Auta dla nas, auta dla mas Kto czym jeździł w Polsce Ludowej

Kim był Aby Warburg? Przedwcześnie zmarłym, znakomitym znawcą sztuki i kultury Renesansu, wizjonerem, któremu śmierć uniemożliwiła realizację Atlasu Mnemosyne, dziejów samoświadomości człowieka, widzianych przez pryzmat wyrazowej energii obrazów? Mistrzem historii, prekursorem najróżniejszych nowoczesnych sposobów odczytywania obrazów: antropologii obrazowej, visual studies, rozmaitych form krytycznej historii sztuki? A może Warburg był ojcem ikonologii, a zarazem dziewiętnastowiecznym uczonym, głęboko zakorzenionym w praktykach uprawiania nauki tego czasu, wiernym przekonaniu o pozytywnej i oświecającej misji studiów humanistycznych?

Zebrane w niniejszym tomie wspomnienia, artykuły i rozprawy ukazują różne oblicza tego wielkiego hamburskiego uczonego, rysując portret wszechstronny, bogaty i złożony, powstający na przestrzeni osiemdziesięciu lat po śmierci Warburga. Napisane po części przez uczonych, którzy zetknęli się z nim jeszcze za jego życia i blisko z nim współpracowali, po części przez badaczy późniejszych pokoleń, pozostają świadectwem geniuszu i magicznego oddziaływania humanisty, którego dzieło nadal pozostaje niewyczerpanym źródłem inspiracji, a także interpretacji jego spuścizny.

Wyjechali z Polski na skutek antysemickiej nagonki w marcu 1968 roku. Polscy obywatele, których przynajmniej jedno z rodziców miało żydowskie pochodzenie. Przez władze PRL, ale też przez polskie społeczeństwo zostali uznani za „element niepożądany”.
Po upadku komunizmu niektórzy wrócili – z Niemiec, Danii, Szwecji, Izraela, Stanów Zjednoczonych i Australii. Opowiadają o dzisiejszej Polsce widzianej oczami ludzi, którzy dziesiątki lat żyli poza nią, i porównują ją z Polską czasów swojej młodości.
Wśród bohaterów książki jest założyciel teatru, twórca sieci księgarń, właściciel sieci kawiarni, pisarz, wykładowca, biznesmen. Choć wielu odbudowało w Polsce swoje życie, mówią, że nadal są „w procesie wracania”. Bo traumy nie da się tak łatwo zapomnieć.

W 1968 roku powiedziano takim jak my, że nie jesteśmy Polakami. Takich rzeczy się nie zapomina. – Michał Sobelman, pisarz i tłumacz
Należę do tych, którzy są wdzięczni Gomułce, że ich wyrzucił z Polski. – Michał Foxenius, szef Volvo Cars Polska
Dla mnie Marzec był przeżyciem pokoleniowym. – Adam Ringer, twórca sieci kawiarń Green Coffe Nero
Antysemityzm jest chorobą psychiczną Polaków. – Janusz Marchwiński, dziennikarz Radia Wolna Europa
Kanada jest cudowna, ale to Polska jest moim krajem. Śmierdzi, brudno, ale jest ciekawie. – Krzysztof Topolski, biznesmen i darczyńca
W moich oczach sytuacja w Polsce zmierzała w stronę faszyzmu. – Raisa Sadowski, profesor slawistyki
Dla mnie wyjazd z Polski nie był traumatycznym przeżyciem. Przeciwnie – to była wielka przygoda. – Krzysztof Zorde, właściciel sieci księgarń BookBook
Tu mnie nie chciano. To jak ja mogę być Polakiem? – Tadeusz Keshet, biznesmen

W książce znalazł się wybór źródeł zgromadzonych w Podziemnym Archiwum Getta Warszawskiego, zwanego Archiwum Ringelbluma: relacji, sprawozdań, osobistych listów, urzędowych obwieszczeń. Dokumenty przedstawione zostały z zachowaniem chronologii, tak by poszczególne teksty układały się w opowieść o kolejnych etapach realizacji planu Zagłady.

„Mówono: ‚Nie można wymordować setek tysięcy ludzi’. Większość nie chciała wierzyć, że można – i nie dawała się przekonać. Dziś, jesienią 1942, już wiemy. Być może taką wiedzę przypłaca się życiem… […] Pamiętamy te grupy maszerujące bez eskorty z tobołami. Wlekli z wysiłkiem ciężkie, niepotrzebne bagaże. Zwierzęca męka Umschlagplatzu i potworna podróż mógły prowadzić tylko do śmierci. Kiedyśmy to zrozumieli wszyscy, najdotkliwszym uczuciem był wstyd za naiwność. […] Wierzyliśmy zbyt długo w ważność naszego życia.”
(Gustawa Jarecka, Warszawa, 15 listopada 1942)

„Początkowo zamierzałem opisać drogę Barçy na sam szczyt, co zresztą zrobiłem, ale na koniec musiałem napisać również o jej schyłku i upadku”

Przez wiele wieków islam rozwijał się jako cywilizacja największa, najbardziej oświecona, twórcza i skuteczna. Jednak już w XX wieku na Bliskim Wschodzie i w całym świecie islamu stało się jasne, że w porównaniu ze swoim tysiącletnim rywalem - światem chrześcijańskim - kraje muzułmańskie stały się biedne, słabe i zacofane. Rozwój gospodarczy zamiast dobrobytu przyniósł zubożenie, a nowocześnie wyposażone armie muzułmańskie zamiast zwycięstw ponosiły klęski. W XIX i XX wieku wszyscy widzieli wyższość, a co za tym idzie, dominację Zachodu w każdym aspekcie życia publicznego i, co było bardziej bolesne, prywatnego. Co się właściwie stało? Autor książki Bernard Lewis próbuje w książce odpowiedzieć na to pytanie.

Cudowne wynalazki? to pierwsza w języku polskim monografia antropologiczno-historyczna i językowa, a nie teologiczna, poświęcona medialnej refleksji Kościoła na tym soborze. Nigdy do tej pory w języku polskim tak szeroko i precyzyjnie, a jednocześnie niezwykle barwnie nie zaprezentowano tych spraw, w tym roli, jaką w nich odegrało kilka tysięcy dziennikarzy, których do Rzymu wysłały redakcje z całego świata. „Monografia prof. Józefa Majewskiego wpisuje się w dylematy religijne związane z mediami. Mocujemy się z problemem razem z Autorem, ale przede wszystkim poznajemy fascynującą historię kulis powstania dokumentu [Soboru Watykańskiego II o mediach] i jego dalszych losów w Kościele, po współczesne dotyczące Internetu i mediów społecznościowych. To mocowanie miejscami dosłowne, bo ojcowie soborowi niemal się pobili o kształt dokumentu. […] Prof. Majewski napisał książkę […] bogatą w źródła historyczne i żywy język – warsztat Autora jest znany od lat i nadal w dobrej kondycji". [prof. Piotr Drzewiecki]