Czarny obelisk

A gdybyście Wy spotkali siebie sprzed lat? Co byście sobie powiedzieli?
W czerwcu 2013 Katarzyna Bielas zaczęła zadawać pytanie: co byś powiedział sobie młodemu? Co byś powiedziała sobie młodej?
Co widzieli i przeżyli jej rozmówcy, że doszli do takich wniosków? I co jeszcze na ten temat powiedzieli?
Rozmówcami Katarzyny Bielas są: Ewa Woydyłło-Osiatyńska, Juliusz Machulski, Anna Dymna, Krzysztof Krawczyk, Janina Ochojska, Jerzy Vetulani, Krystyna Janda, Władysław Kozakiewicz, Jerzy Stuhr, Hanna Krall, John Porter, Olga Krzyżanowska, Jarosław Jakubik, Stefan Chwin, Bartłomiej Dobraczyński, Sławomir Idziak, Ewa Lipska, Anna Grodzka, Redbad Klynstra, Ewa Kuryluk, Cezary Harasimowicz, Józef Hen, Małgorzata Szpakowska, Martin Pollack, Mariusz Grzegorzek, Magdalena Fikus, Maciej Zaremba Bielawski, Anda Rottenberg, Stanisław Obirek, Małgorzata Fuszera, Wojciech Eichelberger.
By rozum był przy młodości… Czy tego życzyłoby sobie z perspektywy lat osiemnastu panów i trzynaście pań, doświadczonych życiowo, mądrych i sławnych? Przygotujmy się na niespodzianki!
Małgorzata Szejnert

Celem, który sobie stawiałam, idąc w teren, było zrozumienie procesu adaptacji ludzi starych do zachodzących zmian i ich na nie reakcji. Bardzo długo nie potrafiłam satysfakcjonująco ująć teoretycznie moich obserwacji terenowych. W tamtym okresie współczesna teoria praktyk nie była jeszcze tak szeroko stosowana w naukach społecznych, natomiast teoria praktyk Bourdieu, którą przesiąkłam w trakcie studiów na etnologii (…), nie wydawała mi się przystająca do moich odkryć terenowych. Dopiero coraz powszechniejsze stosowanie w socjologii terminu praktyk społecznych, zwykle w sposób intuicyjny, i uwaga profesor Mirosławy Marody, że praktyki nie odnoszą do działań indywidualnych, ale do procesu ich uwspólniania, skłoniły mnie do bliższego przyjrzenia się tej kategorii.
W związku z tym niniejsza książka jest efektem zastosowania antropologicznej metody indukcyjnej, w której teren i zdobyte w nim informacje stanowią istotny wkład w budowanie teorii.
fragment Wstępu

Erving Goffman (1922–1982) zalicza się do niekonwencjonalnych klasyków amerykańskiej socjologii. Mniej zainteresowany teoriami systemów i badaniami ilościowymi, preferował obserwację uczestniczącą. Najbardziej znane jego dzieło "Człowiek w teatrze życia codziennego" (1956/1959) należy do światowego kanonu badań socjologicznych. Na podstawie przeróżnych źródeł – od anonsów reklamowych po podręczniki dobrego wychowania – autor rozważa „teatralny” charakter ludzkich zachowań społecznych. Uświadamia nam ich mechanizmy, z których na ogół nie zdajemy sobie sprawy: pokazujemy się innym za pośrednictwem „fasady”, w pewnych „dekoracjach”, wycofujemy się za „kulisy”. „Fasad” mamy wiele, gramy różne role w zależności od sytuacji. Wszyscy jesteśmy aktorami, wszyscy też widzami, ale „gra”, interakcja symboliczna są wprost niezbędne do właściwego funkcjonowania społeczeństwa. Trzeba pamiętać, że tej gry nie prowadzi się dla niej samej, lecz służy ona prezentacji siebie przez człowieka w sytuacji społecznej. Inni są tu katalizatorem i warunkiem jego „występów”. Tropienie form, taktyk i chwytów tej autoprezentacji nadaje w ten sposób socjologii wymiar po trosze egzystencjalny – chodzi przecież o ludzką „jaźń”, „self”, o „siebie” – a z drugiej przesuwa badanie socjologa w stronę etnologii. Bo też znajdziemy w tej książce tyleż metodycznych analiz co frapujących szczegółów obyczajowych, niemal anegdot, zaskakujących i niezwykłych.

Michel Wieviorka jest w Polsce dobrze znany jako jeden z bardziej rozpoznawalnych współczesnych francuskich intelektualistów. Od ponad 40 lat jego postać i jego refleksje są w Polsce stale obecne. Dał się poznać jako członek francusko-polskiej ekipy socjologów, która w 1981 roku przeprowadziła badania nad ruchem Solidarność. W ich wyniku powstała książka, przetłumaczona i wydana w wielu krajach, która przyczyniła się do upowszechnienia się międzynarodowej legendy Solidarności jako pokojowego, wolnościowego i demokratycznego ruchu społecznego.

Michel Wieviorka jest jednak przede wszystkim uznanym na świecie socjologiem. Był prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego, zasiadał w Europejskiej Radzie ds. Badań Naukowych, kierował Centrum Badań i Interwencji Socjologicznej w ramach paryskiej uczelni Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, której był profesorem. Przez ostatnie lata kierował paryską Fundacją Dom Nauk Humanistycznych. Mówi o sobie „Jestem socjologiem zła lub nieszczęścia, rasizmu, antysemityzmu, przemocy, terroryzmu. Gdybym miał więc zdefiniować najsilniejsze aspekty mojej pracy, to byłaby to refleksja nad złem jako przeciwieństwem dobra, gdyż jestem oczywiście po stronie dobra”.

Książka Demokracja jako sztuka walki opisuje i analizuje „gorące zjawiska społeczne”, które wywołują silne emocje. Przyświeca jej prosta myśl: w czasach kryzysu późnej nowoczesności, kiedy coraz większą rolę odgrywają przemoc i wszelkiego rodzaju populizmy i nacjonalizmy, głównym powołaniem nauk humanistycznych i społecznych powinna być obrona demokracji. Książka przedstawia historyczną i metodologiczną syntezę dotychczasowych zmagań nauk humanistycznych i społecznych z wyzwaniami, jakie stawiają rozwój demokracji oraz rosnące wpływy jej wrogów i przeciwników. Pragnąc obronić świat demokracji, potrzeba nam odważnej socjologii porównawczej, zdolnej uchwycić wielką złożoność współczesnego świata.

Książka po raz pierwszy została wydana w Anglii w 1937 roku i niemal z dnia na dzień stała się bestsellerem. To jeden z najlepszych i najbardziej wnikliwych zbeletryzowanych reportaży. Orwell jak wiemy doświadczył na własnej skórze, jak żyli wyzyskiwani, upośledzeni przez los i gospodarkę rynkową nędzarze. Efektem prowadzonego przez niego „eksperymentu" jest Droga na molo w Wigan. Pierwsza część książki zawiera napisaną w pierwszej osobie reportażową relację o pracy, życiu, warunkach mieszkaniowych, zwyczajach i swoistej subkulturze robotników z Wigan, a także z okolic Barnsley i Sheffield. Były to wówczas najbardziej uprzemysłowione okręgi Wielkiej Brytanii, gdzie wydobywano węgiel i gdzie znajdowały się huty oraz wielkie zakłady produkcyjne. Opis pracy w kopalni węgla do dziś uchodzi za majstersztyk światowego reportażu. Znakomity jest również niezwykle wprost szczegółowy opis codziennej egzystencji ludzi wyzyskiwanych, biednych, bezrobotnych. Orwell wyraźnie poszukuje tu odpowiedzi na pytanie, dlaczego ci, którym kraj zawdzięcza bogactwo i funkcjonowanie – przede wszystkim górnicy – są tak nieludzko traktowani i żyją w tak nieopisanej nędzy. Druga część książki w bardzo niekorzystnym świetle ukazuje realia ówczesnego socjalizmu, stanowiącego właściwie domeną middle class i lekceważącego tych, dla których wspomniany socjalizm mógłby być dobrodziejstwem. Tę część powszechnie uznaje się za jeden z najznakomitszych w światowej literaturze politycznej traktatów o socjalizmie, jego twórcach, błędach i zaletach. George Orwell (właśc. Eric Arthur Blair, 1903 –1950), angielski powieściopisarz, eseista, krytyk literacki i publicysta. Badacz kultury popularnej i masowej, sympatyk i działacz niekomunistycznej lewicy. Przyjaciel Polski i Polaków; przedwczesna śmierć spowodowała, że nie napisał planowanej powieści o zbrodni katyńskiej. Największy rozgłos przyniosły mu utwory Folwark zwierzęcy i Rok 1984, ogólnie uznane za dzieła literackie oddające najpełniej oblicze i sens XX wieku. Warto jednak poznać także inne jego powieści: Wiwat aspidistra!, Brak tchu, Na dnie w Paryżu i w Londynie.

Wspólnie z autorką pochylamy się z jednej strony nad odmiennością społeczności LGBT+, a z drugiej – nad dystansem społecznym, aż nazbyt bezpardonowo manifestowanym wobec osób nieheteronormatywnych w Polsce, i to w czasach, kiedy w całym świecie euro-amerykańskim  mamy do czynienia z wielką zmianą postaw. Książka przynosi szeroko zakrojoną wiedzę na temat sytuacji osób homoseksualnych i postaw społeczeństwa polskiego wobec tej mniejszości społecznej, a także wobec dążeń społeczności LGBT+, by osoby nieheteronormatywne były traktowane na równi ze wszystkimi innymi obywatelami. Omówienia prac innych badaczy, a także relacja z własnych badań są tu bardzo klarowne i przemawiają do wyobraźni czytelnika, mają walor nie tylko informacyjny, ale w pewnej mierze także perswazyjny i zmuszający do refleksji nad całym zjawiskiem. Wspólnie z autorką pochylamy się zatem z jednej strony nad odmiennością, a z drugiej – nad dystansem społecznym, manifestowanym wobec osób nieheteronormatywnych w Polsce aż nazbyt bezpardonowo, i to w czasach, kiedy w całym świecie euro-amerykańskim mamy do czynienia z wielką zmianą postaw. Książka, napisana rzetelnie, przekonująco i prosto (mimo precyzji naukowej), ma jeszcze jeden atut. Popularyzuje ważną wiedzę społeczną i zachęca do krytycznej rewizji własnych przekonań. Małgorzata Skowrońska, doktor nauk społecznych, pracuje w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie w Białymstoku. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki uprzedzeń i dyskryminacji oraz edukacji antydyskryminacyjnej. Prywatnie pasjonuje się teatrem, muzyką i sztuką współczesną.