Athos. Słuch Świętej Góry

Pawłowi Łyżwińskiemu udała się rzecz rzadka – z jednego systemu-figury wyprowadził cały złożony i subtelny (często niewidoczny, bo zasłonięty przez ideologię) mechanizm dialektyki oświecenia. Szachy to zatem nie metafora, lecz struktura epistemologiczna (co widać zwłaszcza w analizach Duchampa i Becketta), ontologiczna i etyczna (Herbert i Irzykowski), a także estetyczna czy – w swych najskrajniejszych formach – totalna, jak wtedy, gdy autor analizuje szachy jako uniwersum szaleństwa. Pomysł uważam za znakomity, dobór obiektów teoretycznych niezwykle trafny, a przenikliwość analityczna, precyzja argumentacji i odwaga w opisaniu modernizmu poprzez antynomie kryjące się w samej zasadzie „egzystencji szachowej” powodują, że tekst czyta się jak teoriopoznawczą odyseję po nowoczesności. dr hab. Jakub Momro, prof. UJ Paweł Łyżwiński – absolwent filologii polskiej, doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. Zajmuje się literaturą nowoczesną oraz jej związkami z filozofią. (Nie)pojednane opozycje to rozszerzona wersja pracy magisterskiej, za którą otrzymał I Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich im. Czesława Zgorzelskiego.

Niniejsza książka stanowi przeredagowaną wersję rozprawy doktorskiej. Autor podjął próbę przekrojowej analizy japońskich sposobów przedstawień Afryki Subsaharyjskiej i jej mieszkańców w podręcznikach geograficznych od początku okresu Meiji do końca drugiej wojny światowej.

Rozważania na temat reprezentacji Afryki w wyżej wymienionych tekstach użytkowych poprzedzone są przedstawieniem kontekstu historycznego ukształtowania się japońskich narracji na temat tego kontynentu, począwszy od XVI wieku. Zamiarem autora jest ukazanie specyfiki transferu wiedzy o Innym – adaptacji informacji do aktualnych japońskich dyskursów intelektualnych czy sytuacji geopolitycznej kraju – w przypadku nieomal całkowitego braku stref bezpośredniego kontaktu oraz stosunków kolonialnych między jedynym niezachodnim mocarstwem przełomu XIX i XX wieku a Afrykanami Subsaharyjskimi.

W tym na poły onirycznym, na poły codziennym, a przecież właściwie koszmarnym światoodczuciu nie dziwi utrzymujący się nastrój utraconego raju, przeżywanego na ziemi niemal biblijnej, bo na „łez padole”. Zdegradowany i zdegenerowany świat właściwie nie zasługuje na nic lepszego niż niebyt i zapomnienie. Jak w takim świecie żyć? I co może poeta (chciałoby się powiedzieć: „w czasie marnym”, ale zbyt to oklepany cytat)? Odpowiedź znajduje się w wierszu sposoby wysyłania listów:

podróż od śmierci różni się powrotem

i sposobami wysyłania listów

[…]

listy z podróży mają długą drogę,

listy ze śmierci nigdy się nie kończą

Tyle skrótowej informacji o wyobraźni Romana Honeta, o której mówią, że jest ośmielona lub wyzwolona. Reszta w szczegółowych recenzjach z tomów, w omówieniach i interpretacjach wierszy.

(Ze wstępu Józefa Marii Ruszara)

Antologia ukazuje zróżnicowany, dynamiczny obraz Łodzi i literatury o niej, w całej rozmaitości gatunkowej oraz estetycznej, począwszy od pierwszych tekstów z połowy XIX stulecia, kończąc na powstałych w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej – wydarzenia, które nieodwracalnie zniszczyło to wieloetniczne i wielojęzykowe miasto.
Znajdują się tu utwory o minionej Łodzi pisane nie tylko po polsku, lecz także w jidysz, po hebrajsku, niemiecku i rosyjsku. Znaczna część zamieszczonych w antologii tekstów pozostawała dotąd nieznana współczesnym czytelnikom i jest publikowana pierwszy raz po wielu dziesięcioleciach czy ponad stuleciu od momentu powstania. Ich przypomnienie pozwala wypełnić znaczące luki w panoramie łódzkiej literatury, pokazać jej różnorodność i bogactwo, ale też wydobyć swoistą ewolucję tego piśmiennictwa – od pierwszych opisów miasta powstałego z niczego, szybko, w ciężkiej pracy i na ludzkiej krzywdzie, poprzez nieśmiałe z początku próby uchwycenia jego kolorytu i społecznej specyfiki, po najbardziej dojrzałe dokonania prozatorskie i poetyckie, którym nieprzerwanie towarzyszył bogaty nurt literatury żartobliwej i okolicznościowej.

Mikołaj Oloch z Szamotuł, mistrz Uniwersytetu Krakowskiego (wypromowany w 1459 r.), był wieloletnim kaznodzieją i altarzystą katedry w Poznaniu. Spod jego pióra wyszły dwa wierszowane łacińskie dziełka, zatytułowane "De hiis malis que aguntur in hoc mundo" (O niedolach, które rządzą na tym świecie) oraz "De curie miseria" (O marności życia dworskiego). Pierwsze należy do tzw. form sentencjonalnych – czyli zbiorów przysłów i sentencji, cenionych bardzo w średniowiecznej dydaktyce szkolnej. Oloch zebrał pouczenia dotyczące chciwości, gadatliwości i obmowy, kłamstwa, nieuczciwości w handlu, nieobyczajnści. Ze względu na treść można "De hiis malis" przypisać do nurtu literatury poświęconej krytyce ludzkich ułomności i grzechów w rodzaju satyry stanowej (Standessatire). Natomiast "De curie miseria" jest wierszowanym minitraktatem poświęconym krytyce życia dworskiego. Autor pokazuje w krzywym zwierciadle życie na dworze, nędzne warunki, w jakich dworzanie i pachołkowie mieszkają, jak się źle odżywiają, przede wszystkim jednak jest to krytyka stosunków społecznych tam panujących. Oloch wskazuje zatem antywartości, jakim służą dworzanie: pochlebstwo, zdrada, chciwość, nielojalność, brutalność, a więc przywary będące zaprzeczeniem dworskości i łączącej się z nią rycerskości (curialitas). Obie prace stanowią rzadki w Polsce przykład literatury szkolnej XV w. Edycji krytycznej obu dziełek towarzyszą przekład na język polski oraz objaśnienia.

Estetyczne impresje. Powtórzenia – powroty – perspektywy to książka jubileuszowa dedykowana profesor Annie Krajewskiej, literaturoznawczyni, twórczyni Zakładu Estetyki Literackiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, redaktorki czasopisma naukowego „Przestrzenie Teorii”. Składające się na tom teksty to dwadzieścia dwa artykuły naukowe ofiarowane profesor Annie Krajewskiej przez uczniów, współpracowników i przyjaciół nie tylko z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ale także z wielu innych ośrodków akademickich. Słowo estetyka jest tu kluczowe, bowiem Jubilatka stworzyła od podstaw ośrodek badań nad estetyką literacką, a następnie wraz ze swoimi uczniami rozszerzyła badania na teatr, sztukę czy szeroko pojęte teksty i zjawiska kultury. Natomiast słowo impresje wskazuje na subiektywne nawiązania badaczy z różnych dyscyplin do estetycznych zagadnień będących przedmiotem namysłu Jubilatki. Szeroki i wieloaspektowy wpływ estetycznych przemyśleń Jubilatki na współczesną humanistykę potwierdzają teksty napisane na tę okazję przez badaczy z zakresu: literaturoznawstwa, językoznawstwa, dramatoznawstwa, teatrologii, filmoznawstwa, medioznawstwa, kulturoznawstwa czy historii sztuki