Arabska Wiosna i świat arabski u progu XXI wieku

Od 2003 roku Irak kojarzy się z permanentną wojną. Gdy w 2014 roku przy niemal zerowym oporze armii irackiej dżihadyści zajęli Mosul i Tikrit, podniosły się liczne głosy, że Irak jako państwo jest już skończony, a rozpad na trzy regiony kontrolowane przez Kurdów, szyitów i sunnitów – pewny.

W 2017 roku sytuacja wyglądała już jednak zupełnie inaczej. Armia iracka stała się silna i wyparła Państwo Islamskie z Mosulu, a Kurdowie – nawet pomimo przeprowadzenia referendum niepodległościowego – nie zdecydowali się na secesję. Sytuacja w Iraku zaczęła się poprawiać, choć nie zawsze chciano to dostrzec za granicą.

Witold Repetowicz, znany dziennikarz i specjalista do spraw Bliskiego Wschodu, przez lata podróżował po Iraku, by poznać wszystkich liczących się graczy. Był na linii frontu z szyickimi milicjami Haszd asz-Szaabi, w Nadżafie, religijnym centrum szyitów, przyjął go sam mardża Muhammad Sa’id al-Hakim. Spotykał się też z turkmeńskimi uchodźcami z Niniwy i jako pierwszy zachodni dziennikarz pojawił się w wyzwolonej od dżihadystów starożytnej Hatrze.

„Allah akbar” to nie tylko opowieść o ostatnich etapach kampanii odbijania Mosulu, lecz także próba zmierzenia się z fałszywym obrazem Iraku – państwa, zdaniem Zachodu, sztucznego i skazanego na wojnę, gdzie na każdym rogu czai się terrorysta, szyici i sunnici skaczą sobie do gardeł, a między zniszczonymi budynkami przejeżdżają pancerne wozy stacjonujących wojsk.

Historia Palestyny zbyt długo koncentrowała się na Jerozolimie i była opowiadana przez pryzmat wygnania – jak gdyby znaczenie Gazy było marginalne. Tymczasem to właśnie ten obszar o powierzchni 360 km2 jest kluczowy dla tej opowieści – to stamtąd pochodzi wiele pierwszoplanowych postaci i tam od lat 1948-1949 rośnie na bezprecedensową skalę rzesza uchodźców. Ta pozostawiona przez Egipt enklawa stała się punktem odniesienia w zbiorowej świadomości, a potem matecznikiem fedainów. Ten sam skrawek terytorium, na którym przez wieki krzyżowały się wpływy imperiów, a Egipt spotykał z Lewantem, nie może być dziś sprowadzony do roli „więzienia pod gołym niebem”. Wojna, która spustoszyła tę ziemię w 2014 roku – oraz dwie poprzednie wojny, jakie przetoczyły się przez nią w ciągu pięciu lat – dowodzi, że bez uregulowania kwestii Gazy nie ma mowy ani o przyszłości Palestyny, ani o bezpieczeństwie Izraela.
Niech to przypomnienie liczącej kilka tysiącleci historii Gazy posłuży odnalezieniu drogi pokoju między narodami Izraela i Palestyny, czego warunkiem niezbędnym – zdaniem autora - jest współistnienie dwóch suwerennych państw.

Jean-Pierre Filiu jest profesorem historii współczesnego Bliskiego Wschodu na paryskiej uczelni Sciences Po, wykładał również na amerykańskich uniwersytetach Columbia i Georgetown. Jego prace na temat świata arabsko-muzułmańskiego są tłumaczone na całym świecie. Historia Gazy zebrała rekordową liczbę doskonałych recenzji, a przez „Sunday Times” została nazwana „arcydziełem literatury poświęconej konfliktowi izraelsko-palestyńskiemu”.

Centralną postacią tej opowieści autorzy czynią wielkiego muftiego Jerozolimy Amina al-Husajniego. Jako jedyny przywódca islamski otwarcie popierał on hitlerowską politykę eksterminacji Żydów, uznając ją za wartą wprowadzenia także na terenie Palestyny. W czasie II wojny światowej był częstym gościem w III Rzeszy. Według zachowanych dokumentów żywo interesował się na przykład obozami zagłady i zdaniem autorów nie tylko ulegał wpływom ideologii nazistowskiej, ale być może to właśnie gorliwie przez niego głoszony antysemityzm przyczynił się do ukształtowania hitlerowskiego "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Co więcej, wiele faktów przytoczonych i przeanalizowanych w książce świadczy o tym, że mufti zachował swoje wpływy także po klęsce Hitlera i odegrał ważną rolę w powstaniu państwa Izrael. Także zupełnie współczesne zjawiska zachodzące na Bliskim Wschodzie, jak choćby Arabska Wiosna Ludów, mogą mieć swoją genezę w tym, co wydarzyło się w 1. połowie XX wieku.

Kim są mieszkańcy kraju, który wzbudza tak wiele emocji na całym świecie? Izrael to ludzie. Jednak bardzo trudno odpowiedzieć na pytanie, kim jest przeciętny mieszkaniec tego kraju. Naturalnie większości z nas ta ziemia kojarzy się z ludnością żydowską ? ale nawet ta jest tak zróżnicowana jak kraje, w których przed laty mieszkali oni sami lub ich krewni. Książka „Ludzka twarz Izraela” opowiada o różnorodności społeczeństwa w Izraelu, której nie zobaczymy w przewodnikach po kraju. Nie jest to pozycja polityczna ani historyczna, lecz bardziej swoisty pamiętnik. Sfabularyzowane historie są wyjęte z życia – ze wszystkimi jego zagadkami, pytaniami i poszukiwaniami. To zbiór obserwacji i przemyśleń o kraju, który ciągle odkrywany, pozostaje nadal nieodgadniony. „Z niepohamowaną ciekawością i stałym niedosytem przez prawie siedem lat poznawałam ludzi i miejsca, aby w końcu zebrać te doświadczenia w jedną całość. Prowadząc rozmowy, popijając kawę, śmiejąc się i płacząc, poznawałam różnorodność izraelskiego społeczeństwa. Izrael o ludzkiej twarzy okazał się zupełnie inny niż Izrael w serwisach informacyjnych i przewodnikach. Zapraszam Cię do wspólnego odkrywania, kim są mieszkańcy tego kraju.” Estera Wieja Estera Wieja – dziennikarka, podróżniczka, autorka książek. Jest założycielem Misji Polska-Izrael, działającej w ramach Chrześcijańskiej Fundacji Życie i Misja. Regularnie pisze do czasopisma „Nasze Inspiracje”. Przez siedem lat mieszkała w Jerozolimie, w Izraelu, gdzie pracowała dla Międzynarodowej Ambasady Chrześcijańskiej (ICEJ) jako redaktor naczelny magazynu „Word from Jerusalem”. W czasie, kiedy nie zajmuje się tematyką Izraela, lubi poznawać i uczyć się o innych kulturach na świecie – o ich historii, tradycjach i tęsknocie do Boga.

Wstrząsający dokument o wojnie w Syrii. Tej książki nie napisał zachodni reporter. Jej autorką jest syryjska dziennikarka, która brała czynny udział w protestach przeciw rządowi al-Asada. Zmuszona do opuszczenia kraju, w latach 2012-2013 trzykrotnie wracała tam z narażeniem życia, by opisać losy rewolucjonistów i zwykłych ludzi gnębionych i zabijanych najpierw przez reżim al-Asada, a potem także przez rozmaite grupy ekstremistów. Samar Yazbek jeździ po kraju i rozmawia z kobietami i mężczyznami, z tymi, którzy stracili wszystkich bliskich, i z tymi, którym udało się zachować resztki nadziei, z Syryjczykami i z zagranicznymi bojownikami, którzy zasilają szeregi ISIS i ku rozpaczy mieszkańców Syrii zaczynają okupować ich kraj i narzucać swoje reguły gry. Pisarka chce dać świadectwo temu, czego doświadczają jej rodacy. Przedstawia ich codzienną udrękę – dokumentuje postawy, losy, sprzeciw wobec okrucieństwa, bezsilność i gniew. Pisze o ludziach, którzy próbują przetrwać i jakoś żyć pomimo spadających bomb, zrujnowanych domów i skrajnej biedy. Przedstawia tych, którzy stawiają opór – walcząc, starając się podtrzymywać więzi, pracując, rodząc dzieci – a kiedy zbliża się kolejny samolot – szukając miejsca, w którym można by się schronić. Pisze o matkach, na których oczach giną dzieci, i o dzieciach, które muszą sięgnąć po broń. „Gdybym przeczytała o czymś takim w książce, nigdy bym nie uwierzyła” – pisze Yazbek o tym, co widzi. I rzeczywiście, trudno uwierzyć, że to się dzieje naprawdę. Łatwiej jednak zrozumieć, kim są tysiące uchodźców, którzy przekraczają dziś granice Europy, dlaczego opuszczają Syrię i przed czym uciekają.

Po arabsku słowo sura, w zależności od tego, czy rozpoczniemy je od litery sad czy sin, brzmi trochę inaczej i znaczy kolejno: obraz oraz fragment. W Syrii prośbę sura, sura! słyszeliśmy tysiąc i jeden raz. O fotografię dopraszali się młodzi wojacy, rodzice rannych w bombardowaniach, rozśpiewane dzieci z twarzami wymalowanymi kolorami rebelii. Więc migawka spadała jak gilotyna i odcinała cieniutki plasterek tamtego świata - jeszcze przez chwilę jakimś zapachem, dźwiękiem, nicią spojrzenia związany z całą resztą. Tak naświetlało się zdjęcie. Ale ta zdjęta z rzeczywistości skórka, szybko zaczynała blaknąć, marszczyć się, zasuszać w oderwaniu od dawnego towarzystwa. W kilku słowach, by całkiem nie umarła, musieliśmy więc nakreślić jej minione życiodajne tło, powtórzyć zasłyszane ludzkie historie i wskrzesić zwiędłe emocje. Tak z kolei powstały literackie fragmenty. i oddaliśmy to, o co nas wtedy proszono: sury przez sin i sury przez sad. Rafał Grzenia