Between Page And Stage. Scholars And Theatre - Makers

Kulturowa historia opery może zostać opowiedziana na wiele sposobów. Dyskurs, który wzięto pod uwagę w prezentowanej książce, aby przedstawić operę u progu nowoczesności, to encyklopedie i słowniki muzyczne. Stanowią one specyficzny typ literatury, skierowany do odbiorcy-dyletanta, samouka i pasjonata, który na własną rękę poszukuje wiedzy muzycznej. Odbiorca ten wywodzi się przeważnie z dynamicznie rozwijającej się klasy średniej – mieszczaństwa. Z rekonstrukcji wspomnianego dyskursu wyłania się wizja teatru operowego jako narzędzia zarządzania afektywnością na poziomie indywidualnym i zbiorowym, a zarazem czułego miernika przemian owej afektywności. Autorka nakreśla wszystkie te przemiany, biorąc pod uwagę operę włoską i francuską, tradycyjnie sobie przeciwstawiane, oraz włoski i francuski dyskurs encyklopedyczny, w okresie poprzedzającym Wielką Rewolucję Francuską i krótko po niej. Opera rozumiana jest tu w swych rozmaitych wymiarach: jako instytucja, przestrzeń społeczna, wspólnotowe doświadczenie, ale także jako specyficzny typ teatru, wreszcie – dzieło słowno-muzyczne. Wszystkie te wymiary składają się zaś na obraz fascynującego i uwodzicielskiego zjawiska multimedialnego, które od ponad czterech wieków oddziałuje na naszą wyobraźnię.

Tomasz Łubieński – dramatopisarz i eseista, badacz archiwów i poeta historii, erudyta i eksperymentator. W swoich dramatach rewiduje narodową przeszłość i prześwietla czas współczesny. Prezentuje przy tym postawę racjonalisty, wolną od roszczeń dydaktyzmu, niechętną „rozdzieraniu ran” i „pokrzepianiu serc”, ostrożną w konstruowaniu prostych paralel między dawnymi i młodszymi laty. Pytania, jakie pisarz zadaje światu, ludziom i literaturze, uwrażliwiają na sens pamięci historycznej. Wyrastają z przekonania, że sposób, w jaki odnosimy się do działalności minionych pokoleń, istotnie wpływa na naszą mentalność, konstruuje nas wewnętrznie.
Teatr Łubieńskiego to wyjątkowy test dla polskich mitów, stereotypów, kolektywnych i prywatnych ideologii, ślepych wiar. Sztuczność i konwencjonalność naszych zachowań zostaje tu zdemaskowana, a fałszywe gesty, zza których wyziera groźne oblicze doktryny – obnażone. Łubieński poddaje wielostronnej analizie życie zamknięte w formie, pod którą ukrywają się pozór, niemoc albo pustka.
Ewa Wąchocka

Ewa Wąchocka – profesor, kulturoznawca i teatrolog, pracuje w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego, gdzie w latach 2000–2019 kierowała Zakładem Teatru i Dramatu. Zajmuje się dramatem i teatrem XX i XXI wieku, teorią dramatu, ewolucją form we współczesnej dramaturgii, związkami dramatu z muzyką oraz praktykami performatywnymi. Jest autorką monografii: Między sztuką a filozofią. O teorii krytyki artystycznej Stanisława Ignacego Witkiewicza (1992), Autor i dramat (Katowice 1999), Współczesne metody badań teatralnych (Katowice 2003), Milczenie w dwudziestowiecznym dramacie (Kraków 2005). Ostatnio opublikowała Intymne – prywatne – publiczne (z kilkoma innymi autorami, Katowice 2015) oraz wydała monografię wieloautorską Gatunki dramatyczne. Rekonfiguracje (Katowice 2020).

Pewnego dnia miasto osnuły chmury czarnego dymu. Ukradły wszystkie kolory i zapachy. Odważny pies postanowił wspiąć się po drabinie do nieba, by sprawdzić, co kryje się w wielkiej chmurze smutku i spróbować to przepędzić. Pies, który rozweselił smutki to poetycka książka obrazkowa o emocjach dla dzieci i dorosłych.

Główna wartość książki leży nie tyle w oryginalności stawianych tez, ile w prezentacji nieznanych faktów i ich powiązań, w rysowaniu zapoznanego pejzażu kulturowego, którego obecność była niezwykłe ważna także dla polskiego teatru XX wieku. [...] Jest to bardzo cenna publikacja. Autorka opisuje zarówno twórczość pierwszorzędnych postaci dwudziestowiecznego teatru, wciąż słabo u nas znanych (Reinhardt Schlemmer), jak i proponuje nowe spojrzenie na zjawiska i osoby prezentowane u nas wielokrotnie (Brecht, Turrini). Ponadto ukazuje mało dotąd poznane wątki polsko-niemieckie – wczesne role Poli Negri, niemieckie interakcje Leona Schillera czy Ryszarda Ordyńskiego.
Prof. dr hab. Tomasz Kubikowski
Książka składa się z trzech logicznie skomponowanych części. Pierwsza dotyczy aktywności Maxa Reinhardta jako wybitnego artysty i skutecznego menedżera. W zakres tego kręgu tematycznego wchodzą wyjątkowo cenne artykuły dotyczące kontekstów polskich. […] Drugi korpus tekstów składa się z dogłębnych analiz twórczości Oskara Schlemmera połączonych z doskonałymi opisami rekreacji Baletu triadycznego i Tańców Bauhausu. Trzecia część ma charakter „eklektyczny” (Piscator, Wolf, Brecht, Bausch, Jonke, Turrini, Nestroy). [...] Atrakcyjność publikacji wynika z nowego naświetlenia wielu aspektów historii teatru niemieckojęzycznego oraz wprowadzenia do polskiego dyskursu naukowego działalności artystycznej takich twórców, jak Reinhardt Schlemmer czy Gert Jonke.
Dr hab. Marek Podlasiak, prof. UMK

Historia białoruskiego teatru przełomu XX i XXI wieków czeka jeszcze na swojego kronikarza, który podejmie próbę syntetycznego spojrzenia na to, co wydarzyło się w białoruskim teatrze w trzydziestoleciu względnej wolności: od rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku i powstania niezależnego państwa Republika Białoruś do roku 2020, kiedy w wyniku represji całkowicie zniszczono niezależną kulturę Białorusi i znacznie ograniczono prawa funkcjonowania kultury oficjalnej. Ta książka – składająca się z tekstów białoruskich autorów, którzy w ojczyźnie stracili prawo głosu, a na obczyźnie występują pod pseudonimami – jest pierwszą próbą opisu ostatniego dziesięciolecia (2010–2020) naznaczonego rozwojem nowego dramatu i teatru niezależnego. Irina Lappo (ze wstępu)

Tworzący książkę zbiór wypowiedzi o polskim teatrze lat 70.i dramacie lat 80., w innej postaci już wcześniej publikowanych, został skomponowany w sposób tak przemyślany i konsekwentny, że kompozycja tomu współdecyduje o znaczeniach całej pracy. Nie tylko bowiem wyznacza pole obserwacji autora, mieszczące się pomiędzy teatrem śmierci a śmiercią teatru, ale także pozwala wydobyć rzecz najważniejszą — diagnozę kondycji teatru (i rzeczywistości) schyłku XX wieku.
Z krakowskiego punktu obserwacyjnego ujawniają się trzy podstawowe właściwości naszego życia teatralnego. Dwie z nich uderzają na pierwszy rzut oka: to dominacja przestrzeni międzytekstowej, w której toczy się wszechogarniający dialog dramatów i spektakli oraz zabsolutyzowanie awangardowego nakazu wolności tworzenia, usprawiedliwiającego wszelkie działania artystyczne. Nie dziwi więc, że śmierć Kantora, ostatniego wcielenia prawdziwego awangardzisty, symbolicznie zamyka historię teatru nie tylko lat 70. i 80., ale i całej, napiętnowanej wymogiem awangardowości współczesnej formacji kulturowej, wziętej w „nawias” przez dwóch wielkich twórców krakowskich: Wyspiańskiego i Kantora.
Ostatnia, trzecia cecha naszego życia teatralnego, kształtowanego przez mijającą na naszych oczach formację, to przeczucie a następnie wiedza o tym, że ludzki dramat został w XX wieku zmiażdżony przez nie-ludzką (zatem i nie-boską) formę, będącą wieloodmianową postacią śmierci.
To najważniejszy problem tej doskonałej książki, w której sztuka teatru mówi głosem Kasandry — nigdy, jak wiadomo, niewysłuchanej.
                      
 z recenzji profesor Dobrochny Ratajczakowej


Krzysztof Pleśniarowicz: profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, założyciel i kierownik Katedry Kultury Współczesnej UJ, współtwórca Instytutu Kultury UJ. W latach 1994-2000 dyrektor Cricoteki, Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora, w latach 2008-2016 prodziekan Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ. Od 5 XI 1977 do 13 XII 1981 recenzent teatralny „Dziennika Polskiego”.
Autor m. in. książek: Teatr Śmierci Tadeusza Kantora (1990); Kantor. Artysta końca wieku (1997); Dylemat jedynego wyjścia. Absurd w dramacie u schyłku realnego socjalizmu (2000); The Dead Memory Machine. Tadeusz Kantor’s Theatre of Death (2004); Pogodzić Mrożka z Grottgerem. Ostatnie chwile przed Dwustuleciem Sceny Narodowej w Krakowie (2005); A Halott Emlékek Gépezete. Tadeusz Kantor Halálalszínháza (2007); Kantor (2018); Przestrzenie deziluzji. Dwudziestowieczne modele dzieła teatralnego (2020), Wschodni dramat absurdu u schyłku sowieckiego bloku (2021). Edytor pism Maurice’a Maeterlincka, Tadeusza Kantora i Jerzego Pleśniarowicza.