Badanie kultury Elementy teorii antropologicznej Kontynuacje

Co wspólnego ma w sobie róża, sztabka złota i Penelopa Cruz? Czy wiesz, że foton jest jak człowiek, bo ma wolną wolę? Czy zasada działania skaningowego mikroskopu tunelowego, a organoleptyczne badanie kobiecych piersi, z zawiązanymi oczami mają coś wspólnego? “9 OGNISK” to książka o wszechświecie, wszechrzeczy, czasie i przestrzeni. Rozważania ujęte są w swobodnych rozmowach przy ogniskach z rozsianymi po świecie przyjaciółmi. Oświecają się nawzajem, rozmawiając o dźwięku, czasie, świetle, kosmosie, falach, fotonach i grawitacji. O historii Warszawy, Australii i bogach Meksyku, a nawet o filmach, polskich i amerykańskich.

Marek przebrał się w szaty kosmicznego błazna ale pod tym strojem skrył okruchy tradycji ludzkich mądrości, wzmacniając swe przypuszczenia cytatami. Te latają jak iskry z ogniska, i stanowią mocną, wręcz samodzielną część treści. Mamy tu niby pogawędki przy ogniskach z towarzyszami podróży, które jednocześnie są wojażami w fizykę i metafizykę. Rozmówcy zastanawiają się nad naturą rzeczywistości, kwestionują związki pomiędzy umysłem a materią i substancją. Fenomen natury, teoria fal świetlnych, mechanika kwantowa, to wszystko wpada i wychodzi z ogniska.

Książka dedykowana jest Pomieszaniu i Wątpliwości. Myśleniu nad istotą otaczającego nas uniwersum i podróży po zakamarkach i nieznanych obszarach ogromnego, nie odkrytego świata jakim jesteśmy my sami.

Marek Tomalik - podróżnik, publicysta, pisarz, dziennikarz radiowy, z wykształcenia geolog. Pasjonat i znawca Australii, do której jeździ systematycznie od 1989 roku. Organizuje wyprawy duchowo-przygodowe, nie tylko w australijski Outback (www.wsednosprawy.pl). Twórca i organizator 23 edycji Festiwalu Podróżników „Trzy Żywioły” oraz wielu innych imprez artystycznych. Menadżer zespołów rockowych. Pisze o podróżach i muzyce. Stały współpracownik National Geographic, Jazz Forum i RMF Classic. Autor książek o podróżach, w tym trzech o Australii. Dziennikarz radiowy, przez 15 lat prowadził w Radiu Kraków program podróżników „Globtroter”, przez kilka miał stałą rubrykę w Przekroju „Nastaw uszu!”, od 2017 roku zaprasza do Jasnej Strony Świata w RMF Classic. Zasiadał w jury Travelerów – prestiżowych nagród przyznawanych przez National Geographic, prowadził obrady kapituły Trzech Żywiołów. Dwukrotny laureat Kolosów. Australia to jego „miejsce na ziemi”, zawsze jednak wraca w Beskidy. Skąd? Z Australii, Singapuru, Malezji, Tajlandii, Birmy, Laosu, Indonezji, Indii, Nepalu, Sikkimu, Syberii (J. Bajkał), Laponii, Egiptu, Syrii, Libanu, Algierii, Brazylii, Meksyku, Peru, Boliwii i krain Europy.

Animacja społeczno-kulturalna jako nowatorski sposób organizowania działalności społecznej i kulturalnej spopularyzowała się w Polsce z początkiem lat dziewięćdziesiątych XX wieku i stała się pewnego rodzaju odpowiedzią na dominującą w okresie PRL koncepcję scentralizowanego upowszechniania kultury. Innowacyjnością podejścia zafascynowani byli zarówno teoretycy, jak i praktycy działalności społeczno-kulturalnej, czego skutkiem stały się uruchomienie akademickich kierunków kształcenia w zakresie animacji, zmiana nazewnictwa wielu instytucji zajmujących się działalnością społeczno-kulturalną, a także organizacja rozlicznych spotkań służących wymianie doświadczeń praktyków czy refleksji teoretyków nad tym nowym zjawiskiem.
Autorka prezentowanej książki poszukuje odpowiedzi na pytanie o uwarunkowania rozwoju tej edukacyjnej strategii działalności społeczno-kulturalnej w naszym kraju. Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować, że animacja w działalności kulturalnej w pierwszym dziesięcioleciu transformacji skierowana została na niekorzystną dla swego rozwoju ścieżkę, warunkowaną nikłym wsparciem procesu jej implementacji ze strony polityki kulturalnej państwa. Brak strukturalnego umocowania dziedziny doprowadził do tego, że jej rozwój opierał się na pojedynczych inicjatywach i działaniach, nie zaś na rzetelnie zaprojektowanym procesie profesjonalizacji.

„Rozprawa jest kompendium wiedzy na temat przemian w polityce kulturalnej i organizacji życia kulturalnego w naszym kraju lat powojennych, ze szczególnym wyeksponowaniem przekształceń okresu transformacji społeczno-kulturowej zainicjowanej wydarzeniami 1989 roku. (…) Na tle szczegółowego opisu tych zjawisk najbardziej wartościowe w jej warstwie treściowej wydaje się ukazanie licznych uwarunkowań opisywanego zjawiska. Owe uwarunkowania to stymulatory i bariery rozwoju animacji społeczno-kulturalnej w naszym kraju”.
Z recenzji prof. zw. dra hab. Tadeusza Aleksandra

Zbiór artykułów poświęconych zjawisku autodestrukcji w kulturze. Autorzy proponują spojrzenie na akty samobójcze z punktu widzenia kulturoznawczego, biorąc pod uwagę obszary współczesnej kultury, w których destrukcja (ściślej, zachowania samobójcze) staje się przedmiotem refleksji (literaturę, prasę, film). Książka ma oryginalną strukturę: każda część składa się z dwóch artykułów, których autorzy przyglądają się zagadnieniu zawartemu w tytule z odmiennych perspektyw, prowadząc rodzaj intrygującego dialogu i ukazując racje często będące w interpretacyjnym sporze.
Powstające u nas prace poświęcone tej problematyce przyjmują z reguły perspektywę psychologiczną, socjologiczną lub kryminalistyczną, nikt natomiast do tej pory nie próbował spojrzeć na nią z perspektywy kulturoznawczej. Samobójstwo to zawsze dramat człowieka. Sposób, w jaki kultura opisuje zjawisko dobrowolnej śmierci, mówi wiele nie tylko o autodestrukcji, ale przede wszystkim o tym, jak postrzegamy kwestie ludzkiej decyzji w sprawach ostatecznych.

Po świetnie przyjętej serii „Bestiariusza słowiańskiego” jeden z jej autorów, Witold Vargas, przygotował kontynuację tego tytułu, tym razem całkowicie poświęconą zwierzętom. To one towarzyszyły człowiekowi od początku cywilizacji, żyjąc tuż obok i stanowiąc dla niego źródło przetrwania w postaci pożywienia i odzienia. Ich pradawne opisy zawierają mnóstwo nadprzyrodzonych, wręcz magicznych cech, dzięki czemu opisywane istoty stają się częścią pasjonującego świata fantastycznego. Autor po przestudiowaniu niezliczonej ilości opracowań etnograficznych, starych kronik, dokumentów, baśni, legend i podań starał się każdemu miłośnikowi słowiańskiej fantastyki ów świat znacząco przybliżyć.

Po raz pierwszy wydana w Polsce, książka Elaine Scarry to klasyczne studium nad kulturowym i politycznym znaczeniem bólu jako zjawiskiem trudno wyrażalnym w języku, a zarazem wymagającym uwagi i społecznej wrażliwości. Nie jest to abstrakcyjny traktat, lecz nasycona moralną wrażliwością praca oparta z jednej strony na bogatym materiale empirycznym, obejmującym świadectwa osób cierpiących, dane medyczne, dokumenty dotyczące wojen i tortur, a z drugiej – na tekstach z obszaru literatury pięknej, filozofii, medycyny, czy strategii militarnej, w których Scarry tropi ból jako fundamentalny, często spychany na drugi plan problem.
"Dzieło Elaine Scarry do dzisiaj pozostaje najlepszym studium znaczenia bólu. Przede wszystkim kulturowego i politycznego. Ból nie jest tutaj traktowany jako topos kultury lub motyw literacki, lecz jako fenomen, zjawisko egzystencjalne, którego odpowiednie opisanie wymaga wzięcia pod uwagę relacji między tym, co najbardziej intymne dla podmiotu a sferą językową, łączącą ludzi. Dlatego ogromną rolę odgrywa w tej pracy swoista „fenomenologia bólu”. Dzięki temu książka Scarry nie jest abstrakcyjnym traktatem filozoficznym ani teoretyczno-literackim, lecz pracą opierającą się na rzeczywistych zjawiskach dotykających rzeczywistych ciał: torturach, mechanizmach wojny czy klinicznym zarządzaniu bólem. Jednocześnie w tekstach z obszaru literatury pięknej, strategii militarnej, polityki międzynarodowej, filozofii i medycyny Scarry tropi ból jako wątek podstawowy, choć ukryty. To połączenie rzeczywistego doświadczenia i rozmachu teoretycznego stanowi o unikalnej wartości książki."
Prof. dr hab. ANDRZEJ LEDER
"Książka Elaine Scarry jest subtelnym i bogatym studium bólu cielesnego jako zjawiska, które może być źródłem alienacji, ale też węzłem początkowym kreacji i restytucji wyalienowanego życia. Jest to książka napisana bogatym językiem należącym do kilku teoretycznych idiomów – Autorka porusza się pomiędzy filozofią, polityką, literaturą, antropologią kulturową, i kilkoma innymi dziedzinami, włącznie z medycyną i ekonomią, których potrzebuje do pełnego oświetlenia badanego fenomenu. Nie tylko więc ze względu na temat, co jest oczywiste, lecz także z uwagi na metodę i język jest to książka bardzo godna polecenia."
Prof. dr hab. ROBERT PIŁAT

Pod względem etnicznym Europa Środkowo-Wschodnia stanowi obszar współwystępowania narodów o pochodzeniu indoeuropejskim (większość nacji) i nieindoeuropejskim (m.in. Finowie, Węgrzy, Tatarzy, Turcy). Ponadto na obszarze tym spotykają się ze sobą przedstawiciele trzech wielkich „rodzin" kulturowo-językowych: słowiańskiej, germańskiej, romańskiej. Warto również zwrócić uwagę na obecność Albańczyków oraz Greków, którzy nie dają się zaklasyfikować do żadnej z wyżej wymienionych rodzin, a ponadto Romów (Cyganów), obecnych niemal na całym obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Do tego doliczyć należałoby dziesiątki innych, mniejszych grup etnicznych, w tym tak specyfi cznych jak: Goranie, Pomacy, Torbesze (Słowianie wyznający islam), Gagauzi (grupa etniczna pochodzenia tureckiego wyznająca prawosławie), Karaimi czy Tatarzy.

Pod względem religijnym Europa Środkowo-Wschodnia stanowi to miejsce na subkontynencie europejskim, w którym spotykają się ze sobą trzy wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam, zaś w obrębie chrześcijaństwa: katolicyzm, prawosławie i protestantyzm w odmianach luterańskiej i kalwińskiej (a obecnie także w szeregu ruchów neoprotestanckich). Od średniowiecza wyznawcy tych trzech religii na ziemiach tworzących EuropęŚrodkowo-Wschodnią zarówno ze sobą walczyli, jak i nierzadko także współpracowali.

Celem niniejszego opracowania, które posiada dwudzielną strukturę (część pierwsza poświęcona kwestiom etniczno-narodowym, część druga - kwestiom wyznaniowym), jest po pierwsze omówienie zmian, jakie zaszły w strukturze narodowościowej oraz religijnej poszczególnych państw regionu w latach 1989-2019, czyli na przestrzeni trzech dekad od upadku komunizmu. Drugim celem jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie owe zmiany etniczne i religijne mogą wywołać konsekwencje polityczne w najbliższych latach.

Opracowanie uzupełnia aneks, w którym przedstawiono szczegółowe wyniki spisów powszechnych w poszczególnych państwach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-2019 z odniesieniem do spisów powszechnych z okresu międzywojennego (lata 20. lub 30. XX w.).