Cywilizacja arabska w Hiszpanii

Kolejna publikacja Gillesa Kepela – francuskiego politologa i znawcy problematyki islamu, tym razem o rozłamie wewnątrz wspólnoty muzułmańskiej, podzielonej wizją przyszłości islamu. Autor przekonuje, że decydująca bitwa rozegra się w Europie, wśród tutejszych i napływowych muzułmanów. Podkreśla rolę katalizatora, jaką w tym konflikcie odegrały Stany Zjednoczone.
Al’Kaida, aby powstrzymać upadek dżihadu zorganizowała zamachy 11 września. Uderzając w amerykańskiego „dalekiego wroga”, miała nadzieję doprowadzić do triumfu radykalnego fundamentalizmu na całym świecie. Prowokację zorganizowano w chwili, gdy Izraelczycy i Palestyńczycy pogrążyli się w chaosie drugiej intifady.

W tym czasie w Waszyngtonie wpływowe lobby neokonserwatystów na nowo opracowywało interesy strategiczne Stanów Zjednoczonych na Bliskim Wschodzie. Polegały one na jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa Izraelowi i zaopatrzenia w ropę. „Wojna przeciwko terroryzmowi” połączyła aspiracje demokratyczne z próbami podkreślenia własnej hegemonii, ale Amerykanie, zajmując Irak, otworzyli puszkę Pandory. O impasie, w którym znalazł się przede wszystkim świat islamu, ale i polityka amerykańska, świadczy z jednej strony upokarzanie więźniów irackich przez strażników amerykańskich, z drugiej zaś – krwawe egzekucje zachodnich zakładników dokonywane przez bojowników dżihadu.

Chaos zagraża światu muzułmańskiemu i rozdziera jego tkankę społeczną, doprowadzając do fitny, czyli wojny w łonie islamu.

W dużym stopniu bitwa o przyszłość islamu – między nowoczesnością a konserwatyzmem, laicyzacją życia a ekspansją fundamentalizmu – rozegra się w Europie, wśród żyjących tu milionów muzułmanów. Islam europejski stanowi dzisiaj awangardę tej bitwy, wzorzec, na którym skupiają się spojrzenia muzułmanów z całego świata, pragnących żyć bez jarzma autorytarnych reżimów oraz krwawych urojeń bojowników dżihadu.

Powstanie islamu wiąże się nie tylko z pojawieniem się nowej religii, lecz także z utworzeniem państwa zjednoczonych plemion arabskich, opartego na zasadach ustanowionych przez jego twórcę, Mahometa. Praca Hassana Jamsheera poświęcona jest właśnie społeczno-politycznej doktrynie islamu, która stała się podstawą organizacji i ustroju muzułmańskiej społeczności (ar. umma). Autor rozpoczyna od opisu świata arabskiego przed islamem i warunków, w jakich przyszło działać Mahometowi, miały one bowiem zasadniczy wpływ na formowanie się jego poglądów na temat związku religii z państwem i prawem. Następnie przedstawia poszczególne etapy misji Mahometa w dziele budowy muzułmańskiego państwa idealnego. Końcowa, obszerna część książki jest poświęcona oddziaływaniu tradycji wczesnomuzułmańskiej na współczesną myśl społeczno-polityczną islamu. Omówiono tu dorobek tak ważnych dla odrodzenia arabskiego dziewiętnastowiecznych myślicieli, jak: At-Tahtawi, Al-Afghani, Muhammad Abduh, Al-Kawakibi oraz - już w XX wieku - Taha Husajn. Prześledzono również elementy tej tradycji w ideologii socjalizmu arabskiego i fundamentalistów muzułmańskich.

Hassan Ali Jamsheer jest historykiem i politologiem, profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, w którym kieruje Katedrą Studiów Bliskowschodnich, oraz członkiem Komitetu Nauk Orientalistycznych PAN. Opublikował liczne prace z zakresu współczesnej historii Bliskiego Wschodu i arabsko-muzułmańskiej myśli społeczno-politycznej, m.in. ostatnio: Współczesna historia Iraku, Reforma władzy i społeczeństwa w arabsko-muzułmańskiej myśli politycznej wieków XIX i XX.

Atak 11 września 2001 roku na Światowe Centrum Handlu i na Pentagon spowodował na całym świecie szczególne zainteresowanie islamem, ponieważ o ten akt terroryzmu obwiniano muzułmańskich fundamentalistów powiązanych z organizacją Al-Kaida. Bezpośrednio po tej tragedii muzułmanie doświadczyli wielu negatywnych, a niekiedy nawet wrogich, reakcji ze strony wyznawców innych religii, gdyż inspiracji tych wydarzeń doszukiwano się w islamie i jego zasadach. W książce Czytelnik znajdzie wiele informacji i opinii znanych specjalistów - orientalistów i politologów - na temat cywilizacji muzułmańskiej, islamu i mentalności jego wyznawców.

Książka powstała w wyniku badań socjologicznych przeprowadzonych w latach 2009-2013 w dwudziestu jeden miastach europejskich (m.in. w Paryżu, Kopenhadze, Bolonii, Oslo, Brukseli i Sarajewie). W każdym z tych miast pojawiły się kontrowersje związane z różnymi przejawami obecności muzułmanów w przestrzeni publicznej, takimi jak noszenie chusty przez kobiety, uliczne modlitwy, budowa meczetów, sklepy i bary halal czy też granica między wolnością słowa a ochroną uczuć religijnych. Autorka przedstawia historię i tło poszczególnych sporów, cytuje uczestników publicznej debaty: socjologów, publicystów, działaczy społecznych i polityków, świeckich i muzułmańskich intelektualistów. Oddaje też głos zwykłym muzułmanom i pokazuje, jak bardzo niejednorodne są to społeczności, jak zróżnicowane są ich opinie w poszczególnych kwestiach. Jej książka jest także świadectwem tego, jak w ciągu ostatnich kilku lat w Europie zmieniał się polityczny i społeczny klimat wokół islamu.
W każdym z opisywanych miast socjolożka Nilüfer Göle wraz ze swoją ekipą prowadzi wywiady wśród lokalnej społeczności, a potem organizuje spotkanie, w którym biorą udział reprezentanci obu stron konfliktu. To niekiedy pierwszy raz, kiedy uczestnicy sporu mają okazję wysłuchać swoich argumentów i spróbować się nawzajem zrozumieć.
Książka Nilüfer Göle to zatem nie tylko przekrojowa prezentacja kontrowersji związanych z obecnością muzułmanów w Europie, ale i zapis pionierskiego przedsięwzięcia, którego celem jest przekroczenie społecznych podziałów i budowa społeczeństwa opartego na szacunku.
Nilüfer Göle (ur. 1953 w Turcji) - ceniona socjolożka, wykładowczyni Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Paryżu. Autorka wielu książek i publikacji poświęconych kwestiom związanym z islamem i pozycją kobiet w świecie muzułmańskim, m.in. Musulmanes et Modernes. Voile et civilisation en Turquie; (1993, 2003), Impénétrations, l'islam et Europe (2005).

Życie Mahometa to wyjątkowa opowieść. To historia człowieka, który z sieroty dorastającej w biedzie, wyrósł na najpotężniejszego władcę całej Arabii. Stworzył nową religię, nowe metody wojenne i nowy system polityczny i prawny zwany szariatem.
Mahomet był największym wojownikiem w historii. Dlaczego? Dziś nikt już nie toczy wojen w imię Juliusza Cezara, Aleksandra Wielkiego czy Napoleona. Tymczasem każdego roku mnóstwo ludzi ginie w imię Mahometa. Po 1400 latach islam jest dużo potężniejszy niż kiedykolwiek. Mahomet powiedział kiedyś, że pewnego dnia cały świat znajdzie się pod rządami prawa islamskiego.
Żeby zrozumieć islam, należy poznać biografię Mahometa. Każdy muzułmanin powinien wieść takie życie, jak jego prorok. Każde słowo, które wypowiedział, i wszystkie czyny, których dokonał, stanowią wzór do naśladowania dla muzułmanina. Każdy muzułmanin jest mahometaninem. W religii islamu nie chodzi o oddawanie czci Allahowi; chodzi o to, żeby oddawać mu cześć dokładnie w taki sposób, jaki robił to Mahomet.
Książka ta jest wyjątkowa, zwięzła i jednocześnie zgodna z opinią autorytetów. Ponadto zawarte w niej odsyłacze do źródeł pozwalają na samodzielne sprawdzenie wszystkich podanych informacji.

Bogato ilustrowana i znakomicie udokumentowana książka przedstawia architekturę, sztukę książki i rzemiosło artystyczne w poszczególnych regionach świata islamu od Andaluzji i Maroka, przez Afrykę Północną, Arabię, Bliski Wschód, Turcję, Irak, Iran, kraje Azji Środkowej, po Indie Północne, od połowy XIII wieku do początków wieku XIX. Są to stulecia, w czasie których zanikała dominacja muzułmańskiej sztuki arabskiej, rozkwitała natomiast muzułmańska sztuka perska i turecka. Uwidaczniało się to w odmiennościach stylowych i zróżnicowaniach ikonograficznych, jednak z zachowaniem tradycyjnych kanonów estetycznych.

Prezentowana książka jest drugą częścią historii sztuki islamu wydanej już w Polsce (Sztuka i architektura islamu 650-1250, autorstwa Richarda Ettinghausena, Olega Grabara i Marylin Jenkins-Madiny, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007). Autorzy drugiego tomu, Sheila S. Blair i Jonathan M. Bloom, opisali działania artystyczne w poszczególnych regionach świata islamu w kontekście uwarunkowań historyczno-kulturowych. Analizowaną epokę podzielili na dwa okresy – pierwszy od 1250 do 1500 roku i drugi od 1500 do 1800 roku. Rok 1250 określa w przybliżeniu początek najazdów Mongołów, a rok 1500 – początek rozwoju sztuki muzułmańskiej powstającej z jednej strony pod patronatem perskich szachów safawidzkich na rozległym obszarze Iranu i Azji Środkowej, z drugiej zaś pod patronatem tureckich sułtanów osmańskich w Anatolii, na Bliskim Wschodzie i w części krajów Afryki Północnej. Wydarzeniem zamykającym analizowaną epokę jest inwazja Napoleona na Egipt.

Autorami książki jest małżeństwo amerykańskich badaczy, Sheila S. Blair oraz Jonathan M. Bloom, związani z Katedrą Sztuki Muzułmańskiej i Azjatyckiej im. Normy Jean Calderwood w Boston College, cenieni za fachowość oraz liczne opracowania naukowe i popularyzatorskie w dziedzinie architektury i sztuki islamu

Specjalnością Sheili S. Blair jest sztuka muzułmańskiego Iranu i Azji Centralnej, a zwłaszcza miniaturowe malarstwo perskie w manuskryptach Szahname różnych szkół malarskich. Badaczka zajmuje się także epigrafiką, sztuką kaligrafii arabskiej oraz sztuką ornamentu w islamie.

Jonathan M. Bloom wiele prac poświęcił sztuce krajów Afryki Północnej, m. in. Ifrikijji w czasach Aghlabidów oraz Egiptu za panowania Fatymidów i Mameluków. Zajmował się również rękopisami tzw. błękitnych Koranów oraz księgami Szahname, kopiowanymi w Iranie za panowania Kadżarów w XIX wieku.