Bariera bliskowschodnia

Książka mówi o Polsce, z Rosją – jej eurazjatyckim alter ego – w tle. Pokazuje, jak rozgałęzienie dziejów polskich – na nurt piastowski, który od XV wieku zanurza się w mało widoczną „historię długiego trwania”, oraz na kipiel jagiellońsko-sarmacką, z jej wirami wetowania, rokoszy i insurekcji, pnie się przez dzieje Polski aż do dnia dzisiejszego. I znów odradza „polski eurazjatyzm”, powodując, że pytanie o nowoczesność wciąż bije Polsce dzwonem.

Jarosław Bratkiewicz – urodzony w 1955 roku, ukończył z wyróżnieniem Instytut Spraw Międzynarodowych (MGIMO) w Moskwie. W latach osiemdziesiątych działał w podziemiu wydawniczym, między innymi w wydawnictwie „Krąg”. Od 1982 roku pracował w Polskiej Akademii Nauk, gdzie uzyskał stopnie doktora i doktora habilitowanego w zakresie nauk o polityce. Jego aktywność wspierali i ukierunkowywali tacy uczeni jak Jan Baszkiewicz, Jadwiga Staniszkis, Edmund Wnuk-Lipiński, Franciszek Ryszka czy Bronisław Geremek. Od 1991 roku pracował w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego, a od 1992 roku w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Ambasador na Łotwie w latach 1996–2001. W latach 2010–2015 był Dyrektorem Politycznym MSZ.

...Przedstawiona do recenzji monografia stanowi pogłębione analityczno-porównawcze studium semantyczne postrzegania oraz definiowania bezpieczeństwa w zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa. Jest niezwykle cennym materiałem poznawczym dla studentów, wykładowców i badaczy w dyscyplinie nauk o bezpieczeństwie i obronności, a także wszystkich zainteresowanych bezpieczeństwem w obszarze nauk społecznych, przyrodniczych, medycznych i technicznych jak i praktyków służb, inspekcji, straży i wojska... Z recenzji prof. dr hab. Jerzego Koniecznego

Kulisy nierównej dyplomatycznej gry...

Po wznowieniu oficjalnych stosunków między USA a ZSRR w 1933 roku i w czasie całej prezydentury Franklina D. Roosevelta, wyjątkowo ważną i trudną funkcję pełniło pięciu pierwszych ambasadorów Stanów Zjednoczonych w Związku Radzieckim. William Bullitt, Joseph Davies, Laurence A. Steinhardt, William H. Standley i William Harriman różnie wywiązywali się z tej trudnej dyplomatycznej misji. Sytuacja skomplikowała się w momencie wybuchu II wojny światowej, a zwłaszcza po 22 czerwca 1941, kiedy to Niemcy zaatakowały ZSRR, a kilka miesięcy później Józef Stalin stał się oficjalnym sojusznikiem aliantów w wojnie z hitlerowskimi Niemcami. Jednak wbrew rozsądnym i rzetelnym raportom swoich ambasadorów o prawdziwych intencjach i charakterze władz Kraju Rad, prezydent USA nie przestawał zabiegać o względy Stalina, ignorując przejawy coraz wyraźniejszej ekspansjonistycznej polityki ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej.

Bogdan Grzeloński, wykorzystując mało znane amerykańskie i rosyjskie materiały źródłowe omawia stosunki między USA a ZSRR w latach 1933–1945, na pierwszym planie stawiając działalność ambasadorów amerykańskich w ZSRR. Prezentuje ich relacje z ludźmi radzieckiej władzy, opinie o ZSRR i bieżących wydarzeniach politycznych. Treść wzbogaca ciekawymi angedotami z życia radzieckich i amerykańskich polityków. Z interesującej perspektywy ujawnia kulisy polityki międzynarodowej m.in. – rozmowy o sprawie polskiej, konferencje „wielkiej trójki” w Teheranie i Jałcie oraz realizację pomocy ZSRR w ramach lend-lease act.

Stając się formalnie od grudnia 1941 r. sojusznikiem Stalina, Roosevelt skrupulatnie wypełniał podejmowane wobec niego zobowiązania. Choć nie miał złudzeń co do istoty stalinowskiej dyktatury, nie zmienił zdania, uważając, że jest ona mniej groźna niż hitlerowska, bo nie zakładała podboju świata z użyciem militarnej siły. Roosevelta nie nurtował dylemat, jaką cenę płaci za sojusz z Kremlem.

Roosevelt nie reagował, kiedy Stalin obciążył Niemców zbrodnią katyńską albo dyskredytował polski rząd na emigracji, zrywając z nim stosunki dyplomatyczne i oskarżając o współpracę z faszystami, lub kiedy odmówił Waszyngtonowi wykorzystywania lotnisk na Ukrainie w czasie powstania warszawskiego.

Jak będzie wyglądał światowy porządek w "nowym chińskim świecie"? Co reszcie świata ma do zaproponowania Pekin? Czy Zachód potrafi zrozumieć prawdziwe intencje chińskich polityków? Państwo Środka stopniowo wychodzi z cienia i radykalizuje przekaz adresowany do społeczności międzynarodowej, nie zważając na subtelności.

Eksportowy chiński model zarządzania światem tianxia (??), będący swego rodzaju ucieleśnieniem „nowego wspaniałego świata”, nie zyskał nigdy uniwersalnego charakteru. Czy dziś może nastąpić przełom i Chiny zdołają przedstawić propozycję, którą zaakceptuje cały świat?

Czy Chiny chcą zdobyć świat? Czy dążą do ustanowienia Pax Sinica? Jak wyobrażają sobie idealny porządek międzynarodowy i swoją w nim rolę? Na te i wiele innych pytań o chińskie strategie wyczerpującą odpowiedź daje w Nowym wspaniałym świecie…? Łukasz Gacek. Znany ze swojej rzetelności krakowski badacz podjął ogromny wysiłek by dać nam bardzo dojrzałą, prawdziwie profesorską książkę. Bogatą w treści, nasyconą wiedzą opartą na imponujących chińskich źródłach, gęstą merytorycznie i ciekawą w odbiorze. Po jej przeczytaniu w pamięci zostaje nie tylko pogłębiony obraz współczesnych Chin i ich strategii, lecz również rozważania o tianxia, „wszystkim pod (chińskim) niebem”, błyskotliwe interpretacje, jak nawiązanie do Zhou Enlaia w zakończeniu czy literackie odniesienia (Huxley, Lem). Lektura obowiązkowa.

dr hab. Michał Lubina prof. UJ, autor czterech książek o Chinach, w tym Chiński obwarzanek. Od Tajwanu po Tybet, jak Chiny tworzą imperium i Niedźwiedź w objęciach smoka. Jak Rosja została młodszym bratem Chin.

Współczesny porządek międzynarodowy podkreśla przewagę wartości i standardów liberalno-demokratycznych. W kontrze do niego Chiny propagują alternatywną wizję świata nadającą prymat autorytarnej formie rządzenia, gdzie władza państwowa decyduje o tym, czyje interesy zyskują przewagę, a czyje tracą. Obecne kierownictwo partii komunistycznej w asertywny sposób przedstawia swoje ambicje zmierzające do reformy globalnego porządku, stanowiącego zbiór międzynarodowych zasad, instytucji i mechanizmów, służących rozwiązywaniu problemów przed jakimi wspólnie stoi cała ludzkość. Jej lider Xi Jinping ogłasza, że Chiny chcą przewodzić reformie globalnego systemu zarządzania. To uświadamia nam, że Państwo Środka stopniowo wychodzi z cienia i radykalizuje przekaz adresowany do społeczności międzynarodowej, nie zważając na subtelności.

Jak zrozumieć rolę Chin w konstruowaniu porządku międzynarodowego bez wpadnięcia w jej argumentacyjne pułapki? Od idei harmonijnego ładu wszechświata, przez teorię podziału świata na trzy kręgi, dyplomację wilczych wojowników, aż po multilateralizm oparty na strukturach ONZ i WTO – książka ta stanowi kompletny przewodnik po subtelnościach chińskiej wielopoziomowej gry narracyjnej.

Zuzanna Nowak, dyrektor ds. analiz w The Opportunity Institute for Foreign Affairs, zastępca redaktora naczelnego magazynu "Układ Sił"

Chiny chcą przewodzić reformie globalnego systemu zarządzania, wychodząc z cienia i wieku upokorzenia. Książka jest niezbędnym kompendium dla zrozumienia chińskiej perspektywy na globalne zarządzanie. Autor dogłębnie omówił rolę Chin jako promotora wielobiegunowości oraz wzrostu asertywności Pekinu w okresie rządów Xi Jinpinga.

Łukasz Kobierski, prezes Fundacji Instytut Nowej Europy

Trzeba przyznać, że prof. Łukasz Gacek wykonał benedyktyńską pracę. Daje panoramę, głównie opinii chińskich badaczy dotyczących problematyki opracowania oraz szczegółową analizę zmian w narracjach centralnych władz. Kreśli tu wyraźną cezurę asertywności Chin: do 2012 r. i po dojściu do władzy Xi Jinpinga. Chiny odczuwające „deficyt statusu” próbują zyskiwać przestrzeń m.in. przez narracje, które mają skutkować zmianą układu sił. Jednak Chiny nie są jeszcze w stanie sformułować nowej wizji globalnego porządku, która będzie przekonująco lepsza od już istniejących – pisze Autor i skłania do refleksji na temat roli Chin w układzie globalnym. Warto tę książkę przeczytać.

dr hab. Dominik Mierzejewski, Kierownik Ośrodka Spraw Azjatyckich UŁ, profesor w Katedrze Studiów Azjatyckich WSMiP UŁ

Rywalizacja Zachód-Chiny to konfrontacja dwóch alternatywnych modeli „global governance”. Autor poświęcił nieco uwagi polityce USA w stosunku do Chin. Widać narastającą świadomość w USA w kwestii konfrontacji z Chinami na wielu polach, choć problem przyszłości Tajwanu odgrywa tu szczególną rolę. Obecnie istnieje potrzeba rozpoznania stanowiska chińskiego wobec wzrastającej z ich strony konfrontacyjnej polityki względem Zachodu. Dzięki tej pracy stanie się to możliwe w znacznym stopniu. Poznanie narracji w obszarze międzynarodowym jest ważne i wcale nie łatwe do zrozumienia, gdyż ta budowana jest w formie poetyckiej, pełnej metafor i odwołań do historycznych tradycji.

prof. dr hab. Andrzej Mania, emerytowany profesor i były prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego

O autorze:

Łukasz Gacek to profesor na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Kierownik Zakładu Chin w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wiceprzewodniczący Rady Dyscypliny Nauki o polityce i administracji na UJ oraz Pełnomocnik Dziekana WSMiP UJ ds. Nauki w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Uczestnik staży naukowo-badawczych w Fudan University oraz Xiamen University w Chinach. W latach 2017-2018 zatrudniony w KGHM (Shanghai) Copper Trading Co. Ltd. na stanowisku Analyst & Business Development Manager. Członek Rady Naukowej Polskiego Klubu Ekologicznego (Małopolska). Specjalizuje się w tematyce współczesnych systemów politycznych, bezpieczeństwa i stosunków międzynarodowych w Azji Wschodniej. Jego główne osiągnięcia badawcze związane są z polityką energetyczną i ekologiczną Chin. Autor wielu monografii i artykułów naukowych, m.in. Zielona energia w Chinach. Zrównoważony rozwój – Ochrona środowiska – Gospodarka niskoemisyjna (2015) Cywilizacja ekologiczna i transformacja energetyczna w Chinach (2020) China’s Environmental Protection Policy in Light of European Union Standards (2021) Lun Zhongguo zai Oumeng biaozhun fangmian de huanjing zhengce ( ??????????????? , Polityka środowiskowa Chin w świetle standardów Unii Europejskiej, 2021) Taiwan Under Tsai Ing-wen. Democracy Diplomacy (2022).

Książka poświęcona jest omówieniu i analizie polsko-niemieckich dyskursów edukacyjnych oraz kwestii kształtowania świadomości historycznej obu tych narodów. Jej przedmiotem są więc obrazy historii polsko-niemieckiej, ich formowania i transmisji. Zawarta w książce analiza materiałów edukacyjnych, w szczególności podręczników do nauczania historii, ukazuje ideologicznie uwarunkowaną selektywność obrazów przeszłości. Ważny wątek pracy stanowi odtworzenie wizerunków Polski i Niemiec, zawartych we współczesnych podręcznikach historii używanych w obu państwach.

Bohaterem tej książki jest porządek międzynarodowy. Nie jakiś wybrany, westfalski, wersalski, zimnowojenny czy liberalny, jak się nazywa kolejne porządki w historii lub politologii, lecz także w języku polityczno-publicystycznym.

To jest rzecz o pierwszym w dziejach porządku międzynarodowym, który niezauważenie pojawił się bezpośrednio po I wojnie światowej i nadal trwa. Tytułowa perspektywa ontologiczna oznacza, że w książce podjęto próbę wyjaśnienia jego istoty, łącznie z genezą, strukturą oraz procesem i logiką rozwoju. Jest to propozycja rewizjonistyczna w stosunku do zadomowionych w literaturze przedmiotu ujęć „bohatera” książki. Ale też, co jest nieśmiałą nadzieją Autora, może skłaniać do ukierunkowanej analizy empirycznej oraz szerszej refleksji teoretycznej służącej poznaniu stosunków międzynarodowych jako jednej ze sfer rzeczywistości oraz przedmiotu badań.

***

Dokonana w recenzowanym tekście synteza jest na najwyższym poziomie oraz w znakomity sposób łączy ogromną erudycję i wszechstronne doświadczenia jej Autora. A dla czytelników będzie stanowić i kompendium wiedzy, i skuteczną inspirację do samodzielnych badań i analiz.
z recenzji Profesora Wojciecha Kosteckiego

Roman Kuźniar – profesor dr hab., kierownik Katedry Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa Międzynarodowego Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Były dyrektor departamentu analityczno-planistycznego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Autor wielu publikacji z zakresu historii najnowszej stosunków międzynarodowych, bezpieczeństwa międzynarodowego, ochrony praw człowieka, polityki zagranicznej RP, m.in.: Prawa człowieka. Prawo – instytucje – stosunki międzynarodowe (wyd. III, dodruk 2006), Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki (2005; wyd. II 2006), Pozimnowojenne dwudziestolecie 1989–2010. Stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku (2011), Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej (2012), My, Europa (2013), Europa w porządku międzynarodowym (2016); współredaktor i współautor: Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian (wraz z Z. Lachowskim, wyd. pol. 2003, ang. 2004), Kryzys 2008 a pozycja międzynarodowa Zachodu (2011), Bezpieczeństwo międzynarodowe (wraz z B. Balcerowiczem i in., 2012), współautor Wojny Zachodu. Interwencje zbrojne państw zachodnich po zimnej wojnie (M. Madej red., 2017), Jestem obywatelem Unii Europejskiej (2019). Od 1995 r. redaktor naczelny Rocznika Strategicznego. W latach 2010–2015 doradca Prezydenta RP ds. międzynarodowych.