Arteterapia

Część 3 poświęcona została w całości twórcom i ich projektom arteterapeutycznym. Arteterapia, podobnie jak sztuka, jest napędzana energią procesu twórczego, ale występuje też drugie, wyjątkowe źródło energii – kontakt terapeutyczny, katharsis, przemiana, uzdrowienie. Mamy więc do czynienia z „dwiema energiami”, których interakcje przyjmują rozmaite, osobiste formy. O ile dwa poprzednie tomy „Arteterapii” były pragmatyczne i w pewnym stopniu – akademickie, o tyle w III tomie przychodzi pora na wydobycie roli samych autorów tych przemian – arteterapeutów. Ludzie ci nie są anonimowi, a w wielu przypadkach tworzą wspaniałe szkoły arteterapii. Wydaje się fascynujące, by prześledzić, jak powstawały wielkie projekty i jaką rolę w tym odgrywali ich kreatorzy. Niedawna śmierć Pana Doktora Andrzeja Kowala, współtwórcy polskiej arteterapii, uzmysławia boleśnie, że bez odniesienia się wprost do twórcy, dzieło pozostaje – w jakiejś swojej istotnej części – bezosobowe i daremne.

Z wprowadzenia (od Redaktorów):

Arteterapia to jeden z „najpiękniejszych problemów” współczesnej psychiatrii, całej medycyny, ale też szerzej – „zaangażowanych społecznie” nauk społecznych. Nie da się jej uprawiać, będąc specjalistą tylko w jednej dziedzinie. W medycynie arteterapia jest klasyfikowana jako część rehabilitacji, ale równocześnie ciągle okazuje się, że jest zbyt duża i zbyt niezależna na tego typu poddaństwo. Czerpiąc wzorce z nauk medycznych, arteterapia przenika i inspiruje takie kierunki, jak pedagogika, pedagogika specjalna i edukacja artystyczna.

O arteterapii można mówić poprzez podobieństwo do psychoterapii. Psychoterapia jest częścią psychiatrii, metodą leczenia zaburzeń psychicznych za pomocą szczególnych technik – osobistych oddziaływań terapeuty. W przypadku arteterapii medycznej też mówimy o leczeniu za pomocą szczególnych technik – przy wykorzystaniu środków artystycznych. Z arteterapią jest też podobny kłopot jak z psychoterapią – wykracza poza oddziaływania medyczne. Przy wykorzystaniu jej metod możliwa jest zmiana postaw psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych. W tym kontekście określenie „terapia” staje się mylące, a powinno wyraźnie dyscyplinować. I jeszcze jedno podobieństwo do psychoterapii – arteterapia nie posiada krytycznej sumy badań empirycznych potwierdzających „tak” lub „nie” wskazania i efektywność stosowania. To nie zarzut, lecz raczej wyzwanie dla naukowców i praktyków.

Dlaczego więc arteterapia? Ani terapeuci, ani przede wszystkim pacjenci nie chcą rezygnować ze szczególnej postawy arteterapeutycznej, która pozwala przezwyciężać niemoc innych metod leczenia. Nie chcą rezygnować z postawy, która wyzwala akt twórczy – udostępnia im energię życiową i poczucie sprawstwa we własnym życiu, a zwłaszcza w chwili próby – w chorobie.

Upowszechnienie i emancypacja arteterapii powodują, że nieuchronne stają się procesy standaryzacji. Ten podręcznik jest także tego wyrazem. To obrastanie przepisami budzi niechęć artystów, ale jest gwarancją bezpieczeństwa dla pacjentów. Ustalenie reguł stwarza podstawy do dalszego wzrostu wiedzy i praktyki.

Przekazujemy Państwu pierwszy tom monografii poświęconej ARTETERAPII. To podróż od TEORII, przez PRAKTYKĘ KLINICZNĄ, do wielkich PROJEKTÓW AUTORSKICH.

dr Maria Paula Stasiakiewicz:
(...) książka jest istotnym głosem w toczącej się dyskusji wokół praktycznych problemów dotyczących relacji między sztuką i twórczością, a edukacją i terapią. Należy ją uznać za kolejny, ważny krok na drodze budowania naukowych podstaw do arteterapii, autorską próbę odpowiedzi na pytanie o źródła „terapeutycznej mocy” tkwiące w sztuce – jej czynnym uprawianiu i recepcji. Książka przedstawia niewątpliwą wartość dla polskiego czytelnika, ze względu na zarysowanie historycznego rozwoju arteterapii w świecie i w Polsce oraz omówienie głównych podejść tworzących jej ramy teoretyczne.

Książka powstała z chęci podzielenia się doświadczeniami z pracy artystycznej, pedagogicznej, arteterapeutycznej i twórczej związanej z istotą kształtowania się podmiotowości człowieka.

Książka składa się z dwóch części. Część pierwsza to wstęp i krótkie rozważania teoretyczne na temat arteterapii i pracy w obszarze myślenia twórczego związanego z kształtowaniem się istoty człowieka podmiotowego. Część druga składa się z zestawu ćwiczeń wraz z dokumentacją z ich realizacji. Ćwiczenia realizowane były przez wiele lat w różnych wersjach, dostosowanych do potrzeb i zainteresowań uczestników kursów, studiów, warsztatów. Reali¬zacje przebiegały w wielu miejscach w kraju i za granicą.

Znajdujące się w książce ćwiczenia przeznaczone są dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Każde ćwiczenie sprawdzone zostało w działaniu wiele razy. Kolejno nanoszone były zmiany w scenariuszach, notowano wszelkie uwagi i refleksje uczestników. W każdym ćwiczeniu podano precyzyjne polecenie, opis przebiegu realizacji, formę prezentacji, potrzebne materiały, bibliografię, przykłady artystów działających w podobnych mediach i opisy prac wybranych uczestników.

Często pierwszy etap ćwiczenia zawiera wizualizację, relaksację bądź działania pobudzające. Ćwiczenia uzupełnione są fotografiami, co pozwala na ich lepsze zrozumienie i odczucie atmosfery oraz przybliżenie powstałych rezultatów.

Książka stanowi ofertę dla nauczycieli, metodyków, arteterapeutów, ale również dla studentów wielu specjalności pedagogicznych, edukacji artystycznej i arteterapii. Z książki tej, jak z przewodnika, korzystać mogą wszyscy, którzy prowadząc grupy, poszukują prostych i atrakcyjnych metod pracy, dających uczestnikom radość tworzenia i efektywność działań twórczych.

Książka jest praktycznym przewodnikiem po metodzie pracy w obszarze treningu twórczego i kreatywności, a przede wszystkim w obszarze arteterapii. Dzieli się na dwie części.

Część pierwsza to wprowadzenie i rozważania dotyczące różnego rozumienia tak rysunku, jak i możliwości rysowania, a co za tym idzie – uczenia, edukacji w zakresie rysunku, rysowania.

Druga część tej książki to zestaw scenariuszy.Scenariusze zostały zaprezentowane według bardzo prostego schematu: tytuł, czasem motto, pierwszy etap – ćwiczenie (często zawiera wizualizację, relaksację bądź ćwiczenia pobudzające), następnie polecenia do wykonania, sposób prezentacji, sprawy techniczne: uczestnicy, miejsce, materiały, czas działania… Każde Wprowadzenie ćwiczenie zawiera prezentację kilku wykonanych prac z imieniem autora, tytułem pracy, ideą/przesłaniem i refleksją. Tak więc książka zawiera szereg rozpisanych bardzo dokładnie, krok po kroku, sprawdzonych wielokrotnie w praktyce konspektów różnych ćwiczeń w wersji kompletnej.

Książka porusza istotny problem wychowawczy, jakim jest wsparcie dzieci nadpobudliwych i nieśmiałych. Prowadzona pod tym kątem obserwacja środowiska przedszkolnego wskazuje, że należy opracować system oddziaływania terapeutycznego, włączającego do działań zarówno jednostki z zaburzeniami, jak i całą grupę przedszkolną, w której funkcjonuje dziecko. Pojawienie się w grupie przedszkolnej dziecka przejawiającego zachowanie agresywne i nadpobudliwe czy też dziecka nieśmiałego, wycofanego wywołuje poczucie bezradności i niepewności u nauczyciela i grupy rówieśniczej. Zaburzona zostaje cała struktura społeczna grupy.

Ten właśnie problem skłonił autorów do zastanowienia się, jak pomóc dzieciom nieśmiałym i nadpobudliwym w przedszkolu oraz w jaki sposób włączyć w relacje naprawcze grupę rówieśniczą, której są one członkami. Propozycją rozwiązania tego typu trudnej sytuacji było opracowanie systemu oddziaływania terapeutycznego, w który włączona została grupa rówieśnicza (przedszkolna) oraz zaangażowany, aktywny zespół specjalistów. Takie możliwości daje nauczycielom socjoterapia wsparta przez wybrane obszary sztuki. Muzyka, drama, plastyka, taniec, teatr są dla dziecka na tyle atrakcyjnym i zarazem silnie angażującym bodźcem, że użycie ich w procesie wsparcia stało się zabiegiem oczywistym i skutecznym.