Antropologia kulturowa, cz. 2 Kultura obyczajowa początku XXI wieku

Trzeci tom rocznika nawiązuje tematyką do „Górnośląskich Studiów Socjologicznych”, wydawanych niegdyś przez nieistniejący już Śląski Instytut Naukowy, w tym bowiem numerze podjęto problem różnych konfliktów społecznych (etnicznych, związanych z ekologią i gospodarką).

Artykuły zostały zgrupowane w trzech częściach tematycznych. W części Konflikt etniczny: kontekst teoretyczny przedstawiono panoramę teoretyczną przestrzeni konfliktów społecznych oraz złożoną problematykę procesów kształtowania się reprezentacji politycznej w głównych regionach europejskich. W części zatytułowanej Śląski kontrapunkt empiryczny umieszczono artykuły przedstawiające wyniki socjologicznych badań empirycznych prowadzonych na Górnym Śląsku i województwie śląskim, w różny sposób dotykające przejawów konfliktów społecznych, traktowanych jako konflikty etniczne.

Przesłanki linii programowej pisma realizują też artykuły zamieszczone w części Varia. Znalazły się w niej tym razem cztery teksty, których tematami są: społeczno-ekonomiczne problemy podziałów społecznych w starych europejskich regionach przemysłowych, społeczne spory wokół energetyki wiatrowej, rewolucyjne przemiany w krajach Maghrebu oraz konflikty etniczne na Słowacji.

Książka „(U)sługi domowe” to propozycja spojrzenia na przemiany relacji społecznych we współczesnej Polsce przez pryzmat płatnej pracy domowej. Podsumowuje ponad dziesięcioletni okres badań nad płatną pracą domową w powojennej Polsce, podejmowaną współcześnie przez Polaków za granicą oraz nad historycznymi formami służby domowej. Przedstawia dylematy transformacyjnej Polski, napięcia relacyjne o charakterze kulturowym i klasowym ukryte pod zindywidualizowanym i interpersonalnym przeżywaniem „kontraktu płatnej pracy domowej”. Oferuje interpretację współczesności wg klucza przeplatających się i współwystępujących przejawów przednowoczesnego, nowoczesnego i ponowoczesnego sposobu ujmowania ładu społecznego w skali mikro i w życiu codziennym.

Czy myślące maszyny pojawią się w nieodległej przyszłości? A może już są wśród nas? Czy sztuczna inteligencja stanie się naszym sprzymierzeńcem, czy będzie stanowiła zagrożenie dla ludzkości? Czy powierzymy jej zarządzanie ważnymi sferami naszego życia? Czy myślącej maszynie przysługują prawa obywatelskie? Czy może odczuwać emocje? Czy przewyższy nas sprawnością myślenia?

A ty, co sądzisz o myślących maszynach?

Na pytanie zawarte w tytule tej książki odpowiedziało prawie 200 osób – wybitni psychologowie, filozofowie, fizycy, antropolodzy, eksperci w zakresie technologii, artyści. Ich wypowiedzi, uwzględniające perspektywy wielu dziedzin nauki, rozmaite punkty widzenia, akcentujące najróżniejsze aspekty tego problemu, często przewrotne i zaskakujące, składają się na barwną wizję wspólnej przyszłości ludzi i maszyn.

Tom Szkoła/Pismo jest pierwszą w Polsce autorską propozycją podjęcia problematyki antropologii szkoły oraz szkolnej piśmienności. Są w nim prezentowane przekłady klasycznych bądź najnowszych tekstów oraz wyniki różnorodnych badań terenowych (prowadzonych m.in. wśród Indian Ameryki Południowej, wśród uchodźców tybetańskich w Nepalu, w polskich szkołach, w tym placówkach oświatowych dla niewidomych, a także w szkołach mniejszości łużyckiej, kaszubskiej i bretońskiej). Autorzy pokazują, że szkoła stanowi zestaw praktyk kulturowych, jest swoistą historycznie i kulturowo formą bycia w świecie, która przekracza to, co zawarte w programach nauczania oraz w instytucjonalnych formach ich realizacji.

Badania fokusowe, inaczej zogniskowane wywiady grupowe, to jedna z najbardziej popularnych metod badawczych, stosowanych szeroko w badaniach socjologicznych, psychologicznych i marketingowych. Autorka w książce pokazuje, jak zaplanować i efektywnie przeprowadzić takie badania. Daje wskazówki, jak zapanować nad dyskusją w grupie, a także przedstawia możliwości i ograniczenia tej konkretnej metody badawczej.

"Książka podejmuje bardzo ważny problem relacji płci wobec współczesnych zasad funkcjonowania rynku, systemów zabezpieczenia społecznego w ramach różnych modeli polityki społecznej oraz skutków tych relacji uwidocznionych w strukturalnym i społecznym ubóstwie kobiet i ich rodzin w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Praca ta jest ważna poznawczo nie tylko ze względu na zakres i sposób analizy, lecz także przede wszystkim dlatego, że badany problem nie znika pomimo poprawy ogólnych warunków bytu, lecz trwa w większym zakresie w kryzysie gospodarczym i na ogół w mniejszym po wyjściu gospodarek z kryzysu. Praca ta dostarcza argumentów i wzmacnia dyskurs naukowy, publiczny i praktyczny, ponieważ podnosi problemy, które wymagają mocniejszego ich usytuowania w polityce społecznej i skuteczniejszego osłabiania negatywnych zjawisk i tendencji mających wpływ na ubóstwo kobiet i ich rodzin."
prof. dr hab. Adam Kurzynowski

"Ujęcie tematu opracowania jest wieloaspektowe, oscylujące wokół nierówności niezawinionych, ich genezy, natury, konsekwencji. Autorka, przytaczając odpowiednio dobrane poglądy i dane, przedstawia własne interpretacje i oceny. Dotyczą one biedy, rodziny, struktur gospodarstw domowych, zatrudnienia oraz rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem położenia kobiety. Wielce trafnie podejmuje wątek kumulacji ryzyka niedostatku w rodzinach niepełnych, kiedy to z reguły obowiązki utrzymania i wychowania dziecka obciążają samotną matkę. Godny podkreślenia jest wysoki poziom erudycji autorki, znajomości wielu obcojęzycznych publikacji oraz umiejętność doboru licznych danych porównawczych."
prof. dr hab. Antoni Rajkiewicz