Bliżej sztuki bliżej rzeczywistości świata życia

W pierwszej połowie siedemnastego stulecia Descartes należał jeszcze nie tyle do grona postępowych medyków, co raczej wizjonerów i planistów, torujących dla przyszłych pokoleń drogę prowadzącą do wyzwolenia od niedogodności nietrwałego ciała, której przeznaczeniem było nawiązanie przez człowieka ściślejszych relacji z całą przyrodą. To bowiem jest przewidywanym skutkiem działań z zakresu nauk, do których należą rozwiązania medyczne, że uzdrowione ciało ludzkie, nigdy nie będąc izolowane i stanowiąc genetycznie część całego materialnego uniwersum, ma zostać z nim lepiej zintegrowane. To owa nieograniczona fizyczna rozciągłość, której wspomniane ciało jest tylko fragmentem, stanowi dla Descartes’a jedyne pewne pole jego działań jako rzeczy myślącej. Mówiąc w skrócie: jako taka, dusza ludzka, z uwagi na swe naturalne uposażenie, jest zobowiązana do poświęcenia swojego czasu i zdolności na zaznajomienie się z warunkami umożliwiającymi przedłużanie zdrowia i życia materii, z jaką została połączona. Zjednoczona zaś jest z ciałem konkretnego człowieka, którego żywotne interesy zostają odtąd rozpoznane jako dające się szacować oraz diagnozować w pytaniu o to, jak się ów „człowiek cielesny” czuje. Dodajmy jeszcze jedno. Otóż, od chwili, kiedy możemy o sobie powiedzieć, że odczuwamy swoje ciało i się z nim utożsamiamy, przestaje ono być częścią materialnie rozumianego wszechświata, a zaczyna być naszą, palącą nas sprawą; tym, co określa nosze miejsce w przestrzeni tego świata, ale nie jako rzecz posiadającą rozmiary, lecz jako materię specyficznie odczutą, odczutą aż do bólu. W tym związku człowiek nie tylko nie łączy się już z resztą przedmiotów, ale nawet z którymkolwiek z innych ludzi. Jest sobie dany bez jakichkolwiek zapośredniczeń, ale dokonuje się to w objęciu wszechogarniającego go cierpienia, z którego może go uwolnić znający tajniki natury ciała lekarz.
Ze Wstępu: Dlaczego medycyna?

Angielski filozof John Locke (1632–1704) zapisał się w historii jako „ojciec” współczesnej demokracji. Był pierwszym teoretykiem republikanizmu w dzisiejszym sensie. Dwa traktaty… są pod tym względem dziełem kanonicznym, a dla każdego politologa wprost obowiązkowym. Zainspirowały m.in. Deklarację Niepodległości i Konstytucję USA. To właśnie wtedy Locke stał się klasykiem idei nowoczesnej państwowości. Przełomowość republikańskiej myśli Locke’a opiera się przede wszystkim na odrzuceniu legitymizowania władzy czynnikiem nadprzyrodzonym, Bożym nadaniem. Polemice z poglądem, że wszelka władza ma charakter „ojcowski” i wywodzi się ostatecznie od władzy, jaką otrzymał Adam w raju, poświęcony jest pierwszy traktat. Drugi rysuje koncepcję władzy z nadania ludu i odpowiedzialnej przed ludem. Dramatyczne okoliczności powstania dzieła, jego fragmentaryczność, anonimowa publikacja za życia autora czynią lekturę tym ciekawszą. Również jej kontekst jest dość specyficzny. Locke, choć republikanin, godził swoje poglądy z pracą na rzecz króla i arystokratów. Dla niego monarchia i republika nie wykluczały się jeszcze politycznie. Monarcha miał władać jako „przedstawiciel” ludu. Radykalne przeciwieństwo dotyczyło samej legitymacji władzy: tam boskiej, tu społecznej. Obserwowanie, jak wykluwa się ta współczesna idea u myśliciela przecież na wskroś chrześcijańskiego, to jeden z bonusów lektury tego dzieła.

Murray N. Rothbard daje kolejny popis swojej erudycji, logiki, inteligencji, a przede wszystkim uczciwości intelektualnej "w temacie" wykorzystywanym często przez społeczność postępową dla podeptania godności ludzkiej. Zresztą co ja Państwu będę tłumaczyć. Rothbard uczynił to perfekcyjnie.

Lektura Bilikiewicza pokazuje, że wartości teoretyczne, jakie współdzieli społeczność naukowa baroku, były silnie związane z ideałem empiryzmu. Embriolodzy cenili więc między innymi dokładność, pomysłowość w projektowaniu doświadczeń, owocność, obszerność danych, powtarzalność i spójność wewnętrzną. Ponieważ w epoce tej całą dostępną wiedzę usiłowano przedstawić w postaci systemu, na liście wartości teoretycznych musiały znajdować się spójność zewnętrzna oraz szeroki zasięg. Tym, co z pewnością różni ją od współczesnego zbioru wartości teoretycznych, jest dezyderat zgodności z objawieniem.

Barokowy wzór prowadzenia badań naukowych nakazywał poznawanie przyrody środkami empirycznymi. Tylko w ten sposób, jak wyjaśniał już Francis Bacon, można osiągnąć cel, którym było opanowanie natury.

(…) obserwacje prowadzone post mortem uzupełniła anatomia animata, która stała się „ośrodkiem wszystkich rozważań”. Stwierdzenie, jaka jest na przykład kolejność wykształcania się poszczególnych narządów, było możliwe dzięki metodzie znanej już w starożytności, a polegającej na systematycznym otwieraniu zapłodnionych kurzych jaj. Po wiekach powraca do niej późnorenesansowy anatom Ulisses Aldrovandi, a potem stosuje i udoskonala ją jego uczeń, Volcher Koyter. Takie obserwacje prowadzono w całym omówionym przez Bilikiewicza okresie, od Harveya po Caspara Wolffa (fragment Wprowadzenia Artura Koterskiego).

Historia embriologii od Arystotelesa do Harveya doczekała się dzięki Brunowi Blochowi bardzo gruntownego opracowania monograficznego. Jeszcze bardziej atrakcyjny okres baroku i Oświecenia nie został, poza pojedynczymi esejami, jeszcze opracowany. Dlatego było dla mnie wielką radością, gdy młody uczony, dr Tadeusz Bilikiewicz [z Instytutu Historii Medycyny na Uniwersytecie w Krakowie] przyjechał do mnie w 1930 roku do Lipska i z wielkim zapałem podjął się opracowania tego problemu. Powstała interpretacja, która traktuje o historii embriologii od Harveya do Karla Ernsta von Baera, i która przedstawia embriologię nie w oderwaniu, lecz w szerokim kontekście prądów umysłowych tych fascynujących stuleci. Rzadko zdarza mi się, by uczeń tak dobrze rozumiał moje zamiary. Wyniki tej pracy zostały po raz pierwszy przedstawione jesienią 1930 roku na Międzynarodowym Kongresie Historii Medycyny w Rzymie i zyskały powszechne uznanie (fragment Przedmowy Henry’ego Sigerista).

Encyklopedia nauk filozoficznych stanowi systemowe przedstawienie całej myśli Hegla, obejmujące najważniejsze elementy jego filozofii: naukę logiki, filozofię przyrody oraz filozofię ducha. Dzięki temu czytelnik może lepiej zrozumieć wewnętrzny związek tych działów i prześledzić logiczne powiązanie spekulatywnej nauki o bycie z analizami zagadnień przyrodniczych oraz nauką o rozwoju ducha, od jego form subiektywnych aż po sztukę, religię i filozofię. Ze wszystkich dzieł Hegla to właśnie Encyklopedia najlepiej ukazuje największą ambicję Heglowskiego systemu: myślowe ujęcie całości rzeczywistości w formie nauki.

Autorski wykład dotyczący jednego z ważniejszych i trudniejszych działów filozofii. Jan Woleński, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybitny filozof analityczny, badacz szkoły lwowsko-warszawskiej, znawca filozofii prawa, logik - przedstawia aktualny stan teorii poznania, omawia relację między teorią poznania a logiką, analizuje podstawowe pojęcie epistemologiczne - prawdę. Problematyka teoriopoznawcza przenika każdą dziedzinę filozofii: matematyki, nauk empirycznych, języka, człowieka, kultury. W swojej obszernej pracy autor zaznacza również dorobek polskiej myśli filozoficznej w tym zakresie.

Książka przeznaczona jest dla studentów filozofii, a także dla doktorantów nauk humanistycznych i społecznych.