Bez DOGMATU HENRYKA SIENKIEWICZA — KONTEKSTY POWIEŚCI

Pawłowi Łyżwińskiemu udała się rzecz rzadka – z jednego systemu-figury wyprowadził cały złożony i subtelny (często niewidoczny, bo zasłonięty przez ideologię) mechanizm dialektyki oświecenia. Szachy to zatem nie metafora, lecz struktura epistemologiczna (co widać zwłaszcza w analizach Duchampa i Becketta), ontologiczna i etyczna (Herbert i Irzykowski), a także estetyczna czy – w swych najskrajniejszych formach – totalna, jak wtedy, gdy autor analizuje szachy jako uniwersum szaleństwa. Pomysł uważam za znakomity, dobór obiektów teoretycznych niezwykle trafny, a przenikliwość analityczna, precyzja argumentacji i odwaga w opisaniu modernizmu poprzez antynomie kryjące się w samej zasadzie „egzystencji szachowej” powodują, że tekst czyta się jak teoriopoznawczą odyseję po nowoczesności. dr hab. Jakub Momro, prof. UJ Paweł Łyżwiński – absolwent filologii polskiej, doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. Zajmuje się literaturą nowoczesną oraz jej związkami z filozofią. (Nie)pojednane opozycje to rozszerzona wersja pracy magisterskiej, za którą otrzymał I Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich im. Czesława Zgorzelskiego.

Korespondencja Jana Dantyszka (łac. Ioannes Dantiscus, 1485-1548), urodzonego w Gdańsku, pochodzącego zaś z osiadłej od kilku pokoleń w Prusach dolnoniemieckiej rodziny von Höfen, sekretarza królewskiego i dyplomaty w służbie Zygmunta I i Bony Sforzy, a następnie biskupa chełmińskiego oraz warmińskiego, wybitnego poety nowołacińskiego i członka europejskiej respublica litteraria, należy do najobszerniejszych zbiorów tego rodzaju, jakie zachowały się z epoki wczesnonowożytnej. Wśród kilkuset korespondentów Dantyszka – władców i mężów stanu, dyplomatów, kupców i bankierów, uczonych i ludzi pióra – były postaci tak wybitne i słynne jak Erazm z Rotterdamu, Hernán Cortés czy Mikołaj Kopernik.

Niniejsza książka stanowi kolejny tom drukowanej serii Corpus Epistularum Ioannis Dantisci, przygotowywanej w ramach wieloletniego projektu „Rejestracja i publikacja korespondencji Jana Dantyszka (1485-1548)”, obejmującego również internetową edycję całej jego spuścizny piśmienniczej.

Książka zawiera krytyczną, komentowaną edycję łacińskojęzycznej korespondencji Jana Dantyszka i Cornelisa De Scheppera, flamandzkiego humanisty, dyplomaty w służbie Habsburgów.

******

The correspondence of Ioannes Dantiscus (1485-1548), coming from a burgher family in Gdańsk royal scribe and diplomat in the service of Sigismund I Jagiellon and Bona Sforza, Bishop of Kulm (Chełmno) and of Ermland (Warmia), Neo-Latin poet and member of the European respublica litteraria, is one of the largest early modern collections of this kind preserved until the present day. Among more than 650 Dantiscus’ correspondents – rulers, statesmen, diplomats, merchants, bankers, scholars and men of letters – there are such famous and outstanding personalities like Erasmus of Rotterdam, Hernán Cortés or Nicolaus Copernicus.

The present book is a subsequent volume of the printed series Corpus Epistularum Ioannis Dantisci, which is a part of a multi-year project „Registration and Publication of Ioannes Dantiscus’ Correspondence”, including also an on-line edition of his correspondence and other texts.

The book presents the correspondence (1525-1546) of Ioannes Dantiscus and Cornelis De Schepper, erudite, diplomat in the Habsburgs’ service, close friend of Dantiscus.

Zachodzące przemiany społeczno-kulturowe domagają się rewaloryzacji dotychczasowych ustaleń z zakresu prawa autorskiego i denaturalizacji pojęcia autorstwa, jego dyskursywizacji z uwzględnieniem kontekstów prawnych, ekonomicznych, estetycznych i teoretycznoliterackich. Autor jest nie tylko podmiotem procesu twórczego, lecz także nośnikiem określonej ideologii. Autorstwo wyłania się w XVIII wieku jako narzędzie w starciu sił politycznych, społecznych i ekonomicznych, autor staje się chwytem retorycznym w nierównej walce toczonej przez feudalny porządek z kapitalizmem. Opowieść o autorstwie to historia urynkowienia literatury i kultury. Ideologia autorstwa, maskowana wieloma metaforami i kategoriami (takimi jak oryginalność czy geniusz), podtrzymywana przez instytucje w rodzaju krytyki i teorii literatury, służy przemianie twórczości w przedmioty estetyczne, łatwe do skonsumowania towary bez kłopotów funkcjonujące na komercyjnym rynku. Jednocześnie zagadnienie autorstwa pozostaje problemem kulturowej autoidentyfikacji, określając, czyje głosy uchodzą za prawomocne i autorytatywne, a które podlegają systemowemu uciszaniu. Monografia stanowi kompleksowe omówienie historii autorstwa i jego licznych kontekstów: niekwestionowanej i niebezpiecznie anachronicznej dominacji romantycznego modelu autorstwa, represji autorstwa kobiecego, metaforycznej śmierci autora i problemu autorstwa zbiorowego.

Cenzorskie lekcje literatury zawierają niezwykle cenne ustalenia w dwóch – powiązanych ze sobą – obszarach: historii literatury i historii peerelowskiej cenzury. Obydwie te sfery w czasach PRL wzajemnie się dopełniają, dopowiadają i komentują. Marzena Woźniak-Łabieniec ukazuje związki ideologii i sztuki, analizuje najróżniejsze formy oddziaływania, w których tekst poetycki i prozatorski podlega modyfikacji, lecz także wchodzi w interakcję z zaleceniami urzędników z Mysiej. Śledzenie tych zależności jest zadaniem, przed jakim staje badaczka. Do najtrudniejszych zaś należy tropienie zjawiska autocenzury. W tym zakresie funkcjonowanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk poczyniło być może największe szkody. Cenzorskie lekcje literatury śledzą zatem to, co można wypatrzeć w archiwach GUKPPiW, ale też notatkach samych pisarzy, w których komentują oni uwagi pracowników komunistycznego ministerstwa prawdy. […] Rzecz jest napisana z filologiczną wnikliwością i rzetelnością, jaka winna cechować badacza tematyki cenzury peerelowskiej. Rozważania analityczne Marzena Woźniak-Łabieniec wspiera kwerendą archiwalną oraz rozległą lekturą literatury przedmiotowej (dotyczącą dorobku pisarzy aktywnych twórczo w czasach PRL).
Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Buryły (Uniwersytet Warszawski)

Zdumiewa pasja, z jaką autorka wydobywa z przepastnych archiwów „po-PRL-owskich” oraz z archiwów pisarzy nieznane fakty, wydarzenia oraz nigdy niepublikowane fragmenty, które – tak bywa – zmieniają konteksty interpretacyjne wielu utworów, a w przypadku omawianej książki – Parnickiego, Rymkiewicza, Nowakowskiego, Różewicza i Miłosza. To są po prostu badania ważne dla historyków literatury (i szerzej – historyków PRL) oraz interpretatorów literatury. Dlatego bardzo wysoko oceniam poziom merytoryczny prezentowanej książki, jej ważność w obrębie dyscypliny literaturoznawstwa, doceniam też uważność i skrupulatność autorki w odniesieniu do stanu badań.
Z recenzji prof. dr. hab. Józefa Olejniczaka (Uniwersytet Śląski)

Refleksja humanistyczna nad sprawami trapiącymi ludzkość wydobywa wyspecjalizowane nierzadko wątki (jak epidemia, uzależnienie, dysfunkcja) i czyni z nich zagadnienia uniwersalne, a więc wspólne, ogólnoludzkie. Takie poszerzanie perspektyw pozwala na zaproszenie do dyskusji przedstawicieli różnych dyscyplin oraz – co równie istotne – budzi społeczną świadomość i wrażliwość. Autorki i Autorzy tekstów pomieszczonych w tym tomie bacznie przyglądają się fenomenom kulturowym, literaturze, językowi i komunikacji, oswajają sytuacje kryzysowe i nadzwyczajne poprzez ich wielostronne oświetlenie. Dzięki zróżnicowaniu stylów, gatunków i epok poddanych oglądowi zyskujemy nie tylko przekonanie o niejednorodności przestawień epidemii, chorób, patologii – ale jesteśmy jako społeczeństwo lepiej przygotowani do kolejnych trudnych zdarzeń i sytuacji granicznych. Z recenzji dr hab. Agnieszki Kuli, prof. UAM Dominantą tomu łączącą zawarte w niej teksty jest zgodnie z tytułem publikacji perspektywa maladyczna, dodatkowo doprecyzowana w poszczególnych kategoriach tytułowych. Stąd uwaga badaczy została skupiona na topice epidemicznej powiązanej z różnymi chorobami, a także patologiami. Atutem książki jest z całą pewnością zaprezentowana wieloperspektywiczność spojrzenia na wspomniane wyżej zagadnienia, bo choć wszystkie głosy badaczy pomieszczone w tomie można połączyć wspólnym mianownikiem nauk humanistycznych, to w konkretnych rozwiązaniach różnią się one w znaczący sposób. […] Sam pomysł tomu oceniam jako niezwykle trafny, bowiem nie tylko wpisuje się on w coraz popularniejszy (także w naszym kraju) dyskurs „chorobowy”, ale też podejmuje problematykę, od której w ostatnich latach nikt z nas nie mógł uciec: doświadczenia pandemicznego i powszechnego zagrożenia coraz groźniejszymi chorobami, które, jak pokazały ostatnie lata, potrafią zdezorganizować nie tylko funkcjonowanie służby zdrowia, ale też życie społeczne i kulturalne. Uwidocznienie, że tego typu sytuacja nie jest wyłącznie znakiem współczesności, ale ma swoje (różne) źródła w minionych wiekach, pozwala inaczej spojrzeć na otaczającą nas rzeczywistość. Z recenzji dr. hab. Marka Kurkiewicza, prof. UKW

Księżyc towarzyszy poetom od wieków. Czy znaczy to, że należy już tylko do muzeum wyobraźni, że stał się nieważnym ornamentem, zużytym symbolem? Marian Stala odpowiada przecząco na to pytanie, analizując w pierwszej części swej książki lunarne ślady, obecne w poezji polskiej od końca XIX do początku XXI wieku, w części drugiej zaś – prezentując zwięzłą antologię wierszy z księżycem i o księżycu, zaczerpniętych z poezji zachodniej. Księżyc Micińskiego, Miłosza i Świetlickiego, Laforgue’a, Yeatsa i Nelly Sachs jest fascynujący… „Fragmenty lunarne w intrygujący sposób oświetlają obszary tylko na pozór dobrze już rozpoznane. Pokazują, że sprawy poezji z księżycem wciąż warte są uważnego i pogłębionego namysłu. I przypominają, że podążanie za poruszeniami poetyckiej wyobraźni ma w sobie rzeczywisty potencjał poznawczy, który pozostaje kwestią nie tylko humanistycznej wiedzy, ale też osobistej – na swój sposób intymnej – relacji ze słowem szukającym piękna i prawdy, wkraczającym w ciemność, mierzącym się z tajemnicą”. prof. dr hab. Paweł Próchniak Marian Stala (1952) – historyk literatury, krytyk, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, laureat nagrody Fundacji Kościelskich (1991) i nagrody im. Kazimierza Wyki (1998). Opublikował takie książki historycznoliterackie i krytyczne, jak między innymi Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza (2001), Przeszukiwanie czasu (2004), Blisko wiersza (2013).