Człowiek jako znak Tom jubileuszowy dla uczczenia 70-lecia prof. dr. hab. Zbigniewa Klocha

Klamrami książki są teksty krytycznie analizujące założenia reformy akademickiej (2017: Reforma nauki – nauka reformy) oraz rysujące perspektywy dla wdrożenia uchwalonego ostatecznie prawa (2020: Zamęt u źródeł), wobec powszechnie znanych, nieusuwalnych zaszłości. Autor trwa na posterunku obserwatora spraw uczelnianych, które opisywał na różnych poziomach – najpierw w felietonach, odbijających jak w lusterku uczelnianą codzienność (Ul. Obrazki akademickie), potem w artykułach analizujących rozwiązania prawne i utrwalone obyczaje typowe w polskich uczelniach (Co dalej? Akademicka dysputa).

Obecny zbiorek zawiera publikowane eseje, artykuły oraz wywiady, w których sprawy uczelniane oglądane są z dystansu bardziej odległego, poświęcone zagadnieniom dla uczelni fundamentalnym: powojennej historii polskiego uniwersytetu (przykład UW), idei uniwersytetu europejskiego (Jaspers), roli nauki w uniwersytecie (Grabski) oraz znaczeniu uczelni wyższej dla kultury narodowej (debata PAU). Znajdziemy tu także wywiad o studiowaniu w uniwersytecie brytyjskim, dedykowane studentom cytaty o życiu uniwersyteckim oraz ślad debaty o tym, jaka jest, a jaka być powinna rola profesora w uczelni wyższej. Wspólnym ich mianownikiem jest spojrzenie na rolę uczelni jako źródło kultury społecznej. Zdaniem Autora analiza zjawisk w przekroju historycznym, pokoleniowym oraz europejskim, wskazuje niezbędne kierunki przywracania polskim uniwersytetom ich naturalnej roli ostatecznego wzorca w dziedzinie edukacji oraz kultury.

Praca składa się z pięciu rozdziałów oraz wstępu, zakończenia, bibliografii, streszczenia, spisu rysunków i tabel, streszczeń w języku polskim i w języku angielskim. We wstępie zawarto uzasadnienie podjętej tematyki, wskazano przedmiot oraz cel badań. Zaprezentowano podstawy źródłowe pracy, metody badań oraz teren badań. W rozdziale pierwszym ukazany został rozwój szkolnictwa niepublicznego w Polsce oraz w Szczecinie w latach 1989–2014 na tle dokonujących się wówczas przemian ustrojowych, gospodarczych i społecznych. W rozdziale drugim, rozpoczynającym część empiryczną prezentowanej publikacji, omówiono, biorąc pod uwagę różnorodne uwarunkowania, rozwój organizacyjny analizowanych niepublicznych szkół podstawowych w Szczecinie. Z kolei działalność dydaktyczna wskazanych placówek oświatowych stała się przedmiotem rozważań w rozdziale trzecim. Zawarto w nim analizy dotyczące planów nauczania oraz zaprezentowano różnorodność podejmowanych kierunków działalności dydaktycznej. Ukazano wyniki sprawdzianów po szóstej klasie, osiągnięcia dydaktyczne, wewnątrzszkolny system oceniania, działalność pozalekcyjną oraz pracę bibliotek szkolnych. W rozdziale czwartym scharakteryzowano działalność wychowawczą i opiekuńczą niepublicznych szkół podstawowych w Szczecinie w latach 1989–2014. W ostatnim, piątym rozdziale, zawarto informacje dotyczące współpracy niepublicznych szkół podstawowych w Szczecinie ze środowiskiem lokalnym w wybranym 25-leciu. Ze wstępu

„Wybór źródeł do dziejów ZHR”, Tom I, Utworzenie i rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej 1989-1999, Tom II, Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej 2001-2016, Tom III, Statuty oraz komentarze, dokumenty, dotyczące Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego 1989-2016, jest kontynuacją serii wydawniczej wydanej nakładem Oficyny Wydawniczej „Impuls”, dotyczących dziejów organizacji harcerskich od chwili powstania stowarzyszeń do czasów współczesnych:
- z 2014 r. trzytomowego „Wyboru źródeł do dziejów ZHP”. Tom I Utworzenie ogólnopolskiego Związku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918-1944), Tom II Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944-1988), Tom III Odrodzenie, lata demokracji (1989-2014)
- z 2016 r. „Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł z lat 1918–2015 do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego”. -z 2017 r. „Wybór źródeł do dziejów ruchu harcerskiego w Polsce Ruch harcerski w latach 1980–1989”.
Opublikowanie tych źródeł ma na celu udostępnienie szerszemu gronu czytelników materiałów dostępnych jak dotąd nielicznym. Chcę w ten sposób ułatwić zainteresowanym studia nad dziejami ruchu harcerskiego przez samodzielną lekturę i własną interpretację zgromadzonych dokumentów.
Umieściłam tu źródła odnalezione podczas kwerend przeprowadzonych w latach 2014–2016 w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Archiwum ZHR w Warszawie przy ulicy Litewskiej, na stronach internetowych ZHR, we wcześniejszych publikacjach zawierających źródła oraz zasobach kolekcjonerów.
Na serię „Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej” składają się trzy tomy:
– tom I, Utworzenie i rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (1989–1999);
– tom II, Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (2001–2016);
– tom III, Statuty, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego (1989–2016).
Ze względu na obszerność i dużą liczbę materiałów do dziejów ZHR zrezygnowałam z zamieszczenia ich wszystkich i skoncentrowałam się tylko na wybranych, dlatego każdy tom zawiera dokumenty sklasyfikowane według następujących kategorii:
– w tomie pierwszym i drugim zamieszczono dokumentację Zjazdów ZHR, pozjazdowe decyzje władz ZHR (ze względu na ogrom materiałów źródłowych zamieściłam tu tylko źródła odnoszące się do ideologii ZHR, współpracy z innymi organizacjami, stosunków z instytucjami państwowymi; pominęłam np. zagadnienia finansów stowarzyszenia, odznak, wydawnictw, tzw. działalności dotyczącej „Wschodu”; uchwały, wnioski i stanowiska dotyczące Statutu, Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego umieściłam w tomie ich dotyczącym) oraz inne dokumenty, takie jak listy, informacje, komunikaty, uchwały, apele; – do tomu trzeciego weszły statuty ZHR, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.

Trudno sobie wyobrazić świat bez szkoły. A może właśnie to powinniśmy dziś zrobić? Czego uczy nas szkoła? Czy poza tabliczką mnożenia nie wpaja w nas uległości, bierności, posłuszeństwa, rywalizacji i pracy pod przymusem? Wierzymy, że szkoła rozwija w dzieciach zaradność, niweluje nierówności społeczne i przyczynia się do postępu świata. To mit! Jest dokładnie na odwrót! To ona w dużym stopniu sprawia, że ludzie są nieszczęśliwi. To ona prowadzi społeczną selekcję, już kilkulatków dzieląc na lepszych i słabszych. To ona czyni świat coraz gorszym miejscem do życia i to również przez nią najczęściej zapominamy, kim jesteśmy, przestajemy być sobą. Szkoła jest instytucją stworzoną w konkretnym czasie i dla realizowania określonych celów. Tyle tylko, że ten czas i cele dotyczą XIX wieku – wtedy narodził się system edukacji, w ramach którego funkcjonują nasze szkoły. Zwłaszcza dziś w dobie nauki zdalnej – bardziej niż kiedykolwiek wcześniej – potrzebujemy zupełnie innego myślenia o edukacji i jej roli w naszym życiu, zrozumienia, jak szkoła niszczy ludzi, społeczeństwa i świat. Potrzebujemy też konkretnej wiedzy, by uratować nasze dzieci – zróbmy wszystko, by szkoła nie zabiła w nich kreatywności, głodu poznawania świata i marzeń!

Publikacja odpowiada na ciągle aktualną i niezaspokojoną potrzebę budowania edukacyjnego dialogu w polskiej szkole. Fundamentem i podstawowym warunkiem niezbędnym dla realizacji w środowisku szkolnym procesu uczenia się jako obiecującej perspektywy kształcenia są bowiem właściwe relacje uczestników tego procesu, oparte na szeroko rozumianym, budującym i wartościowym dialogu, w obszarze którego wzajemne oddziaływania nauczyciela i ucznia przeplatają się, uzupełniają oraz wzbogacają. Relacje takie są niezbędne dla organizowania procesu wszechstronnego rozwoju wychowanków oraz budowania solidnych podstaw umożliwiających ich wartościowe, świadome i racjonalne przyszłe uczestnictwo społeczne. Autorzy publikacji zaprezentowali problematykę budowania dialogu edukacyjnego z perspektywy społecznej, aksjologicznej i epidemicznej, wskazując na liczne szanse, ale także bariery występujące w procesie rozwijania wartościowych, dialogowych relacji szkolnych. Treści monografii mogą być pomocne w budowaniu wśród wszystkich uczestników procesu edukacyjnego otwartości na zmiany, w dążeniach do nieustannego kreowania i współtworzenia nowych, znaczących dla procesu wychowania młodego pokolenia sytuacji edukacyjnych oraz w podejmowaniu krytycznej refleksji nad przebiegiem i rezultatami dialogu w środowisku szkolnym, służącej nieustannemu jego doskonaleniu.

W badaniach nad szkolnictwem wyższym w Polsce brakuje prac eksplorujących proces zmiany, gdyż dominują publikacje będące diagnozą jego stanu. Dlatego ze względów poznawczych interesujące wydawało się Autorce publikacji postawienie pytań o to, jak przebiega taki proces w nowych warunkach systemowych. Za podjęciem takiej problematyki przemawiał także wyraźny niedobór opracowań teoretycznych i empirycznych poświęconych polskiemu wyższemu szkolnictwu zawodowemu, jak również przekonanie, że każda zmiana edukacyjna jest zjawiskiem domagającym się badania. Ich prowadzenie przyczynia się do wzbogacenia teorii zmian edukacyjnych, a także doskonalenia polityki oświatowej.