Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy Tom 25a, Kazania rabina Kalonimusa Kalma

„Płonęli gniewem” to napisana w 1934 roku autobiografia i zarazem dziennik żydowskiego nastolatka z Bielska Podlaskiego, ukrywającego się pod pseudonimem „Beniamin R”. W tomie znalazł się też napisany w 1935 roku przez tego samego autora list do wybitnego filologa i językoznawcy Maksa Weinreicha.
W prezentowanych tekstach Czytelnik znajdzie fascynujący opis dzieciństwa i dorastania. Przedstawiona została w nich międzywojenna żydowska kultura młodzieżowa, a także syjonizm, socjalizm, komunizm i ostra rywalizacja między nimi. W tomie znajdują się też opisy katastrofy humanitarnej okresu pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej czy też przemocy antyżydowskiej na podlaskiej prowincji w połowie lat trzydziestych XX wieku.
„Płonęli gniewem” jest też zapisem burzliwego procesu dorastania i konfliktów międzypokoleniowych, napięć między światem żydowskiej tradycji a procesami sekularyzacji. Na stronach autobiografii i listu Beniamina R. Czytelnik spotka też takie postaci, jak przyszły premier Państwa Izrael Menachem Begin czy też odwiedzający Polskę w 1931 roku największy hebrajski poeta XX wieku Chaim Nachman Bialik.
W serii ukazały się:
Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego” Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila

Oddajemy w Państwa ręce publikację, która - jak wierzymy - pomoże Państwu pogłębić wiedzę o historii Żydów polskich w czasie II wojny światowej. W książce tej zawarliśmy kluczowe informacje dotyczące getta warszawskiego i działającej w nim grupy Oneg Szabat, której założycielem był historyk dr Emanuel Ringelblum. Jego zespół pracował w konspiracji, gromadząc wszechstronną dokumentację życia i śmierci społeczności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Przedstawiając w syntetyczny sposób ich dorobek, staramy się także podejmować wiele zagadnień dotyczących wojennych losów polskich Żydów. Znajdą tu Państwo wyjaśnienie kluczowych pojęć, noty biograficzne oraz teksty źródłowe z Archiwum Ringelbluma, jak również bogaty materiał ilustracyjny: Fotografie i mapy.

Publikacja towarzyszy wystawie stałej „Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu” i jest częścią Programu „Oneg Szabat”. Celem Programu jest udostępnienie i upowszechnienie Podziemnego Archiwum Getta Warszawy (Archiwum Ringelbluma) oraz upamiętnienie członków grupy Oneg Szabat.

Dziennik Anne Frank należy do ścisłego kanonu literatury światowej. Został spisany w latach wojny w formie pamiętnika przez nastoletnią Holenderkę pochodzenia żydowskiego. Dziennik żyjącej w ukryciu dziewczynki uważany jest dzisiaj za najbardziej przemawiające do naszej wyobraźni i do naszych uczuć świadectwo o tym, czym była hitlerowska okupacja podczas II wojny światowej. Jak to się stało, że to właśnie relację z przerwanego życia Anne Frank historia wybrała na symbol okaleczonego wojną pokolenia czy wręcz na symbol czasów, w których horror stał się normą dla ludzkiego życia? Inni młodzi ludzie, rówieśnicy Anne Frank, opisywali, co widzieli i czego doświadczyli w gettach na terenie Polski czy innych krajów okupowanych przez Niemców. Dlaczego właśnie ta relacja chwyciła za serca i zawładnęła wyobraźnią czytelników na całym świecie? Odpowiedź znajduje się w tej książce.

Dziennik Anne Frank został wpisany na sławną listę 100 książek XX wieku pisma „Le Monde”, a także na listę UNESCO najbardziej wartościowych dokumentów świata. Był przedmiotem inscenizacji filmowych i teatralnych.

Pierwszy tom wspomnień Jecheskiela Kotika, które po raz pierwszy ukazały się w Warszawie pod koniec 1912 roku, od razu zostały przyjęte bardzo entuzjastycznie przez ówczesnych czytelników. Świadczy o tym choćby pochlebna opinia, jaką wyraził o nich Szolem Alejchem, czołowy żydowski pisarz XX wieku : „To nie jest zwykła książka – toż to skarb, ogród, rajski ogród pełen kwiatów i ptasiego śpiewu. […] Po prostu monumentalne dzieło… Każdy żydowski dom interesujący się żydowską przeszłością powinien zostać dumnym posiadaczem tej książki”.
Moje Wspomnienia można bez wątpienia uznać za jeden z ciekawszych przykładów literatury wspomnieniowej pisanej w języku jidysz. Jecheskiel Kotik opisuje swój rodzinny dom, dzieciństwo i młodość. Miasto Kamieniec Litewski, w którym się wychował, zamieszkane przez barwne postacie klanu Kotików, stanowi kanwę wspomnień i oś chronologiczną, wokół której rozwija się fabuła. Historia rodzinna jest jednak tylko pretekstem do opowieści o zachowanych w pamięci Kotika ludziach, do oddania miasteczkowego kolorytu. Autor opisuje nie tylko ważne historycznie wydarzenia, takie jak dekrety cara Mikołaja I czy polskie powstania, lecz porusza także podstawowe kwestie dotyczące życia Żydów w Europie Wschodniej w okresie nowoczesnym: zmianę ze społeczeństwa stanowego na społeczeństwo wczesnokapitalistyczne, społeczne i kulturowe spory o istotę i kształt żydowskiego życia toczące się między chasydami, misnagdami i maskilami. W Kamieńcu jak w soczewce skupiły się niemal wszystkie procesy zmieniające żydowskie życie, przebiegające podobnie w setkach innych miast i miasteczek w całej Europie Wschodniej.
To wszystko czyni ze wspomnień Kotika autentyczny historyczny dokument o pierwszorzędnym znaczeniu. Dokument ten jest także unikatowym źródłem wiedzy o historii Żydów i innych grup społecznych w XIX-wiecznej strefie osiedlenia.

Antony Polonsky i Anna Jarmusiewicz ponownie włączają się do dialogu o stosunkach polsko-żydowskich, kładąc nacisk na dyskusję o wspólnym dziedzictwie. Profesor Antony Polonsky już w drugiej połowie lat 80. swoimi rocznikami „Polin” zainicjował tego typu światową debatę. Dyskusja taka może sprzyjać poszerzeniu wiedzy oraz pokazać z innej strony prawdziwe, pełniejsze dzieje Polski – kraju przez wieki wielonarodowego i wielokulturowego, który swoją historię i kulturę dzielił z historią i kulturą innych narodów.
Książka przybliża polsko-żydowskie dziedzictwo w wielu aspektach życia: począwszy od spraw polityczno-prawnych, przez gospodarcze, duchowe, kulturowe, na obyczajowych skończywszy. Pokazuje, że tolerancja w Polsce, w pewnych okresach większa niż w innych krajach europejskich, sprzyjała rozwojowi różnych nacji – a szczególnie ważna była dla historii i tożsamości Żydów. Autorzy podkreślają, jak bogate i często komplementarne były nasze kontakty gospodarcze czy kulturowe oraz duchowe – oryginalne także w skali europejskiej. Pokazują również, że rzeczywistość wspólnych dziejów, również w dawnych wiekach, nie była w żadnej mierze statyczna, choć pozostała po niej różna pamięć.
Książka ma cele poznawcze i edukacyjne, odpowiada na rosnące zainteresowanie tematyką stosunków polsko-żydowskich w różnych generacjach i środowiskach. Po publikację może ią sięgnąć zarówno czytelnik, który chce pogłębić swoją wiedzę, jak i ten, który chciałby tę wiedzę ewentualnie skorygować w świetle kompleksowych analiz prof. Polonsky’ego, opartych na nowych badaniach. Książka pomaga pełniej przedstawić dzieje Polski, jak również wyjaśnić rozbieżności w ocenach naszych tożsamości, autostereotypów i mitów historycznych.
Partnerem projektu jest Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Jak daleko w głąb polskiej tożsamości sięgają żydowskie korzenie? Spalenie statutu kaliskiego przez narodowców w 2022 roku odbiło się na świecie szerokim echem. Międzynarodowa społeczność wyraziła swoje głębokie oburzenie, a dla Agnieszki Dobkiewicz był to impuls do przeprowadzenia własnego dziennikarskiego śledztwa. Od baśniowych ilustracji Jana Marcina Szancera, przez kaliskie lalki szirlejki, aż do koszernych pierników toruńskich – poszukuje odpowiedzi na pytanie, kiedy cudze zaczyna być własne, a (po)żydowskie przeistacza się w polskie. Razem z Autorką odkryjemy nieznaną historię „słowika wileńskiego getta”, dowiemy się, jak upiec prawdziwą chałkę, wysłuchamy przejmującego poematu muzycznego upamiętniającego zamordowaną w obozie żydowską dziewczynkę oraz poznamy hollywoodzką historię kryjącą się za „Legnickim spiskiem”. Dowiemy się również, co to znaczy być Żydem we współczesnej Polsce, gdzie kupić koszerne jedzenie oraz co dzieje się, gdy po polskim mieście chodzi się z gwiazdą Dawida na ramieniu. „Pożydowskie” przypomina, że materiał polskiej duszy tka się nieustannie, a żydowskość jest jednym z jej wątków.