Biologia Środowiska

Światowy bestseller literatury popularnonaukowej, część pasjonującej serii: 50 idei, które powinieneś znać

W 50 esejach autor przedstawia główne pojęcia genetyki – jednej z najbardziej intrygujących dziedzin nauki. Rozpoczynając teorią ewolucji Darwina i zamykając najnowszymi osiągnięciami nauki pokazuje, w jaki sposób znajomość informacji genetycznej zmieniła sposób rozumienia życia na Ziemi. Ujawnia sekrety chromosomów, DNA i genomu człowieka. Wyjaśnia, jak genetyka może wspomóc walkę z rakiem, HIV, malarią i superbakteriami. Zgłębia główne problemy etyczne wokół kontrowersyjnych badań nad komórkami macierzystymi, klonowaniem i możliwością stworzenia sztucznego życia. Prezentuje najnowsze spojrzenie na śmieciowy DNA, evo-devo i epigenetykę.
50 idei, które powinieneś znać to seria książek wprowadzających w fascynujący świat pytań i zagadnień – tych trudnych oraz tych zupełnie podstawowych – które od dawna towarzyszą ludzkości w misji zrozumienia świata. Seria prezentuje najważniejsze teorie i idee z głównych dziedzin wiedzy, stanowiąc świetny punkt wyjścia do dalszej nauki. Obowiązkowa lektura dla każdego początkującego erudyty!

Antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego Ziemi
Antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego Ziemi to syntetyczne ujęcie całokształtu problemów związanych z wpływem działalności człowieka na środowisko przyrodnicze Ziemi w aspektach: przestrzennym i czasowym (lokalnym, regionalnym i globalnym oraz trwałym i przejściowym). Autor wskazuje związki i zależności, jakie występują między działalnością człowieka, a stanem środowiska przyrodniczego oraz przemianami zachodzącymi w środowisku przyrodniczym i ich tendencji uwarunkowanych antropopresją, ilustrowanych licznymi przykładami
Zasadnicza część opracowania to analiza przyczyn i skutków działalności człowieka w poszczególnych komponentach środowiska przyrodniczego Ziemi (litosferze, pedosferze, atmosferze, hydrosferze, biosferze i antroposferze), na tle funkcji, jakie pełnią one w kompleksie środowiska oraz roli i znaczeniu w życiu człowieka. Podsumowaniem rozdziałów traktujących o geosferach w warunkach antropopresji są modele przedstawiające specyfikę obiegu zanieczyszczeń, przyczyny i skutki antropopresji oraz konsekwencje tych zmian dla środowiska i człowieka.
Ze względu na interdyscyplinarność tematyki publikacja jest przeznaczona dla szerokiego kręgu odbiorców: studenci i wykładowcy kierunków przyrodniczych wyższych uczelni takich, jak: geografia, geologia, ochrona środowiska na uniwersytetach, kierunki pokrewne na uniwersytetach rolniczych i uczelniach technicznych, w których prowadzi się zajęcia traktujące o ochronie i przemianach środowiska przyrodniczego wskutek antropopresji, nauczyciele geografii i uczniowie klas maturalnych w szkołach średnich, pracownicy instytucji zajmujących się badaniem i monitorowaniem stanu środowiska.

Podręcznik akademicki Fitopatologia leśna wybitnego uczonego prof. dr. Karola Mańki (1915–2003), który ukazał się w 1960 r. nakładem Państwowego Wydawnictwa Rolniczego i Leśnego (PWRiL), był pierwszym tego typu opracowaniem w historii polskich nauk leśnych. Duże zainteresowanie oraz zapotrzebowanie środowiska leśników praktyków i studentów kształcących się do pełnienia tego zawodu wpływały na przygotowywane kolejne wydania uzupełniane oraz aktualizowane (II – 1976, III – 1981, IV – 1992, V – 1998, VI – 2005). Przez ponad pół wieku podręcznik dobrze służył studentom leśnictwa, leśnikom pracującym w lasach własności Skarbu Państwa, pracownikom Zespołów Ochrony Lasu – specjalistycznych służb Lasów Państwowych, osobom zatrudnionym w instytucjach i urzędach odpowiedzialnych za stan zdrowotny i sanitarny zieleni w miastach i osiedlach, w różnego typu zadrzewieniach oraz służbie ochrony przyrody. Był źródłem wiedzy o chorobach drzew leśnych i parkowych bardzo przydatnym, rzetelnym, na wysokim poziomie naukowym. Opisywał symptomy i sprawców chorób, głównie infekcyjnych, warunki sprzyjające ich występowaniu oraz metody i środki zapobiegania i zwalczania.
Nowy, wieloautorski podręcznik akademicki Fitopatologia leśna kontynuuje koncepcję merytoryczną i ideową poprzednich wydań, jest oparty na współczesnej wiedzy naukowej zawartej w polskich i zagranicznych publikacjach, na doświadczeniu praktycznym fitopatologów, bogato ilustrowany, przygotowany przez liczny zespół pracowników naukowych – specjalistów zajmujących się różnymi aspektami teoretycznymi i praktycznymi chorób drzew, reprezentujących większość placówek naukowych w kraju. Zawiera wiedzę o etiologii i symptomologii oraz metodach i środkach stosowanych w profilaktyce i terapii infekcyjnych chorób drzew leśnych, parkowych i drzewiastych roślin ozdobnych, a także z zakresu chorób i uszkodzeń drzew powodowanych przez różnorodne czynniki abiotyczne i antropogeniczne. Szczególnie cenne i pożyteczne dla leśników oraz służb ochrony lasu i przyrody mogą być informacje o nowych chorobach, które dopiero niedawno pojawiły się w naszych lasach oraz o groźnych chorobach, dotkliwie niszczących drzewostany w ekosystemach leśnych Europy, niekiedy w formie rozległych epifitoz, które z dużym prawdopodobieństwem mogą również wystąpić w polskich lasach i na terenach zadrzewionych.
Podręcznik składa się z dwóch części. Część pierwszą – ogólną (osiem rozdziałów) poświęcono głównie zagadnieniom symptomów (objawów) chorób i ich sprawcom, uwarunkowaniom przebiegu procesu chorobowego, ochronie przed chorobami (profilaktyka i terapia) oraz historii fitopatologii leśnej.
Część druga – szczegółowa (13 rozdziałów) obejmuje opisy chorób owoców i nasion, kiełków i siewek, igieł i liści, gałęzi drzew iglastych i liściastych, pni drzew, korzeni oraz chorób o charakterze systemicznym i wieloczynnikowym, a także problematykę mykoryz, zgnilizn i przebarwień drewna. Poszczególne choroby drzew występują z bardzo zróżnicowaną częstością oraz mają różne znaczenie gospodarcze i ekologiczne. Na przykład obszernie opisano i zilustrowano hubę korzeni, opieńkową zgniliznę korzeni czy osutkę sosny, ponieważ występują powszechnie na rozległych obszarach lasów oraz powodują wymierne szkody i straty w gospodarstwie leśnym. Natomiast mniej szczegółowo omówiono choroby występujące rzadko lub o znikomej szkodliwości, jak rdza złotawa świerka, wirusowa mozaika liści topoli, bakteryjna plamistość liści i pędów morwy.
Systematykę grzybów, najczęstszych sprawców chorób drzew, przyjęto za „Dictionary of the fungi” (Kirk i in. 2008). Łacińskie i polskie nazwy grzybów stosowano według tzw. list krytycznych: wielkoowocnikowe podstawkowe (Wojewoda 2003), wielkoowocnikowe workowe (Chmiel 2003), grzyby mikroskopijne (Mułenko i in. 2008), porosty i grzyby naporostowe (Fałtynowicz 2003), śluzowce (Drozdowska i in. 2003). Wszystkie nazwy łacińskie grzybów były weryfikowane według Index Fungorum – current name (internet), chociaż w tekście podręcznika podawano również synonimy, nazwy grzybów wcześniej używane, dobrze znane i utrwalone w środowisku zawodowym leśników.
Przedstawiono nowe, niedawno nadane nazwy grzybów, powstałe na podstawie badań z zakresu genetyki z zastosowaniem metod biologii molekularnej, które bardzo się rozwijają, przynosząc duże zmiany w nazewnictwie (nomenklaturze) i ich przynależności systematycznej. Dotyczy to również niektórych grzybów, które według współczesnej wiedzy okazują się tzw. gatunkami zbiorowymi, składającymi się z oddzielnych gatunków, z uwzględnieniem wyników badan genetycznych oraz szczegółowej wiedzy morfologicznej i ekologicznej. Na przykład takimi są Armillaria mellea s.l. oraz Heterobasidion annosum s.l. (s.l. = sensu lato; w dawnym, szerokim znaczeniu), składające się z nowych, wyodrębnionych gatunków, które po nazwie łacińskiej oznaczamy s.s. (s.s. = sensu stricto; w nowym, wąskim znaczeniu). W opisie sprawców chorób korzystano również z wiedzy zawartej w licznych tomach serii „Grzyby (Mycota)” przygotowanej przez Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk i wydanej przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN).
Nazwy roślin gospodarzy chorób przytoczono za „Krytyczną listą roślin naczyniowych Polski” (Mirek i in. 2002). Podano nazwy chorób drzew od dawna stosowane w fitopatologii leśnej i praktyce leśnej, często odzwierciedlające character symptomów lub określone cechy sprawców. Korzystano również z dotychczasowych opracowań Sekcji Nazewnictwa Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego.
W podręczniku starano się podawać utrwalone angielskie nazwy chorób drzew, aby ułatwić uczącym się fitopatologii leśnej dotarcie do informacji we współczesnej światowej literaturze i w zasobach internetowych.
Niektóre choroby drzew ujawniają się i wykazują szkodliwość równocześnie na różnych częściach i organach drzew, np. liściach i gałęziach, korzeniach i pniach. W takich sytuacjach były opisywane szczegółowiej w rozdziałach poświęconych chorobom tych części drzew, wobec których przejawiają większą szkodliwość, na których generują podobne uszkodzenia i straty oraz wymagają podobnych metod zapobiegania i zwalczania.
Wykazy zalecanych środków ochrony roślin (pestycydów), także chroniących przed grzybami chorobotwórczymi (fungicydy), ulegają zmianom ze względu na stałe syntezowanie oraz produkowanie nowych, bardziej selektywnych i skutecznych.
Ich stosowanie podlega rygorystycznemu ustawodawstwu krajowemu i unijnemu. Nieprzerwanie jest badana ich szkodliwość dla ludzi i zwierząt oraz całego środowiska przyrodniczego. Na ogół w opracowaniu nie przedstawiono ich szczegółowych wykazów nazw handlowych, rekomendacji i zaleceń w chemicznej metodzie ochrony przed określonymi chorobami drzew. Od dawna bowiem Instytut Badawczy Leśnictwa przygotowuje corocznie odpowiedni zestaw preparatów, zgodny z najnowszym wykazem środków dopuszczonych do stosowania w Lasach Państwowych i w lasach, które wyróżniają inne formy własności. Na przykład ostatnie opracowanie nosi tytuł „Środki ochrony roślin i produkty biobójcze do stosowania w roku 2023”. Zawiera wykaz preparatów, które należy i można stosować w praktyce, łącznie z zasadami zawartymi w aktualnie obowiązującej „Instrukcji ochrony lasu”. Prawidłowość stosowania pestycydów w gospodarstwach leśnych ma prawo i obowiązek kontrolować Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN).
Załączony obszerny wykaz cytowanej i wykorzystanej w podręczniku literatury – tej dawnej i najnowszej – umożliwi zainteresowanym czytelnikom szczegółowe poszerzenie wiedzy o konkretnych chorobach drzew, znajdującej się w publikacjach źródłowych. Skorowidz rzeczowy powinien ułatwić odnalezienie informacji o poszczególnych chorobach i zagadnieniach fitopatologicznych omówionych w kilku podrozdziałach podręcznika. Zestawiono tylko nazwy chorób, łacińskie i polskie nazwy patogenów oraz ważniejsze pojęcia i terminy związane z problematyką prezentowaną w podręczniku.
Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu dołożyło wszelkich starań, aby ten podręcznik akademicki był przygotowany oraz wydany na najlepszym poziomie naukowym i edytorskim. Serdecznie dziękujemy wszystkim współautorom za opracowanie poszczególnych rozdziałów i podrozdziałów, a prof. UPP dr. hab. Władysławowi Danielewiczowi za dostosowanie nazw botanicznych do najnowszych ujęć taksonomicznych. Jesteśmy wdzięczni recenzentowi, prof. dr. hab. Zbigniewowi Sierocie za wnikliwe uwagi i sugestie.
Małgorzata Mańka, Andrzej Grzywacz

Nowoczesny podręcznik na temat genomów i sposobach ich badania!

Tłumaczenie czwartego wydania znanego w świecie podręcznika genetyki molekularnej. Książka jest podzielona na cztery części: sekwencjonowanie genów wraz z przypisaniem im określonych białek, anatomia genomu, funkcjonowanie genomu oraz replikacja i ewolucja genomów. Uwzględnia genomy wszystkich rodzajów organizmów: wirusów, bakterii, grzybów, roślin i zwierząt oraz ludzi.

Część I - Badanie genomów - podstawowe pojęcia genetyki molekularnej, najważniejsze metody badawcze: technikę rekombinowania i klonowania DNA, PCR, sekwencjonowanie DNA, mikromacierze DNA, a także metody sporządzania map genetycznych wywodzące się jeszcze z czasów genetyki klasycznej. Dużo miejsca poświęcono genomowi człowieka, znakomicie nadającemu się do przedstawienia strategii sekwencjonowania dużych genomów.

Część II - Anatomia genomów - strukturę genomów pro- i eukariotycznych, ze szczególnym uwzględnieniem genomu ludzkiego.

Część III - Funkcjonowanie genomów - mechanizmy transkrypcji i translacji oraz regulację ekspresji genów na różnych poziomach. Dzięki starannie dobranym przykładom regulacji ekspresji genów u różnych organizmów, znakomicie pokazano różnorodność mechanizmów zjawiska regulacji genetycznej. Przedstawiono problem różnicowania i rozwoju organizmów, począwszy od bakteriofagów i bakterii przez nicienie i muszkę owocową, a także procesy powstawania przeciwciał i receptorów limfocytów, które to procesy są omówione w kontekście zmian w genomie i rearanżacji zachodzących na poziomie DNA.

Część IV - Replikacja i ewolucja genomów - zagadnienia replikacji kwasów nukleinowych, mutacji i rekombinacji. Jest także rozdział o ewolucji genomów i filogenetyce molekularnej.
Każdy rozdział zawiera zestaw krótkich pytań i pogłębionych zagadnień, jak również dołączoną listę dalszych lektur. Na końcu książki znajduje się obszerny słownik terminów.

Krótkie pytania. Pytania pokrywają zawartość każdego rozdziału i są sformułowane w prosty sposób. Odpowiedzi na nie można znaleźć, sprawdzając odpowiednią partię tekstu. Student może wykorzystać te pytania w celu systematycznego zapoznania się z treścią rozdziału lub wybrać niektóre z nich w celu sprawdzenia możliwości udzielenia odpowiedzi na określone zagadnienia. Krótkie pytania mogą być też wykorzystywane do przygotowania testów sprawdzających.
Problemy pogłębione wymagają bardziej szczegółowych odpowiedzi. Różnią się charakterem i stopniem trudności.

Dalsze lektury. Ich lista jest zamieszczona na końcu każdego rozdziału i zawiera te artykuły naukowe, artykuły przeglądowe i książki, które uznałem za najlepsze źródło dodatkowych materiałów.

Słowniczek określa znaczenie każdego terminu, który w tekście jest zaznaczony pogrubionym drukiem, a także wielu terminów, które czytelnik może spotkać w książkach i artykułach wymienionych w liście lektur.

W tym wydaniu na pierwszy plan wysuwa się rozwój transkryptomiki i genomiki, który osiągnął taki poziom, że można było opisać procesy transkrypcji i translacji zachodzące w całych genomach, a nie na podstawie procesów ekspresji pojedynczych genów.

Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów: biologii, biotechnologii, bioinformatyki, medycyny, farmacji, rolnictwa i innych pokrewnych kierunków oraz dla początkujących pracowników nauki w tych dziedzinach. Jest również skierowany do wszystkich, którzy chcieliby się dowiedzieć, czym jest współczesna genetyka.

Rozdział 10 z publikacji pt. "Gleboznawstwo", redakcja naukowa: Andrzej Mocek.
Kompendium wiedzy o glebie opracowane według najnowszych kryteriów stosowanych w Polsce i na świecie.
Nowoczesny, ogólnopolski podręcznik gleboznawstwa. Zaprezentowano w nim wiadomości dotyczące genezy, budowy morfologicznej, właściwości oraz klasyfikacji przyrodniczej i użytkowej gleb. Omówiono nowoczesną metodykę oznaczania najważniejszych parametrów glebowych. Książka jest bogato ilustrowana (m.in. są fotografie najważniejszych typów gleb Polski).
W publikacji przedstawiono nową klasyfikację uziarnienia mineralnych utworów glebowych, opracowaną przez PTG (2009), które nawiązują ściśle do podziałów na frakcje i grupy granulometryczne stosowane powszechnie w literaturze międzynarodowej. Zaprezentowano również nowe zasady klasyfikacji przyrodniczej gleb. Systematyka gleb Polski (SgP 2011) jest oparta na kryteriach najczęściej stosowanych w taksonomiach gleb o zasięgu światowym, zalecanych oraz wykorzystywanych w krajach Unii Europejskiej. Książka jest przeznaczona dla studentów kierunków: rolniczych, przyrodniczych, inżynierii kształtowania środowiska, ochrony środowiska, biologii, geografii, geodezji, architektury krajobrazu w ramach studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich oraz dla pracowników naukowych wyższych uczelni i instytutów badawczych.

Rozdział 3 z publikacji pt. "Gleboznawstwo", redakcja naukowa: Andrzej Mocek.
Kompendium wiedzy o glebie opracowane według najnowszych kryteriów stosowanych w Polsce i na świecie.
Nowoczesny, ogólnopolski podręcznik gleboznawstwa. Zaprezentowano w nim wiadomości dotyczące genezy, budowy morfologicznej, właściwości oraz klasyfikacji przyrodniczej i użytkowej gleb. Omówiono nowoczesną metodykę oznaczania najważniejszych parametrów glebowych. Książka jest bogato ilustrowana (m.in. są fotografie najważniejszych typów gleb Polski).
W publikacji przedstawiono nową klasyfikację uziarnienia mineralnych utworów glebowych, opracowaną przez PTG (2009), które nawiązują ściśle do podziałów na frakcje i grupy granulometryczne stosowane powszechnie w literaturze międzynarodowej. Zaprezentowano również nowe zasady klasyfikacji przyrodniczej gleb. Systematyka gleb Polski (SgP 2011) jest oparta na kryteriach najczęściej stosowanych w taksonomiach gleb o zasięgu światowym, zalecanych oraz wykorzystywanych w krajach Unii Europejskiej. Książka jest przeznaczona dla studentów kierunków: rolniczych, przyrodniczych, inżynierii kształtowania środowiska, ochrony środowiska, biologii, geografii, geodezji, architektury krajobrazu w ramach studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich oraz dla pracowników naukowych wyższych uczelni i instytutów badawczych.