Bałkany wyobrażone

„Błoto słodsze niż miód” to opowieść o kraju udręczonym terrorem Envera Hoxhy, dyktatora, który po zerwaniu sojuszy z Jugosławią, Związkiem Radzieckim i Chinami uwierzył, że Albania może stać się samowystarczalną twierdzą komunizmu. O ludziach z dnia na dzień skazywanych na zesłanie, tylko dlatego że urodzili się w niewłaściwej rodzinie lub szeptem w czterech ścianach próbowali samodzielnie myśleć. O krwawych buntach w obozach pracy, tragicznych ucieczkach z kraju zamienionego w bunkier, o życiorysach ofiarowanych na ołtarzu ideologicznego raju i o tych, którzy je miażdżyli, nie bacząc na konsekwencje.

Układając opowieści swoich bohaterów w chór przejmujących głosów, autorka odsłania fragment najczarniejszego okresu w historii Albanii i zapisuje kolejną kartę w księdze upadku wartości humanistycznych XX wieku.

Biografia siedmiogrodzkiego księcia z XV wieku Włada III zwanego Dracul (Diabeł, Czart) lub Tepes (Palownik) znanego z okrucieństwa. Bohater książki od razu kojarzy się, i słusznie, każdemu czytelnikowi z mitycznymi wampirami z tajemniczych zamków Karpat. Tak opisał ongi księcia Włada B. Stoker i tak zostało. Tymczasem był człowiekiem z krwi i kości, władcą w trudnych czasach zmagań z Austrią i Turcją. Niewątpliwie człowiekiem złym, pewnie w swym okrucieństwie szalonym, ale prawdziwym i osadzonym w obyczajach swojej epoki. Świetnie napisana opowieść o czasach późnego średniowiecza, o dziejach krwawego księcia i historii jego legendy.

Jak wielkiego nieszczęścia potrzeba, żeby świat w nie uwierzył? Wstrząsająca opowieść Wojciecha Tochmana o konsekwencjach wojny Zakończenie wojny w Bośni i Hercegowinie (1992-1995) ocalałym kobietom nie przynosi ulgi. Muszą odnaleźć swoich mężczyzn, którzy zaginęli. Pochować ich i opłakać. Bez pomocy dr Ewy Elwiry Klonowski byłoby to niemożliwe. Wojciech Tochman wielokrotnie powracał do Bośni. Brał udział w ekshumacjach masowych mogił i i scalaniu ludzkich szczątków. Jakbyś kamień jadła to dramatyczna opowieść o silnych kobietach, które mimo ogromu okrucieństwa, próbują przywrócić wartość życiu każdego człowieka. Książka znalazła się w finale Nagrody NIKE 2003 oraz prestiżowej nagrody Prix RFI Témoin du Monde. Wydana m.in. w Londynie i Nowym Jorku była rekomendowana czytelnikom przez English Pen. Lapidarność, z jaką Tochman opowiada o potwornościach wojny i jej toksycznych konsekwencjach, wywołuje potężny efekt właśnie dzięki oszczędności stylu: okrucieństwo mówi samo za siebie, nie potrzebuje opisu ani koloryzowania. „The Times”

Przymusowa zmiana nazwisk bułgarskich Turków w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku, która miała doprowadzić do ich wynarodowienia i likwidacji jako mniejszości narodowej, pozostaje jednym z najbardziej traumatycznych wydarzeń w najnowszej historii Bułgarii.

Wielowątkowa powieść Złatka Enewa to pierwsza poważna literacka próba zmierzenia się z tym tematem. Jej trzon stanowi panorama życia prowincjonalnego miasteczka w końcowych latach reżimu totalitarnego. Korupcja, zakłamanie, przemoc i podłość osiągają niebywałe rozmiary. Zwykły przejaw przyzwoitości może doprowadzić do napiętnowania i represji.


W latach dziewięćdziesiątych bohaterowie powieści stykają się z całą nieopisaną grozą i brutalnością wydarzeń wojennych na terenie Jugosławii.

Przedstawiając mechanizmy politycznej demoralizacji, losy ludzi krzywdzonych i upokarzanych, oddając głos dręczonym, wykorzystywanym kobietom, autor stworzył przejmującą opowieść o okrucieństwie, namiętnościach i ranach, które bolą do dziś.

„Rozstanie z tożsamością” jest trzecią książką Ivana Čolovicia z cyklu esejów antropologicznych o tożsamości. Pierwsza to „Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej” (1997, wyd. pol. 2001), druga „Bałkany - terror kultury. Wybór esejów” (2008, wyd. pol. 2007). Tożsamością w rozumieniu narodowej Čolović zainteresował się jednak wcześniej, badając związki między folklorem, polityką i jugosłowiańskimi wojnami końca XX wieku. Temu poświęcona jest jego książka „Bordelj ratnika” (1993, „Burdel wojownika”), przede wszystkim zamieszczony w niej tekst „Tożsamość tożsamości” mówiący o różnych znaczeniach i interpretacjach tego terminu.
Dopiero w wydawanym obecnie, zamykającym cykl tomie, którego głównym tematem jest polityka tożsamości, tożsamościowy dyskurs, odejścia i powroty tożsamościowe w służbie różnych systemów politycznych, termin ten znalazł się w tytule, ale w zestawieniu z rozstaniem, pożegnaniem. Čolović bowiem uważa, że jako kategoria identyfikacyjna pojęcie to niczemu już nie służy, ponieważ nie można stworzyć modelu tożsamości narodowej lepszego, niż proponuje nacjonalizm. Takiego, który uwzględniałby złożoność, pluralizm, hybrydyczność i dynamikę tożsamości, a tym samym pomógł jej, by stała się tolerancyjna, szanująca różnice między ludźmi. Nie da się sprawić, by przestała być nieusuwalnym, mocnym „klejem”, łączącym wspólnotę. Tożsamość narodowa, etniczna i kulturowa w wydaniu serbskim pochodzi z XIX wieku. I jako taka się wyczerpała.
Tom „Rozstanie z tożsamością” zawiera 14 esejów o różnym charakterze - teoretycznych i eseistycznych, naukowych i literackich, powstałych w latach 2010–2013. Kilka z nich to komentarze do przykładów dyskursu tożsamościowego, przywołującego tożsamość narodową i sławiącego ją jako zrozumiałą samą przez się, czyli świętą, w innych jest ona domyślną, niepodważalną osią życia politycznego. Čolović, jak we wszystkich swoich pracach, opiera się na przykładach znalezionych w mediach, cytuje liderów politycznych, dziennikarzy, pisarzy, duchownych i zbrodniarzy wojennych. Z tych tekstów, niekiedy pełnych ironii, sarkazmu i bólu, niekiedy będących precyzyjną analizą antropologiczną, wyłania się droga, jaką w imię „obrony” własnej tożsamości, niezależności, swojej wspaniałej kultury i historii Serbia przeszła przez wojnę do miejsca, w którym jest dzisiaj na politycznej mapie Europy.
Książkę Čolovicia czyta się tak, jakby opowiadała nie tylko o Serbii. Nacjonalizm silnie związany z takim rozumieniem i taką praktyką tożsamości narodowej jest ostrzeżeniem dla wielu innych społeczeństw i państw. Także dla nas.
Poprzednie książki Čolovicia z tego cyklu, które zostały wydane w Polsce, weszły do lektur na wydziałach humanistycznych wielu polskich uczelni, autor był wielokrotnie zapraszany na wykłady gościnne i debaty. Jest u nas szanowany i bardzo popularny wśród badaczy, studentów i czytelników intersujących się kulturą i historią. Jesteśmy przekonani, że „Rozstanie z tożsamością” zostanie przyjęte w Polsce tak gorąco, jak jego poprzednie książki.

Kompleksowa analiza sytuacji politycznej, gospodarczej i geograficznej regionu Bałkanów Zachodnich po upadku komunizmu, rozłamu państwowego i interwencji sił międzynarodowych.

Książka w interesujący sposób przedstawia specyfikę regionu bałkańskiego, w którym po upadku systemów komunistycznych nastąpiła międzynarodowa interwencja sił zachodnich w obliczu konfliktów zbrojnych, które przeciągnęły się na całą dekadę, powodując zmianę granic państwowych, zaś na obszarach nieogarniętych konfliktem obawę o integrację terytorialną państw. Międzynarodowe interwencje pokojowe (ONZ) i zbrojne (NATO) przeobraziły się w aktywny udział przy wdrażaniu politycznych procesów, związanych z budową państw, ich ustrojem, systemem politycznym czy utrzymaniem stabilnego bezpieczeństwa w regionie. Czas jednak pokazał, że regionalna tożsamość, osadzona w historii społeczeństw bałkańskich, odrzuca bezkrytyczną adaptację wzorców, norm i wartości świata zachodniego, kreując własną, może nie do końca pożądaną przez wszystkich, rzeczywistość.
(Dr hab., prof. UJ Mirella Korzeniewska-Wiszniewska; politolog, Uniwersytet Jagielloński)

Pionierska książka na wielu poziomach. Po pierwsze, jest to pierwsza tak kompleksowa i szeroka analiza Bałkanów, zwłaszcza Bałkanów Zachodnich jako subregionu, z punktu widzenia stosunków międzynarodowych. Nie oznacza to, że tego typu analiz brakuje, ale zwykle ograniczają się do jednego zagadnienia, zjawiska lub jednego kraju, rzadziej regionu. Książka prof. Latifiego wyłamuje się z tych ograniczeń, bowiem przedstawia cały region i analizuje zjawiska w całej ich złożoności, a ponadto interpretuje realia polityczne w szerokim ujęciu diachronicznym i geograficznym. Po drugie, żaden uczony z Polski, z innych krajów, ani nawet z Bałkanów, nie podjął się wcześniej takiego zadania i nie przedstawił tak wszechstronnej analizy.
(Dr Rigels Halili; antropolog kultury, Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

Autor buduje obraz Bałkanów w relacjach międzynarodowych zwracając uwagę na złożoność problemu obejmującego nie tylko obszar polityczny, ale również dyplomatyczny, ekonomiczny, prawny, wojskowy, kulturalny, naukowy, geopolityczny, geostrategiczny, środowiskowy, technologiczny i in. Świadom takiej rozległości tematu koncentruje się na wybranych aspektach, które uważa za najistotniejsze. Szczególnie dużo miejsca poświęca kwestiom prawnym, politycznym, geopolitycznym i wojskowym, pozostałe problemy zaledwie dotykając. Jednak już na podstawie tak wyabstrahowanego materiału czytelnik otrzymuje kompendium wiedzy na temat podstawowych zagadnień o żywotnym znaczeniu dla mieszkańców Bałkanów, sytuujące ich w świecie geostrategicznych interesów i poszukiwań własnej identyfikacji.
(Dr Leszek Hensel; historyk, dyplomata, z-ca ambasadora RP w Słowenii (1997-2001), ambasador RP w Bośni i Hercegowinie (2001-2005), ambasador RP w Bułgarii (2010-2014), Narodowy Koordynator Współpracy Wyszehradzkiej 2008-10, 2018-19)

Prof. dr Veton Latifi – is a theoretician of international relations and political sciences; professor at the South-East European University (SEEU) in North Macedonia, teaching political sciences and international relations courses; an author of following books: "The new century of the Albanian politics" (2014); "NATO and the EU: New Relations in Crisis Management" (2012); "Concepts of Democracy" (2009); "Political Leadership" (2009); "Politicology" (2008); "The negotiations for signing the Ohrid Framework Agreement" (2008); "Negotiation as a primary technique for conflict resolution" (2007); "Theories of Political Sciences" (2007); "Political Institutions" (2007).