Bibliotekarz 3/2016

Praca stanowi dwudziesty drugi numer – ukazującego się od 1998 roku – czasopisma „Nowa Biblioteka. Zeszyty Monograficzne Koła Naukowego Bibliotekoznawców Uniwersytetu Śląskiego”. Periodyk to recenzowany kwartalnik naukowy, o którego wysokim poziomie i znaczeniu dla środowiska bibliologów i informatologów świadczy jego pozycja w wykazie czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Część B.

Publikowany numer czasopisma „Nowa Biblioteka” poświęcony jest problematyce ochrony dziedzictwa kulturowego. Z dziedzictwem kulturowym stykamy się w każdym prawie elemencie życia, gdyż stanowi ono spuściznę materialną i duchową poprzednich pokoleń, jak również dorobek naszych czasów, oznaczając wartości określające kulturę i tożsamość Polaków w kraju i za granicą. Problematyka dziedzictwa, mając wyjątkowo szeroki zakres znaczeniowy, staje się powszechnie obiektem badań humanistycznych. Przygotowany numer periodyku naukowego poświęcony został wybranym aspektom związanym z dziedzictwem materialnym (zabytkami, muzeami czy bibliotekami) oraz niematerialnym (tradycjami czy przekazami ustnymi).

Autorzy zamieszczonych artykułów podjęli próbę wskazania ram współczesnych badań nad dziedzictwem kulturowym i jego ochroną. Bardzo ważny, współczesny aspekt opisanych działań obejmujących zachowanie dorobku kulturalnego stanowią prace związane z narzędziami i mediami cyfrowymi. Refleksję nad szansami, jakie niesie z sobą wykorzystanie nowoczesnych technologii do ochrony dziedzictwa narodowego, podjęli Sylwia Żłobińska i Marcin Kozak. Problemom cyfryzacji poświęcony jest między innymi tekst Justyny Buczyńskiej-Łaby i Barbary Krasińskiej. Dotyczy on funkcjonowania biblioteki jako instytucji ochrony dziedzictwa kulturowego, co zostało opisane na przykładzie aktywności Pedagogicznej Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Inne aspekty łączące się z nowymi mediami omówione zostały w studium Pauliny Motylińskiej, zatytułowanym Polska literatura dla dzieci w bibliotekach cyfrowych. Autorka zbadała obecność i dostępność literatury dla młodego odbiorcy za pośrednictwem kolekcji wirtualnych, które mogą stać się podstawą pogłębionych badań księgoznawczych. Takie właśnie w swym artykule podjęła Dominika Fesser, badając zbiory Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej. Autorka odkryła nieznany dotychczas rękopis biblioteki Fundacji hrabiego Wiktora Baworowskiego. Cennym wojskowym zbiorom poświęcił swe rozważania Sergiusz Czarzasty, który opisał najcenniejsze zasoby wojskowych bibliotek w Polsce i za jej granicami. Obok tych prac w numerze nie zabrakło też studiów opisujących różnorodne formy wydawnicze, na przykład wydawnictwa periodyczne stanowiące zabytki materialnego dziedzictwa. Mowa tu choćby o artykule Zbigniewa Gruszki, zatytułowanym Prasa jako wyraz tęsknoty za utraconą Ojczyzną. Rozważania wokół czasopisma „Waldenburger Heimatbote”, w którym autor porusza istotny dla każdego narodu temat kultywowania wielonarodowości. Wyjątkowy tematycznie jest artykuł Arkadiusza Ochmańskiego, zatytułowany Model wykorzystania dziedzictwa kulinarnego w turystyce. Przykład Górnego Śląska. Podejmując analizę niematerialnej spuścizny Górnego Śląska, autor zwrócił uwagę na często pomijany aspekt, stanowiący jeden z konstytutywnych elementów unikatowej kultury regionów, która szczególnie w ostatnich latach stała się obiektem zainteresowania badaczy.

W numerze opublikowano także pierwszą część obszernego materiału, opracowanego przez Katarzynę Janczulewicz, pod tytułem Polska bibliologia i informatologia w polonikach zagranicznych wydanych w krajach sąsiadujących z Polską w latach 2001-2014. Materiały do bibliografii.

Każde z wydań „Nowej Biblioteki” zamyka przegląd recenzyjny i sprawozdania. W numerze 3/2016 opublikowano siedem sprawozdań (w tym jedno anglojęzyczne) oraz dwie recenzje.

Publikacja Biblioteki i archiwa na jednolitym rynku cyfrowym powstała we współpracy z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym

Spis treści

Rafał T. Prinke, Krzysztof Wisłocki
Cyfryzacja bibliotek: początki i teraźniejszość . 7
Grzegorz Gmiterek
Biblioteka w środowisku społecznościowego internetu
i interaktywnych technologii (w 2017 r.) . 27
Marek Konstankiewicz
Status prawny narodowego zasobu archiwalnego . 45
Katarzyna Chałubińska-Jentkiewicz
Depozyt filmowy jako realizacja interesu publicznego w kinematografii 57
Aneta Januszko-Szakiel
Długoterminowa archiwizacja polskich zasobów cyfrowych
w teorii i praktyce . 75
Jacek Sobczak
Otwarte zasoby. Miraże wolności wobec gorsetu prawa . 101
Ksenia Kakareko
Biblioteki wobec restytucji dóbr kultury. Wyzwania i dylematy . 131
Katarzyna Błeszyńska
Wynagrodzenie z tytułu użyczania utworów przez biblioteki publiczne 169

Michał Urbańczyk
Tomasz Jefferson jako duchowy ojciec Biblioteki Kongresu USA . 187
Paweł Trojanek
Problemy podatkowe w funkcjonowaniu bibliotek i archiwów . 201
Robert Kaczmarczyk
Czy działalność bibliotek i archiwów podlega kontroli? . 223
Paweł Janicki
Biblioteki w Szwecji . 239

Trzeci tom wydawnictwa Czasopiśmiennictwo przeszłość i teraźniejszość pod red. Olgi Dąbrowskiej-Cendrowskiej i Aleksandry Lubczyńskiej jest rezultatem badań pracowników Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz studentów kierunku dziennikarstwo i komunikacja społeczna. Zawiera różnorodne teksty podzielone chronologicznie w trzech działach. Pierwszy dotyczy historii czasopism, drugi tematów związanych z aktualnym rynkiem prasy, trzeci zaś zawiera publikacje studentów zajmujących się polskimi i zagranicznymi czasopismami.
Różnorodność tematyczna artykułów zamieszczonych w tomie określa środowisko medioznawców związanych z Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Unikatowy w skali kraju raport z badań eksploracyjnych przeprowadzonych w 2012 roku wśród pacjentów przychodni warszawskich z wykorzystaniem autorskich narzędzi badawczych. Przedstawiony materiał pozwala naszkicować ścieżki zachowań informacyjnych, kontekst podejmowania decyzji i bodźce motywujące do poszukiwania informacji dotyczących zdrowia. Ujawnia ogromne zapotrzebowanie na kształcenie informacyjnych kompetencji zdrowotnych i charakterystyczne dla homo sapiens próby unikania większego wysiłku, także w przestrzeni informacyjnej.

Skrypt koncentruje się wokół problemów towarzyszących literaturze dla dzieci i młodzieży. Pojawia się więc refleksja kulturoznawcza poświęcona teatrowi, czasopismom, przekładom, nagrodom literackim. Omówiono też książki, które powróciły do obiegu po transformacji ustrojowej, oraz obecny stan badań nad literaturą dla niedorosłego odbiorcy.
Osobny blok zagadnień poświęcono czytelnictwu, bibliotekom oraz rynkowi wydawniczemu i formom promocji.
Całość zamykają rozprawy o obecności literatury dla dzieci i młodzieży w najnowszych mediach, a także o terapeutycznej roli tej literatury.
Publikacja skierowana jest do pracowników naukowych i studentów wszystkich kierunków, na których wykładany jest przedmiot „literatura dla dzieci i młodzieży”.

Tematyka 18. tomu koncentruje się wokół kwestii zakreślonych w podtytule: Biblioteki i ośrodki informacji – zbiory, pracownicy i użytkownicy. 19 artykułów składających się na całość publikacji podzielono na 3 części, po których zamieszczono indeks osobowy. W pierwszej części zgromadzono opracowania poświęcone funkcjonowaniu bibliotek, a ściślej opisujące m.in.: stan bibliotek publicznych i czytelnictwa w województwie śląskim, różnorakie funkcje, jakie pełnią te instytucje oraz wybrane kwestie z działalności francuskich bibliotek publicznych dla dzieci. Przeanalizowano również proces kształtowania się relacji biblioteki z użytkownikiem oraz metody rozwiązywania konfliktów w zespołach bibliotecznych. Drugą część – najliczniej reprezentowaną – tworzą szkice podporządkowane tematyce zbiorów. Znalazły się tu artykuły opisujące m.in.: recepcję Żywotów świętych Piotra Skargi, funkcje bibliotek rodowych Radziwiłłów, metody sporządzania opisu i katalogowania zabytkowych opraw książkowych czy też proces destrukcji mikrobiologicznej papieru w zbiorach jasnogórskich. Dodatkowo w grupie tej zgromadzono teksty dotyczące pracowników biblioteki – przedstawiono sylwetkę zasłużonego bibliotekarza Jerzego Samuela Bandtkiego oraz bibliotekarzy uniwersyteckich na ziemiach niemieckich (w latach 1789–1871). Ostatnia część obejmuje opracowania poruszające problematykę informacji. Omówione zostały tu takie kwestie, jak: informacja dla małych i średnich przedsiębiorstw w realiach Jednolitego Rynku Europejskiego, pojęcia i rodzaje informacji ekonomicznej czy bibliografia terytorialna w komunikacji społecznej. Tom dostarcza czytelnikowi wiedzy na temat współczesnych, jak i historycznych zagadnień bibliologicznych. Prezentuje teoretyczne opracowania tematów oraz wskazuje praktyczne zastosowanie analizowanych kwestii.