Ćwiczenia ze stylistyki

Pierwszy numer nowego pisma, zaprojektowanego jako platforma wymiany myśli związanych z szeroko rozumianymi problemami współczesnego językoznawstwa (założenia programowe pisma można znaleźć na stronie www.forumlingwistyczne.us.edu.pl). Rocznik zaplanowano jako pismo o charakterze ogólnopolskim, ale w związku z tym, że idea jego powstania zrodziła się w Instytucie Języka Polskiego UŚ, jego 1. numer tworzą autorzy związani z językoznawczym środowiskiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego. Tom ten został pomyślany jako prezentacja głównych kierunków badawczych Instytutu. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż ze względu na duże zróżnicowanie problematyki podejmowanej w Instytucie i pewne ograniczenia wydawnicze nie wszystkie one znalazły odpowiednią reprezentację.

Podobnie jak przyszłe numery, i ten został zaprojektowany tak, aby zamieszczone teksty realizowały główne zamierzenie pisma, znajdujące odzwierciedlenie w czterech działach. Pierwszy stanowią STUDIA, w których zgromadzono oryginalne prace przedstawiające najnowsze osiągnięcia lingwistyki z zakresu genologii, dyskursu, semantyki, lingwistyki kulturowej, badań regionalnych, historii języka polskiego, problematyki normatywnej. W dziale ARCHIWALIA, którego celem jest przypominanie i wprowadzanie ponownie do obiegu naukowego tekstów, które, choć ważne i inspirujące, z różnych powodów nie dotarły do szerokiego grona zainteresowanych językoznawstwem, umieszczono interesujący artykuł Ewy Sławkowej w tłumaczeniu na język angielski. Trzeci dział stanowią POLEMIKI, które odnoszą się bądź do tekstów, do których dostęp jest utrudniony z tego względu, że są to publikacje anglojęzyczne, bądź do tych, które niedawno pojawiły się na lingwistycznym rynku. W ostatnim dziale VARIA zamieszczony został tekst będący przypomnieniem dokonań naukowych Profesor Aliny Kowalskiej – badaczki związanej przez całe swoje życie naukowe z Uniwersytetem Śląskim, a także rozważania dotyczące aktualnych problemów dydaktyki uniwersyteckiej.

Monografia poświęcona jest czeskiemu dorobkowi encyklopedycznemu ostatnich 150 lat, a w szczególności nowoczesnej i dotychczas największej czeskiej encyklopedii powszechnej, stanowiąc prawdopodobnie pierwsze polskie opracowanie na ten temat. Ottův slovník naučný [Słownik naukowy J. Otto] (OSN, 1888–1909) i jego kontynuacja – niedokończony Ottův slovník naučný nové doby [Słownik naukowy J. Otto nowych czasów] (OSNND, 1930–1943) to jedno z najdonioślejszych dzieł nie tylko czeskiej oraz czechosłowackiej leksykografii encyklopedycznej, ale także wybitny projekt leksykograficzny nowoczesnej encyklopedystyki europejskiej, stanowiący wielowymiarowe i rzetelne źródło wiedzy o Słowiańszczyźnie, jak i niesłowiańskiej Europie przełomu XIX i XX wieku (a także okresu międzywojennego w. XX). Jest to nadal „encyklopedia narodowa” Czechów, ale także cenne dzieło językowe, dokumentujące stan ówczesnego języka czeskiego, na którym swój ślad odcisnęło wspaniałe słowiańskie i czeskie Odrodzenie Narodowe przełomu wieków XVIII i XIX. Książka oprócz zagadnień teoretycznych (terminologia leksykograficzna i typologia dzieł, kwestia „słownik czy encyklopedia” itp.) opisuje czeskie tradycje i dorobek encyklopedyczny w. XIX i XX, poświęcając największą uwagę OSN i OSNND, kulisom polityczno-społecznym i kulturowym powstania, sukcesu rynkowego oraz prestiżu naukowego dzieła, podkreślając zasługi budzicieli narodowych i animatorów czeskiej nauki i kultury przełomu XIX i XX wieku. Jeden z rozdziałów monografii stanowi charakterystyka leksykograficzna, językowa (w tym leksykalna i stylistyczna) samego Słownika, w której zwrócono także uwagę na słowianizmy i polonizmy („polskie ślady”) obecne w korpusie OSN. Pracę wzbogacają tabele i wykresy w tekście głównym oraz zdjęcia, skany i odpisy oryginalnych dokumentów zamieszczone w Aneksie.

Publikacja stanowi kompendium wiedzy o współczesnej polszczyźnie, pokazuje jej ewolucję, ale także związki z kulturą narodową i światową, osadzone w zmieniających się systemach wartości. Współczesność jest tu pojmowana w odniesieniu do najnowszych dziejów polszczyzny, których początek wyznacza przełomowe w historii Polski wydarzenie, jakim był wybuch II wojny światowej.

Monografia charakteryzuje funkcje polskich konstrukcji formalnie narzędnikowych typu szybkim krokiem, donośnym głosem, które były możliwe do uchwycenia po ich zestawieniu z odpowiednikami w niemieckich tekstach równoległych w obu kierunkach tłumaczenia. Przyjrzenie się ekwiwalentom quasi-narzędnikowego adwerbiale w niemieckich tekstach pozwoliło na postawienie na nowo pytania o jego rolę w systemie polszczyzny. „Obiektywność informacyjna” quasi-narzędnika sprawia, że możliwe jest przeniesienie charakterystyki wskazanego w wypowiedzeniu „narzędzia” (ktoku, głosu itd.) zarówno na właściwości akcji, jak i agensa. Formalne narzędniki zatem lepiej niż przysłówki i przymiotniki nadają się do pełnienia funkcji predykatów sekundarnych. Ich wielosylabowość sprawia też, że to one, a nie leksykalne przysłówki, są preferowane w pozycjach rematycznych. Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny: przekładoznawczy, językoznawczy i metaleksykograficzny.

Monografia Marii Czaplickiej-Jedlikowskiej o antroponimii Bydgoszczy jest wartościowym, bogatym materiałowo naukowym opracowaniem opartym na badaniach własnych, przeprowadzonych z wykorzystaniem metodologii lingwistyki kulturowej, która stosowana jest we współczesnej literaturze przedmiotu. Poszerzenie badań o konteksty historyczno-społeczne, geograficzne, a nawet psychologiczne dało założone przez Autorkę efekty. Z pewnością znajdzie czytelników nie tylko wśród onomastów specjalizujących się w antroponimii, ale i wśród zainteresowanych historią i kulturą regionu i miasta Bydgoszczy.

Książka jest pierwszym w Polsce zbiorem przykładów i wzorów korespondencji dyplomatycznej w języku arabskim wraz z jej tłumaczeniem i omówieniem w języku polskim. Charakter publikacji jest naukowy oraz popularyzatorski, aby mógł być wykorzystany przez jak największą ilość potencjalnych odbiorców. Z jednej strony książka ma być podręcznikiem dla arabistów, pomocą dla tłumaczy, ale także wnosić wkład do studiów międzynarodowych, ponieważ odzwierciedla sposób myślenia Arabów, konstruowania wypowiedzi w obszarze dyplomacji, polityki międzynarodowej, terminologii specjalistycznej oraz pokazuje kulturowy aspekt tychże treści. Książka to także leksykon specyficznej terminologii, która zdaje się być współcześnie popularna. Stara się ona porządkować i tłumaczyć pewne zjawiska poprzez nie tylko zamieszczone tłumaczenie na j. polski, ale właśnie ukazanie kontekstów danych terminów i haseł. Książka dostarcza gotowych i sprawdzonych współczesnych arabskich rozwiązań językowych w obszarze dyplomacji i polityki, co powoduje możliwość wzbogacenia przez osoby władające j. arabskim słownictwa i nabrania naturalności językowej. Odbiorcą publikacji są absolwenci i studenci studiów arabistycznych, tłumacze tego języka, ale również osoby i instytucje zajmujące się szeroko pojmowaną problematyką bliskowschodnią.