Czarownice Salem 1692

Jeden z najzdolniejszych japońskich dowódców admirał Isaroku Yamamoto napisał w roku 1940: „Walczyć ze Stanami Zjednoczonymi to jak walczyć z całym światem”. Wątpił w japońskie zwycięstwo w starciu z USA. Hitler z kolei uważał Amerykę za pstrokate zaprzeczenie narodowej dumy i lekceważył jej techniczne i ekonomiczne atuty. Rację miał Japończyk, nie austriacki kapral. Zarazem to właśnie podczas drugiej wojny światowej historia Stanów Zjednoczonych staje się definitywnie historią świata. Prorokiem okazał się amerykański magnat prasowy Henry Luce, przypisujący w roku 1941 swojej ojczyźnie rolę globalnego hegemona. Jeszcze kilka lat wcześniej Amerykanie, choć trudno w to uwierzyć, nie mieli w ogóle takich ambicji.

Drugie wydanie jednej z najgłośniejszych książek Christophera Lascha, amerykańskiego historyka i wpływowego intelektualisty lat 70. i 80. XX wieku. Pierwsze amerykańskie wydanie książki ukazało się w 1979 roku i w następnym roku przyniosło autorowi prestiżową nagrodę U.S. National Book Award. Książka stała się bestsellerem dziennika „New York Times”. Odwołując się do teorii psychoanalitycznych i analizy historycznej, Lasch wyraża zatroskanie stanem społeczeństwa amerykańskiego (polityki, gospodarki i kultury) i ogólniej, cywilizacji zachodniej: „Przyszłość jawi się jako niespokojna i niepewna [a] społeczeństwo burżuazyjne wszędzie zużywa nagromadzony zasób twórczych koncepcji – współczesny świat staje w obliczu przyszłości pozbawionej nadziei”. Lasch dostrzega powszechny sprzeciw wobec polityki postrzeganej jako organizowany spektakl, zauważa pierwsze próby samoorganizacji obywateli w lokalnych wspólnotach w celu obrony swoich praw wobec organów państwa i korporacji. Dotychczasowy kult liberalizmu utożsamianego z indywidualizmem doprowadził do powstania osobowości narcystycznej oznaczającej niepohamowaną pogoń za szczęściem, chorobliwe skupienie na własnym „ja”. Narcyz żyje dniem codziennym a jednocześnie odczuwa stałe niezaspokojenie pragnień. Lasch uważa, że współczesny człowiek, zdany na ekspertów, stracił zdolność do odwoływania się do własnego doświadczenia, do samodzielnego określania własnych potrzeb, co powoduje niemożność ich zaspokojenia. Wyparcie się przeszłości prowadzi do rozpaczy, kryzys kulturowy wynika z deprecjacji przeszłości – diagnozy i analizy Lascha odnoszą się przede wszystkim do określonego w historii czasu z życia społeczeństwa amerykańskiego, niemniej zaskakują przenikliwością i zaangażowaniem autora aktualnością.
Co więcej, wydaje się, że po upływie tylu lat od jej pierwszego amerykańskiego wydania (w Polsce w 2015 roku) książka nic nie straciła na swej aktualności, zarówno w odniesieniu do zjawisk charakterystycznych dla społeczeństwa amerykańskiego, jak i – obecnie - polskiego. Drugie polskie wydanie ukazuje się na podstawie amerykańskiego wydania z 2018 roku, które zostało poprzedzone wstępem E.J. Dionne’a juniora, w którym pisze on m.in.:
„Lasch ubolewa nad upadkiem prawdy, pogłębiającą się różnicą między elitami i mniej uprzywilejowanymi grupami oraz trudnościami, z jakimi zmaga się amerykańska rodzina. Przestrzega przed społecznymi i psychologicznymi kosztami utraty kontroli nad warunkami pracy przez amerykańskiego robotnika. Wyjaśnia również wzrost »wszechobecnego braku zaufania do ludzi będących u władzy« […], a także ubolewa nad przemianą polityki z »narzędzia zmiany w sferze społecznej w narzędzie samorealizacji«. Lasch zwraca również uwagę na paradoks zdominowania »amerykańskiego społeczeństwa przez korporacyjne elity szerzące egalitarną ideologię«. Trudno byłoby dzisiaj znaleźć lepsze określenie opisujące czasy Trumpa. […] Lasch, historyk i krytyczny myśliciel, bez wątpienia oburzyłby się, gdybyśmy próbowali przenieść jego analizy do naszych czasów w celu sformułowania opinii na temat konkretnego polityka lub okoliczności, których nie miał okazji poznać. Jednakże lektura »Kultury narcyzmu« wzmaga naszą potrzebę usłyszenia tego przenikliwego i zdecydowanie niekonwencjonalnego myśliciela, który objaśniłby często niezrozumiałą rzeczywistość”.

Ich oszczędności wyparowały po kryzysie w 2008 roku lub z powodu różnych życiowych wypadków. Zamiast przejść na zasłużoną emeryturę, żegnają się z wygodnym życiem przedstawicieli klasy średniej, które wiedli dotąd. Sprzedają domy, bo nie mogą ich już utrzymać, przesiadają się do kamperów, przyczep, vanów czy pikapów i ruszają w drogę. Jeżdżą od stanu do stanu w poszukiwaniu dorywczej pracy – na kempingach, przy zbiorach owoców i warzyw, w centrach logistycznych Amazona.
Dla wielu firm to pracownicy doskonali. Są wytrwali, odpowiedzialni, doświadczeni, bardzo zdeterminowani. Przywożą ze sobą cały swój dobytek, zmieniając postoje przyczep w efemeryczne miasteczka robotnicze, które pustoszeją, kiedy kończy się praca. Nigdzie nie zostają wystarczająco długo, żeby stworzyć związek zawodowy. Niektórzy uważają ich za bezdomnych, ale koczownicy nowej ery nie lubią tej łatki. Mówią o sobie: bezmiejscowi. Twierdzą, że wyrwali się z niewoli czynszów, świadomie wypisali z zepsutego, demoralizującego systemu. Wielu nauczyło się cieszyć nową wolnością. Nawiązują przyjaźnie, dzielą się doświadczeniami, pomagają sobie nawzajem.
Czas zapiąć pasy! Dzięki Jessice Bruder możemy dołączyć do nomadów i wyruszyć na włóczęgę po innej Ameryce. „Workamperzy, wędrowni robotnicy, rozproszone plemię. Krzywdzeni i poniżani, wyrzuceni poza nawias społeczeństwa, a mimo to dumni i pełni nadziei, że kiedyś przestaną być obywatelami „Ameryki, o której wszyscy zapomnieli”. Reportaż Bruder to nie tylko opowieść o współczesnych nomadach, ale też o niewolniczej pracy, Amazonie, końcu ery emerytur, nierównościach i nowej walce klas. Przejmująca i niezbędna.” Grzegorz Wysocki, „Gazeta Wyborcza” „Na początku XX wieku ludzie jeździli w poszukiwaniu pracy koleją i nocowali w obozowiskach. Dziś, jak opisuje Bruder, powstała nowa grupa pracowników nomadów – to starsi ludzie, którzy przemieszczają się kamperami od jednego magazynu Amazona do drugiego, gdy tylko pojawi się nowa oferta krótkoterminowej pracy. Dużo rzeczy budzi tu niepokój – począwszy od niskich płac i wyczerpującej pracy fizycznej po ciągłą niepewność. Ale o dziwo kraina Nomadland daje też swoim mieszkańcom tak bardzo potrzebne poczucie wspólnoty, koleżeństwa i dreszcz przygody, które sprawiają, że tę książkę czyta się z radością.” Barbara Ehrenreich „Ci, którzy myśleli, że kryzys finansowy z 2008 roku jest już dawno za nami, muszą poznać bohaterów książki Bruder – poruszającej, pięknej, wyrazistej i niepokojącej (a czasem gorzko zabawnej). „Nomadland” jest zarówno świadectwem pomysłowości i szczodrości ofiar naszej na poły współczesnej, na poły średniowiecznej gospodarki, jak i opisem brutalności, która doprowadziła ich do obecnej sytuacji. Czy naprawdę najbogatszy kraj na ziemi może zrobić tylko tyle dla tych, którzy zrobili dla niego tak wiele?” Rebecca Solnit „To książka ukazująca przepaść między tym, jaka Ameryka chce być, a tym, jaka jest naprawdę.” „The New Yorker” „Kemping jako dom, gdy nie ma już gdzie mieszkać, kamper nie na wakacje, ale żeby przetrwać: to początki nowej dystopii. „Nomadland” to błyskotliwy przewodnik po szlakach nowej gospodarki, a jednocześnie serdeczna i pełna złowróżbnych znaków opowieść drogi.” Ted Conover „Odkrywczy reportaż biorący na celownik spłukanych Amerykanów, którzy po kryzysie zdecydowali się na życie w drodze. Jedyne, co mają, to gotowość do nieustannego ruchu.” „The Los Angeles Review of Books” „Głęboko ludzka i bardzo niepokojąca. Bruder zabiera czytelnika w wyprawę po coraz bardziej nierównej, niestabilnej i niepewnej przyszłości Ameryki. Ta podróż otwiera oczy.” „The Nation” „Wnikliwe i uważne spojrzenie Bruder nadaje godność pracowników, których wielu nazwałoby „jednorazowymi”.” „Providence Journal”

Autor skupia się na rekonstrukcji opowieści związanych z zabójstwem prezydenta Johna F. Kennedy'ego. Interesuje go w szczególności polski wątek amerykańskiego śledztwa w sprawie zamachu, w sumie chodzi mu jednak nie tyle o rozstrzygnięcie wątpliwych kwestii związanych z zabójstwem, ile o pokazanie, dlaczego jego kulisy nie dadzą się tak łatwo wyjaśnić.

Niewątpliwie najsłynniejsza wspomnieniowa, choć nieco sfabularyzowana książka autorstwa jednej z kobiet ze środowiska bitników - i zarazem najsłynniejszej bitniczki, Diane di Primy. Dzieło to, owiane złą sławą „pornografii”, istotnie bardzo śmiałe erotycznie, szczere i pozbawione eufemizmów, zostało właśnie z powodów cenzuralnych opublikowane po raz pierwszy w paryskim wydawnictwie Olympia Press. Jest ono zdaniem przeważającej większości krytyków jednym z najciekawszych biograficzno-memuarystycznych dokumentów swoich czasów. Obejmuje głównie dekadę lat 50-tych, od chwili rzucenia studiów przez autorkę i jej zajścia w ciążę, a głównym motywem tomu jest nieskrępowany, hetero i biseksualny seks, uprawiany głównie w gronie ówczesnej artystycznej bohemy amerykańskiej, m.in. w towarzystwie Ginsberga i Kerouaca. Tłem erotycznych przygód bohaterki, niejednokrotnie zabawnych i opisywanych w sposób, zmuszający czasem czytelnika do aktywnej lektury (znajdziemy tu puste miejsca, które powinien uzupełnić czytelnik, wpisując np. swoje ulubione rodzaje pocałunków czy pieszczot), jest barwny obraz Nowego Jorku lat pięćdziesiątych i pierwsze oznaki politycznych i społecznych zmian, które miały ogarnąć Amerykę w następnym dziesięcioleciu i zmienić jej oblicze.

Seks nie jest jednak w tej książce wyłącznie wabikiem, mającym kusić odbiorcę i wciągnąć go w strefę „skandalu”. Seks we Wspomnieniach bitniczki to także symbol wolności, tożsamości i otwartości na innych, kontrkulturowe narzędzie autoanalizy, którego swobodne stosowanie w tamtych latach, zwłaszcza przez kobietę, niosło ze sobą konkretne niebezpieczeństwa (za seks lesbijski i homoseksualny groziło więzienie, z braku środków antykoncepcyjnych właściwie każda przypadkowa przygoda erotyczna mogła skończyć się niechcianą ciążą, aborcja była zakazana i karana, a prowadząca libertyńskie życie seksualne dziewczyna narażała się na wrogość zarówno swoich najbliższych, jak i przeważającej części społeczeństwa). Zbuntowana autorka, odmawiająca establishmentowi prawa do kontroli nad swoim ciałem i umysłem, traktuje seks (i poezję) jako instrument wyzwolenia i świadomie staje się „literacką prostytutką” w niecodziennym znaczeniu tego terminu. Wspomnienia bitniczki to jeden z najciekawszych i najodważniejszych dokumentów epoki, widzianej oczami kobiety, która mimo swego niemal metafizycznego apetytu seksualnego nie chciała ograniczać własnego udziału w życiu literackiej cyganerii do kolejnych eskapad „łóżkowych”. Także z tego względu wspomnienia di Primy to zapis wczesnofeministycznej, wojującej postawy w zdominowanym przez mężczyzn świecie i prezentacja jej drogi, prowadzącej do osobistej niezależności i kobiecej samowystarczalności.

W 1961 roku Ivory Mae Broom kupiła dom we wschodniej części Nowego Orleanu. Miała dziewiętnaście lat i jako pierwsza w swojej najbliższej rodzinie została właścicielką domu – zgrzebnego, parterowego, z pokojami ułożonymi na przestrzał, ale własnego. W tym domu wychowała dwanaścioro dzieci, swoich i przybranych.
A potem wraz z huraganem Katrina w 2005 roku nadeszła wielka woda i Żółty Dom zniknął. Jakby tam nigdy nic nie było.
Sarah M. Broom, najmłodsza córka Ivory Mae, w nagrodzonych National Book Award wspomnieniach odtwarza historię swojej rodziny, tworząc uniwersalną opowieść o Afroamerykańskim losie. Zadaje w niej pytania o relację osobistej i zbiorowej tożsamości z miejscem oraz ukazuje rodzinny dom jako wstydliwe piętno i zarazem najdroższe dziedzictwo.
„Owszem chciałam, by Żółty Dom zniknął, ale głównie z mojej głowy, chciałam uwolnić się z okowów pamięci o nim, ale nie przewidziałam, nie mogłam przewidzieć, że powali go woda. Wciąż wyobrażałam sobie, gdy tam stałam, że któregoś dnia zostanie odbudowany”.
Ostatecznie historia domu, to jedyne co nam pozostaje.