„By skreślić historię naszych zbiorów”. Polskie kolekcje artystyczne

Praca jest monografią jednej z najważniejszych polskich instytucji artystycznych ukazaną w okresie szczególnych politycznych przemian Polski. Ujęcie, jakie zaproponowała w swojej pracy autorka, potwierdza, że omijając spory artystyczne szczególnie gęsto wypełniające badany przez nią okres, interesuje ją przede wszystkim instytucjonalna tożsamość uczelni. Dzięki takiemu ujęciu możemy oświetlać owe spory w zaskakujący, ale jednocześnie niezwykle wiarygodny sposób.
Z Recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Włodarczyka

Rozprawa jest szczególnym wydarzeniem w zakresie historii, historii sztuki, ale też chyba pierwszym tak precyzyjnym i wielostronnym opracowaniem dotyczącym historii krakowskiej ASP w latach 1945–1956. Praca jest trafną i bardzo mądrze opracowaną dokumentacją, a także refleksją. Sprawozdaniem, ale i łączeniem historii z dramatem tamtych lat, i z nadzieją na ewolucyjne przemiany.
Z Recenzji prof. dr. hab. Stanisława Rodzińskiego

Podjęty przez Joannę Grabowską problem badawczy uważam za bardzo interesujący. Jego opracowanie jest ciekawą próbą ukazania sytuacji, w której najstarszej polskiej uczelni artystycznej przyszło funkcjonować w pierwszym dziesięcioleciu po zakończeniu II wojny światowej, czyli w okresie niezwykle burzliwych przemian politycznych, gospodarczych i społecznych.
Z Recenzji prof. dr. hab. Czesława Brzozy

Książka powstała w przekonaniu, że dzieje badań - zwłaszcza nad obiektem, któremu przyznawano status arcydzieła - warte są refleksji jako takie, zwłaszcza gdy mają długą tradycję i – jak się wydaje – wpływają dziś na pewne zaniechania badawcze, choćby brak monografii zabytku. Tak się złożyło, że czas, kiedy podjęto naukowe rozważania nad kościołem św. Jakuba, zbiega się z początkiem istnienia historii sztuki jako dyscypliny akademickiej. To wręcz modelowa sytuacja, by stwierdzić, czy i na ile różne kierunki badań podejmowane przez kolejne pokolenia historyków sztuki, a także pozanaukowe uwarunkowania społeczno-polityczno-kulturowe wpływały na badania nad tym dziełem architektury. Rozpoznanie istniejącego dorobku na tyle, by uruchomiło ono potencjał do dalszych badań, na jakie kościół św. Jakuba w Toruniu w pełni zasługuje, jest zasadniczym celem publikacji.

Książka jest rodzajem wstępu do estetyki i sztuki japońskiej. Jej zasadniczym celem jest wprowadzenie polskiego czytelnika w coraz bardziej popularną w naszym kraju dziedzinę wiedzy. W książce omówione zostały główne problemy związane z ogólnymi cechami tradycyjnej estetyki japońskiej oraz jej historia od czasów najdawniejszych do współczesności. Zostały tu również przedstawione zagadnienia związane z estetyką wybranych dziedzin kultury (tatr, literatura, malarstwo, architektura, rzeźba i rzemiosło artystyczne).

Ważną część książki zajmuje obszerny słownik terminów plastycznych i estetycznych oraz indeks znakowy. Atutem książki jest piękna ikonografia unaoczniająca czytelnikowi fascynujący świat japońskiej kultury.

Książka jest pierwszą publikacją na temat architektury i wyposażenia ponad 350 kościołów protestanckich wzniesionych na terenie dawnego zaboru pruskiego oraz roli mecenatu państwa w dziedzinie architektury na tym terenie. Jest to nie tylko szkic historii reformacji XIX wieku i teorii budownictwa ewangelickiego na tym obszarze, ale przede wszystkim dzieje wielu inwestycji kościelnych, w większości przypadków odtworzone po raz pierwszy. Autor rekonstruuje procesy inwestycyjne, identyfikuje architektów, rzeźbiarzy, malarzy i witrażowników biorących udział w budowie setek kościołów i kaplic. Przedstawia też historię wielu nieistniejących już ołtarzy, ambon, chrzcielnic, dzwonów, organów i złotnictwa kościelnego (ujawnia m.in. inspiracje sztuką bizantyjską czy twórczością Albrechta Dürera).

Monografię kończy temat związków pomiędzy państwem pruskim a Kościołem unijnym, który stał się silnym narzędziem cesarskiego wpływu politycznego na społeczeństwo Niemiec. Poznajemy proces budowania Ewangelickiej Rzeszy Narodu Niemieckiego przez cesarza Wilhelma II, skupiającego w swym ręku władzę polityczną i religijną.

Doświadczenie spotkania jest doświadczeniem osobistym i często egzystencjonalnym - w tych dotyczących twórczyń, twórców infantki Małgorzaty widać to bardzo wyraźnie. Oni kolejnymi interpretacjami udzielają jej życia, ona swoim autorytetem nie narzuca rozwiązań artystycznych i wymowy prac, pozwalając zachować autorkom i autorom prywatność i odrębność doświadczeń, swoją obecnością wprowadzając raczej pewną równorzędność pomiędzy pracami. Źródłowe obrazy Valezqeza, mogą uchodzić za kompletne, a w związku z tym za nie wymagające żadnej kontynuacji ani dopełnienia - historia portretów Małgorzaty mogłaby się na nich zakończyć. Wielokrotne przywoływanie jej w kolejnych pracach nie jest jednak próbą kierujących się nostalgią powtórzeń, ale wnoszeniem nowych seansów, które realizują się na wszystkich płaszczyznach rzeczywistości, które, dzięki mediującej Małgorzacie, stały się udziałem obrazów, rzeźb i instalacji.

W książce zaprezentowano portrety Stanisława Konarskiego, zakonnika pijara, znaczącego statysty XVIII stulecia. Ze względu na swe zasługi bywał on w ciągu minionych 250 lat niejednokrotnie uwieczniany z wykorzystaniem technik: rysunkowych, malarskich, graficznych czy rzeźbiarskich. Nigdy dotąd nie próbowano jednak zebrać tych podobizn i przebadać jako określonego zbioru. Obfitość konterfektów powinna umożliwiać poznanie wizerunku duchownego, ale wraz z narastającą liczbą przedstawień obraz jego fizjonomii i sylwetki zdaje się zacierać. Zamiast przybliżenia, raczej się oddala, pozostawiając rozmaite wątpliwości.Cel podejmowanych badań był więc następujący: zgromadzić jak najszerszy zasób zachowanych portretów Konarskiego, następnie poddać je analizie, pozwalającej wskazać dzieła oryginalne, pierwsze, które powstały za jego życia lub krótko po śmierci, a tworzone były przez artystów, mających okazję poznać go osobiście. To właśnie te prace winny stanowić podstawę do refleksji nad rzeczywistym wyglądem pijara, przy niezbędnym w tym przypadku uwzględnieniu rozmaitych konwencji portretowych, wykazujących niekiedy skrajnie odmienne dążenia, w kierunku bądź to weryzmu, bądź to idealizacji modela.Natomiast wszystkie późniejsze podobizny Konarskiego, których autorzy mogli polegać już wyłącznie na konterfektach pozostawionych przez poprzedników, należało rozważyć właśnie jako problem naśladowania określonych wzorów, dróg ich przejmowania i sposobów powielania. Wzorów odtwarzanych ze zróżnicowaną wnikliwością i z różnym stopniem artystycznych uzdolnień, co niejednokrotnie prowadziło do coraz większych uogólnień, przekształcających portret indywidualny w wyzbyty wierności i dosłowności wizerunek „uniwersalny” – zakonnika doskonałego, pełnego wiary i wiedzy, ucieleśniającego najwyższe wartości.