Biblijne kody sacrum w kościele św. Andrzeja Boboli w Lublinie

Drewniana architektura cerkiewna Wschodniej Galicji jest zjawiskiem, które nie ma sobie równych w skali Europy. Różnorodność typów i bogactwo form wprawia w zdumienie każdego, kto zapozna się z tym tematem. Szczególnie zachwycają się nim przybysze z krajów, gdzie buduje się z kamienia, a drewno służy głównie jako opał. Zachwycają, a jednocześnie dziwią, że można budować takie cuda, z tak nietrwałego materiału. Rzeczywiście pożary były plagą dziesiątkującą drewnianą architekturę sakralną, ale mimo to, do początku XX w. dotrwały setki przepięknych cerkwi, z których najstarsze sięgały początku XVI w. Później na cerkwie drewniane spadły inne nieszczęścia. Wiele bezcennych budowli rozebrano w związku z budową nowych – murowanych. Obie wojny światowe również zebrały swoje żniwo. Ciężki czas nastał, gdy tereny Galicji znalazły się pod panowaniem sowieckim. Znów najwyższej klasy świątynie rozpadały się pozbawione opieki lub były rozbierane. W albumie zaprezentowano również niemniej fascynujące cerkwie murowane, od tych najstarszych z XIII–XIV w., po budowle dwudziestowieczne. Ten niezwykły świat galicyjskich cerkwi został utrwalony na fotografiach z okresu od ostatniej ćwierci XIX w., po koniec czwartej dekady XX w. Wiele z tych zdjęć przepadło lub znajduje się w nieznanych nam miejscach, jednak sporą ich część zebrał Paweł Kusal, znany kolekcjoner z Leska, który od wielu lat, z wielkim zaangażowaniem gromadzi ten bezcenny zbiór. Dzięki jego pasji możemy przedstawić świat, który w dużej mierze jest już bezpowrotnie utracony – świat drewnianych cerkwi Galicji Wschodniej.

Album „Kaplica grobowa Łubieńskich i Sobańskich na cmentarzu w Wiskitkach” to historia mauzoleum dwóch wielkich rodów związanych z Mazowszem. Publikacja opisuje historię budowli, biogramy ponad siedemdziesięciu pochowanych tam osób oraz dokumentuje gruntowną konserwację kaplicy przeprowadzoną przez Michała Sobańskiego, prezesa Fundacji im. Feliksa hr. Sobańskiego. Album zawiera blisko sześćset unikalnych ilustracji. „Dzieje dwóch rodzin – Łubieńskich i Sobańskich – splatały się w różnoraki sposób: poprzez mariaże, zaangażowanie w sprawy polityki, kultury czy gospodarki. Widomym tej więzi znakiem jest kaplica w Wiskitkach, wspaniale odnowiona dzięki Michałowi Sobańskiemu” – pisze na wstępie wydawnictwa Tomasz Łubieński. Warto zapoznać się z albumem, który przypomina, że losy pomników historii i architektury w naszym kraju zależą nie tylko od wsparcia państwa, ale od zaangażowania prywatnych mecenasów. Album ukazał się nakładem Fundacji im. Feliksa hr. Sobańskiego, który stanowi wartościowe źródło biograficzne, genealogiczne i historyczne, a zarazem jest pięknie wydany.

Ten oryginalny w formie album jest wspólnym dziełem dwóch autorów: ks. Pawła Tkaczyka, dyrektora Muzeum Diecezjalnego w Kielcach, mającego pod swoją troskliwą pieczą zabytki sakralne znajdujące się na terenie diecezji kieleckiej, oraz Krzysztofa Pęczalskiego, znanego kieleckiego fotografa, od lat zajmującego się dokumentowaniem urody i walorów ziemi świętokrzyskiej.
Historia kieleckiej katedry obchodzącej właśnie swój jubileusz 850-lecia została zatem opowiedziana zarówno poprzez sugestywne, barwne słowo, jak i piękny, nastrojowy obraz. Przeglądając karty albumu, zgłębiamy burzliwą biografię tej świątyni, powstałej z fundacji biskupa krakowskiego Gedeona w 1171 r. i poświęconej w 1213 r. przez jego następcę bpa Wincentego Kadłubka. Na przestrzeni wieków, zachowując ciągłość kultu, przechodziła szereg architektonicznych przeobrażeń, zyskując w końcu obecny wygląd barokowej budowli, z wysmukłą sygnaturą oraz apsydą z romańskich ciosów pozostałych po pierwotnym kościele i naznaczonych gmerkami, znakami pierwszych budowniczych. Z kolejnych rozdziałów – Niebo, Ofiara, Skarb – dowiadujemy się wielu ciekawych informacji na temat programu ikonograficznego dekoracji malarskiej tej bazyliki, wyposażenia wnętrza i otoczenia kościoła, licznych ołtarzy, w tym głównego z imponującą nastawą i obrazem Wniebowzięcia NMP autorstwa Szymona Czechowicza, czy cennych zabytków przechowywanych w katedralnym skarbcu.
Zapoznając się z materialnym bogactwem kieleckiej katedry, poznajemy też jej gospodarzy i opiekunów: biskupów i proboszczów, artystów i mecenasów, duchownych i świeckich, którzy na miarę własnych możliwości dbali o swoją świątynię, będącą świadkiem ich silnej wiary i dziejowych przemian. Historia kieleckiej katedry to wszak szczególny dokument życia tutejszej wspólnoty wiernych i samych Kielc.

Drewniane świątynie stanowią ważny element krajobrazu architektonicznego Polski. W połowie wieku XIX w Europie Środkowej budownictwo drewniane było traktowane wręcz jako architektoniczna manifestacja tożsamości narodowej, a jednocześnie gwałtownie malała liczebność tych obiektów. Polskie sakralne budownictwo drewniane uległo więc swoistej mitologizacji, być może z tego powodu wzbudza nadal w naszym kraju wiele emocji i zainteresowania.

Najstarsze zachowane kościoły drewniane na ziemiach polskich pochodzą z XV i XVI wieku. Prezentują jednolite rozwiązania architektoniczne, wypracowane i udoskonalane w poprzednich stuleciach. Są drobną częścią dawnego krajobrazu sakralnego budownictwa drewnianego w Polsce.

Niemniej jednak Autorowi, profesorowi Piotrowi Krasnemu udało się niełatwe zadanie wybrania około 60 reprezentatywnych przykładów tego budownictwa. Lista świątyń, które Autor przedstawia, jest dobrana w przemyślany sposób i reprezentatywna dla dorobku drewnianej architektury sakralnej w Polsce. Obejmuje ona także mniej znane, ale z pewnością zasługujące na popularyzację budowle z XIX i XX wieku. Autor nie skupił się na budowlach z południa Polski, dowartościowanych wpisaniem części z nich na listę UNESCO, ale poszukał interesujących przykładów na terenie całego kraju. Obok kościołów o szczególnie wysokiej klasie artystycznej prezentuje również świątynie spełniające specyficzne funkcje i dostosowane do nich kształtem architektonicznym.

Rozwiązania konserwatorsko-aranżacyjne wnętrza kościoła św. Anny w Różanie na tle estetyki neogotyckich obiektów sakralnych na Mazowszu.