w analizie polskiej literatury modernizmu pojętego jako formacja kulturowa (XX wiek). Właściwości i osobliwości tekstów Miłosza rozważane są przede wszystkim na gruncie teoretycznym, a nie na płaszczyźnie poetyki historycznej.

Drugi tom bibliografii Gdańsk w literaturze obejmuje siedemnastowieczne dzieła, w których został utrwalony obraz miasta budzącego podziw wspaniałością i urodą, ale także zazdrość swoim bogactwem. Przekazują one wyidealizowany obraz Gdańska, ale również rzetelnie opisują miasto i jego mieszkańców; nie brak tez utworów o wysoce krytycznym charakterze. Literatura piękna dokumentuje wydarzenia historyczne i społeczne dziejące się w mieście oraz próby wyjaśnienia etymologii jego nazwy czy eksplikacji herbu. Najliczniej uwzględniona została gdańska poezja okolicznościowa, odnotowująca w panegirycznej formie koleje życia i kariery gdańszczan (burmistrzów, rajców, profesorów Gimnazjum Akademickiego, zasłużonych mieszczan i urzędników).

Drugi tom bibliografii Gdańsk w literaturze obejmuje siedemnastowiecz­ne dzieła, w których został utrwalony obraz miasta budzącego podziw wspaniałością i urodą, ale także zazdrość swoim bogactwem. Przeka­zują one wyidealizowany obraz Gdańska, ale również rzetelnie opisują miasto i jego mieszkańców; nie brak też utworów o wysoce krytycznym charakterze. Literatura piękna dokumentuje wydarzenia historyczne i społeczne dziejące się wmieście oraz próby wyjaśnienia etymologii jego nazwy czy eksplikacji herbu. Najliczniej uwzględniona została gdańska poezja okolicznościowa, odnotowująca w panegirycznej formie koleje życia i kariery gdańszczan (burmistrzów, rajców, profesorów Gimnazjum Akademickiego, zasłużonych mieszczan i urzędników).

Książka prezentuje szeroką gamę zagadnień związanych z problematyką gatunku w polskiej literaturze współczesnej. Składa się z dwóch części: wprowadzającej, w której syntetycznie omówiono główne nurty badań genologicznych oraz antologii tekstów źródłowych, poświeconych zarówno aspektom teoretycznym, jak i analizom poszczególnych gatunków, a także wybranych utworów. Publikacja jest próbą uporządkowania bogatego dorobku badawczego oraz pokazania, jakie wyzwania genologii stawia literatura końca XX wieku.

Książka Katarzyny Szkaradnik stanowi rekonstrukcję „autoportretu rozproszonego” Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły, na który składają się nie tylko portrety indywidualne, lecz także portret społeczny i wspólnotowy. Wyłania się on z persewerujących w monografii węzłowych problemów: historyczności, lokalności i pogranicza, narracji, języka, ideologii, w związku z którymi odsłania się wspólny rdzeń postaw tych postaci. Jest to rekonstrukcja fascynująca, przede wszystkim z racji przedstawienia kontrpropozycji dla dominującego polskiego imaginarium. Osiami, na których rozpięte zostało studium, są dwa sposoby rozumienia historyczności: pierwszy odsyła do narratywistycznej filozofii historii, z jej naciskiem na dyskursywne reguły reprezentacji przeszłości, drugi to doświadczanie dziejowości w indywidualnej biografii, z kluczową rolą narracji jako czynnika integrującego. Wybór takiej dominanty uzasadniają praktyki tekstowe bohaterów – wszyscy trzej uprawiali bądź pisarstwo historyczne, bądź refleksję nad historią, a równolegle pisarstwo autobiograficzne. Historyczność jest więc dla nich wyzwaniem zarówno egzystencjalnym, jak i pisarskim. Autorka ze znawstwem prezentuje to dialektyczne napięcie i zastanawia się nad pragmatyką pisania, które wynika z konfrontacji jednostkowości z historią wydarzeniową. Podkreślić należy wartość poznawczą książki, ponieważ daje ona wgląd w twórczość postaci mało znanych, a wybitnych, o wyjątkowym formacie intelektualnym, które z perspektywy peryferyjnej przepracowują polskość i historię. dr hab. Elżbieta Rybicka, prof. UJ Historia jako narracja i doświadczenie to pochwała literatury regionalnej. Ukazanie historii lokalnej przez pryzmat (auto)biografii Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły pozwala uwypuklić ciekawe wątki związane z kwestiami przepracowywania przeszłości, problemów tożsamościowych czy inkulturacji. Autorka słusznie przyjęła perspektywę porównawczą, gdyż analizowanych pisarzy „łączą stosunki rodzinne lub przyjacielskie, chłopskie pochodzenie, miejsce urodzenia, wyznanie ewangelicko-augsburskie, w konsekwencji zaś wspólny habitus i zasadnicze wątki myślowe”. Poszukuje w ich tekstach idei bliskich humanistyce afirmatywnej, przekonując, że bohaterom książki nie chodzi o „fakty historyczne, lecz o przywracanie/nadawanie ładu, wciąż na nowo podejmowane próby scalania jako ocalania”. W rozważaniach różnych historiografów przewija się motyw traktowania historii jako ludzkiej samowiedzy (R.G. Collingwood) i sposobu poszukiwania siebie, co uwidacznia się także w analizach zawartych w monografii. Ów pierwiastek egzystencjalny zasługuje na szczególną uwagę. Wskazuje bowiem na formacyjne znaczenie historii/humanistyki, której znajomość powinna we właściwym czasie stać się impulsem zdolnym – jak pisze ważny dla wymowy książki Hans-Georg Gadamer – „wyprowadzać nas poza samych siebie”. prof. dr hab. Ewa Domańska Katarzyna Szkaradnik – ur. w 1987 r., literaturoznawczyni i kulturoznawczyni, redaktorka tekstów, w tym edycji źródłowych. Opracowała m.in. Zmieszany zapach książek i jabłek. Wybór korespondencji Jana Wantuły z lat 1899–1953 (nominowany do finału konkursu Książka Historyczna Roku i uznany przez Ruch Stowarzyszeń Regionalnych RP za najlepszą książkę regionalistyczną 2017 r.). Laureatka konkursu „Preludium 4” Narodowego Centrum Nauki oraz III nagrody w 14. konkursie Narodowego Centrum Kultury na pracę doktorską, zwyciężczyni Ogólnopolskiego Dyktanda 2007. Publikowała m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Czasie Kultury”, „Kulturze i Społeczeństwie”, od 2011 r. pisze recenzje do „artPAPIERu”. Interesuje się antropologią literatury, hermeneutyką oraz kulturą i przeszłością Śląska Cieszyńskiego, a pozanaukowo musicalami.

Jeżeli, zgodnie z tytułem pewnej znanej książki, barok był epoką przeciwieństw, to późny barok należałoby określić mianem epoki interpretacyjnych nieporozumień i paradoksów. Literatura żadnego innego okresu nie wywoływała wśród badaczy tak skrajnych ocen i emocji jak utwory Juniewicza, Falęckiego czy Baki. Wszystkie spory toczące się wokół wymienionych autorów dają się zarazem sprowadzić do różnic w rozumieniu retoryczności oraz poetyki ich dzieł. Dlatego też celem niniejszej pracy jest interpretacja owej poezji za pomocą kategorii zaczerpniętych z systemu nowożytnej wiedzy o poezji. Kolejne rozdziały książki poruszają kwestie stosunku późnobarokowych utworów religijnych do estetyki mimetycznej, obowiązującego w nich modelu inwencji poetyckiej, a wreszcie popularności strategii perswazyjnych sprzecznych z humanistycznym paradygmatem uprawiania retoryki. Autor pracy wierzy, że zaproponowane przez niego interpretacje pozwalają spojrzeć w nowym świetle na poezję późnego barok oraz że podobne zapewnienia nie ostaną potraktowane jedynie jako typowy dla literaturoznawczej gry teatralny gest zdystansowania się wobec dokonań poprzedników.