Cień ponurego Wschodu

Książka to zaproszenie do rozmowy o przyszłości. Autorzy nikogo nie pouczają–szkicują portret naszego ćwierćwiecza, od „klęski Solidarności” do klęski wyborczej III RP, i rzucają wyzwanie pokoleniu,

Gender – najpopularniejsze słowo ostatniego sezonu 2013/2014. Dla jednych niewinne pojęcie socjologiczne, dla innych ideologia gorsza od nazizmu i komunizmu. Podobno wysadza dzieci z płci biologicznej, rozbija rodziny, niszczy podstawy cywilizacji. Ale czy rzeczywiście? Uważamy, że nie. Płci biologicznej nie da się zmienić, można ją co najwyżej skorygować. Dzięki prawu osób homoseksualnych do zakładania rodzin będzie ich jeszcze więcej. A podstawą cywilizacji jest zdolność wzajemnego zrozumienia. Ciągle wierzymy, że jest to możliwe. Dlatego wydajemy ten przewodnik. Wśród autorów m.in.: Judith Butler, Kinga Dunin, Małgorzata Fuszara, Maciej Gdula, Ewa Graczyk, Anna Grodzka, Agnieszka Graff, Ewa Łętowska, Jaś Kapela, Michael S. Kimmel, Marta Konarzewska, Lucyna Kopciewicz, Agnieszka Kościańska, Kaja Malanowska, Zuzanna Radzik, Sławomir Sierakowski, Kazimiera Szczuka.

Przymusowe zamknięcia kolejnych sektorów gospodarki i ograniczenia funkcjonowania (sławne już lockdowny) wywołane pandemią COVID-19 dewastują systemy gospodarcze w krajach rozwiniętego Zachodu (i coraz bardziej w Polsce). W ślad za tym, niczym złowrogi cień, pojawią się napięcia społeczne, które mogą doprowadzić do złamania kontraktu społecznego, na którym oparty jest cały ład międzyludzki w naszym kręgu cywilizacyjnym.
Jesteśmy na nieznanych wodach. Podręczniki ekonomii nie odpowiadają na pytanie, co się wydarzy po czymś takim. Nigdy nie było również na planecie Ziemia takiego starcia gigantów, jak Chiny i USA, obu tak ważnych dla globalnego łańcucha dostaw, zglobalizowanej gospodarki i dla architektury bezpieczeństwa. Obu z ambicjami do dominacji w globalnym systemie sprawczości.
To przemożnie wpłynie na procesy polityczne. Musimy zająć się w Polsce modelowaniem scenariuszy przyszłości NATYCHMIAST. Globalne płyty tektoniczne ruszyły. Nie ma powrotu do poprzedniej sytuacji.
Historia nie tylko się nie skończyła. Ona właśnie przygotowuje akcję wyprowadzenia nam lewego prostego, oby niekończącego. Po nim może być sierpowy, podbródkowy i znów lewy prosty. Może też być cała kombinacja ciosów.
Teksty zawarte w niniejszej książce były przez te wszystkie lata, począwszy jeszcze od 2012 roku, wołaniem o zmierzenie się Rzeczpospolitej z przeznaczeniem i historią. Z historią, która się nie skończyła i nie zamierza się nigdy kończyć. Kto wie, może dla nas się dopiero zaczyna. Musimy jedynie nauczyć się (lub przypomnieć sobie) krok bokserski, uniki, technikę, poprawić szybkość, wytrzymałość, muskulaturę, by po zawodach stać mocno na nogach, a nie leżeć na deskach.

„Mózg jest instrumentem tak jak skrzypce, umysł zaś skrzypkiem grającym na tym instrumencie” - John Carew Eccles.

Kruchy dom duszy, mózg, przez najdłuższy czas pozostał białą plamą w historii medycyny. Książka Thorwalda opowiada o powstaniu i rozwoju neurochirurgii. Ukazuje losy pierwszych chirurgów, którzy odznaczali się nie tylko odwagą, determinacją ale też niezachwianą pewnością w to, że można i należy leczyć „zakazany organ”. „Kruchy dom duszy” to historia wzlotów i upadków ludzi zmieniających współczesną medycynę.

Europa znalazła się na rozdrożu. Niestety nikt nie ma pomysłu, co z tym fantem począć.



Ta tyleż przenikliwa, ile przygnębiająca diagnoza, którą najpełniej wykłada w specjalnym wydaniu „Krytyki Politycznej” niemiecki socjolog Wolfgang Streeck, pozostawia mało miejsca na optymizm. Nie skłaniają do niego również pojawiające się co jakiś czas pomysły na ratowanie sytuacji. Czy nasze problemy rozwiążą bezpośrednie wybory przewodniczącego Komisji albo ogólnoeuropejskie listy wyborcze do Parlamentu Europejskiego? Bardzo to wątpliwe, skoro realna władza decydowanie o kształcie dzisiejszej Europy systematycznie przesuwa się w kierunku ciał technokratycznych z Europejskim Bankiem Centralnym na czele.



Prawie wszyscy zgadzają się, że „tak dalej być nie może”; szczegółowo piszą o tym w numerze choćby Claus Offe, Iwan Krastev czy Ulrich Beck. Jedyną nadzieją na zmianę obecnej konfiguracji są Niemcy. Zarazem trudno uwierzyć, że zwycięska po ostatnich wyborach w Niemczech Angela Merkel będzie chciała się w taki projekt mocno zaangażować.



Co pozostaje w tej sytuacji? Praca organiczna na rzecz „uwspólnotowienia” ryzyka i długów, której uważnie przypatrywał się w Brukseli i Strasburgu Cezary Michalski. Praca wyobraźni, poszukiwanie nowych tożsamości i nowej polityczności, jakie proponuje nam Chantal Mouffe. Pesymizm intelektu i optymizm woli, do których wzywa Ulrike Guérot, orędowniczka wizji Rzeczpospolitej Europejskiej. Wszystko po to, aby nie skończyć jak nieszczęsny Stefan Zweig – z nostalgicznym wspomnieniem o europejskim projekcie jako zrujnowanym „świecie wczorajszym”.



Poza częścią główną numeru polecamy również blok tekstów o dylematach modernizacji na peryferiach. Andrzej Mencwel czyta z tej perspektywy Jankesa na dworze króla Artura, Andrzej Walicki Borysa Kagarlickiego a Jakub Majmurek rozmawia z Aleksandrem Kiossevem, twórcą koncepcji samokolonizacji Europy Środkowo-Wschodniej.

Bronisław Geremek był wybitnym historykiem i wybitnym politykiem niepodległej Polski. Zasiadając w Parlamencie Europejskim, odgrywał istotną rolę w polityce Unii. Te dokonania nie tłumaczą jednak, jak sądzę, poruszenia, jakie jego śmierć wywołała w Europie; hołdów, które składano, niezależnie od kolorów politycznych i ideowych, jego pamięci. Oczywiście, jak w przypadku zgonu każdej ważnej postaci międzynarodowej, hołdy były gestem czynionym wobec jego ojczyzny. Oznaczały: wyrażamy szacunek dla waszego kraju, uczestniczymy w waszej żałobie. Ale też hołdy Europy i nie tylko Europy wynikały z niezwykłego połączenia różnych przymiotów i cech osobistych, które czyniły z Geremka postać wybitną i zarazem dla Europy symboliczną. Bronisław Geremek, jak żaden inny polityk europejski, był w pełnym tego słowa znaczeniu Europejczykiem początku naszego wieku. Nie kwestionując historycznych zasług wielu wybitnych postaci z Polski i innych krajów regionu, tylko Geremek mógł być w pełni utożsamiany z ideą europejską po obu stronach historycznego, europejskiego podziału.

Aleksander Smolar, fragment Wstępu