Arytmie życia

Jaki jest Miron, każdy widzi. Przywykliśmy do Białoszewskiego awangardzisty, rozsadzającego skamieniałe dykcje w polszczyźnie i odnawiającego formy poetyckie ku ich zupełnemu zatarciu, do Białoszewskiego realisty, notującego najdrobniejsze, na pozór całkiem nieważne, zdarzenia i podsłuchane rozmowy, Białoszewskiego reisty z taksonomicznym zacięciem sporządzającego rejestry sprzętów, numerów i słów, w końcu Białoszewskiego prześmiewcy, ale z tych dobrotliwych, który ma za nic społeczne powinności poety i woli zarządzać raczej Kabaretem Kici Koci aniżeli duchem patriotyzmu.
Niezależnie od tego, co o tym myślimy i jak Białoszewskiego sytuujemy w konstelacji polskiej poezji współczesnej, jego ranga jest niepodważalna. Proponowałbym jednak odejść od prostych omówień i wziąć się za prace lekturowe. Tak jak zrobili autorzy szkiców pomieszczonych w niniejszej książce, wybitni literaturoznawcy, krytycy i pisarze, którzy wydobyli prawdziwie osobnego twórcę: zmagającego się z przemijaniem i chorobą, lecz wyczulonego na każdy drobiazg autentyzmu, zgryźliwego komentatora tego, co tu i teraz, który snuje metafizyczne rozważania, materialistę o postsekularnym zapleczu, strukturalistę układającego teksty z zawziętością arcymistrza puzzli, co po godzinach oddaje się entropii, wreszcie zaprzysięgłego mieszczucha szukającego olśnień w Beskidzie Niskim. Tytułowy „zaskok na uwięzi” dobrze oddaje ten paradoksalny status aktu twórczego rozpiętego między działaniem wyobraźni a konceptualną strukturą.
Jakub Kornhauser

Na "Album styczniowe", którym pragniemy uczcić 160 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego,składają się dwa eseje – autorstwa Tomasza Lubieńskiego i Jana Marii Kłoczowskiego – oraz antologia zamówionych z tej okazji wierszy tematycznie związanych z Powstaniem styczniowym autorstwa Krzysztofa Koehlera, Karola Samsela, Piotra Wojciechowskiego, Adriany Szymańskiej, Tomasza Łubieńskiego, Anny Piwkowskiej, Józefa Barana, Piotra Matywieckiego, Tadeusza Dąbrowskiego, Bogusława Kierca oraz ks. Jan Sochonia. Całość ilustrowana jest reprodukcjami z cyklu Polonia Grottgera oraz archiwalnymi fotografiami powstańców.
Otwierający "Album styczniowe" esej Tomasza Łubieńskiego to zaktualizowana na naszą prośbę wersja tekstu wyjętego z jego głośnej w latach 70.książki "Bić się czy nie bić". Namysł historyka nad fenomenem powstań, ich sensu i roli w kształtowaniu tradycji niepodległościowej jest dobrym wprowadzeniem do lektury wierszy powstańczych. Album zamyka esej Jana Marii Kłoczowskiego, który opowiada o żywej do dzisiaj tradycji Powstania Styczniowego w jego rodzinnym dworku w Bogdanach Wielkich na północnym Mazowszu.
Skonfrontowanie w naszej publikacji tych dwóch esejów, to próba szerokiego spojrzenia na etos powstania, ukazania, że w polskim doświadczeniu historycznym ten mit wciąż żywo rezonuje.

„Betonowa mgła” to 24-godzinna podróż poetycka po Sosnowcu. Czyli ulice, sklepy, osiedla. Jak to w poezji, podróż zrobiona jest ze słów podbieranych miastu, które wychowało autora.

„Chciałem napisać poemat, który byłby jak to miasto – zaklęte i przeklęte w swojej wieczności i efemeryczności. Wszystko zaczęło się od oślepienia światłem, kiedy wychodziłem z mojej klatki schodowej. Idea spłynęła nagle i wiedziałem już, że muszę to zrobić. Nie sądziłem jednak, że zajmie mi to sześć lat (z przerwami) i okaże się tak intensywnym przeżyciem, którego pokłosiem chciałbym się dzisiaj podzielić z czytelnikiem”.

"Gdy czytam wiersze Wiesława Kulikowskiego, myślę, że każdy, kto żyje wystarczająco długo, zna miejsca niegdyś kwitnące, owe wiśniowe sady, bliskie imiona, nazwy miast, które zginęły w wypadkach historii i zostały już tylko w pamięci. Kulikowski jest twórcą całkowicie oryginalnym, nieulegającym żadnej literackiej modzie. Gdy czytam jego wiersze, odzyskuję spokój; to o czym myślę jest w jego mądrych książkach, w których posłuszne Autorowi słowo budzi tęsknotę za głębszą refleksją. Te wiersze zostają z nami jak przywoływana w nich muzyka, jak zapachy i kolory Prowansji. Czytam wiersze Wiesława Kulikowskiego, aby uporządkować swój świat. To pomaga." - Elżbieta Zechenter-Spławińska

Tytułowe biel i czerń nie istnieją samoistnie. Przemieszczają się i relatywizują nasze doznania, uczucia czy postawy. Ale w ujęciu autora, to właśnie ten brak odróżnienia dobra od zła, jest największym zagrożeniem. Dlatego należy oddzielić ziarno od plew, pokazać, że takie działanie jest konieczne, bo ocala nasze nadzieje, niweluje lęki, pozwala żyć godnie i sprawiedliwie. Tomik jest w większości poświęcony takim właśnie zmaganiom. Ta swoista psychomachia znajduje odbicie w buntowniczych lirykach autora, takich choćby jak Wszędzie upadek, Widok trupów czy Lament Stańczyka. Ciekawe są w tej poezji nuty patriotyczne, dialog z historią. Interesujący i udany debiut.

Jeden z najwybitniejszych znawców współczesnej poezji polskiej, Piotr Śliwiński, określił Juliana Kornhausera mianem „poety buntu” i „pisarza wielofunkcyjnego”. Formuły te bardzo trafnie określają kalejdoskop gatunków i motywów wyłaniający się z jego twórczości. „Buntowniczość” poety wiąże się z duchem nowatorstwa i poszukiwań. Zamiast cyzelować dobrze funkcjonujący mechanizm wiersza, Kornhauser woli go porzucać na rzecz coraz to nowych rozwiązań, problemów i horyzontów. Rzecz jasna, jest w tym działaniu nuta anarchii, zakorzeniona głęboko w przekonaniu, że jedynie dystans do literackiego i kulturalnego mainstreamu daje wolność ekspresji i poczucie uczciwości wobec czytelnika i samego siebie. Ale jest i potrzeba innowacji, nieustannego badania granic wiersza, granic literatury jako przekaźnika prawdy o świecie – prawdy, która wsparta jest jednak na fundamencie twórczej niezależności i poetyckiej wyobraźni. Stąd „wielofunkcyjność” tego dzieła. Nie chodzi tu o sam fakt poruszania się Juliana Kornhausera po niejednym polu literackiej aktywności – jest on bowiem nie tylko autorem kilkunastu tomów wierszy dla dorosłych i dzieci, lecz również trzech powieści, licznych książek eseistycznych oraz krytyczno- i historycznoliterackich, wreszcie tłumaczem poezji bośniackiej, chorwackiej i serbskiej. Przede wszystkim mowa o świadomym poszerzaniu repertuaru o nowe języki i tematy, przy czym to poszerzanie nadzwyczaj często okazuje się kamieniem milowym polskiej poezji.

Jakub Kornhauser