Czy książki wywołują rewolucje? Szkice z historii książki, lektury i kultury piśmiennej

Książka stanowi pokłosie kilkuletnich badań prowadzonych w ramach projektu badawczego pt. Polski Atlas Etnograficzny – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, realizowanego na cieszyńskim Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Autorami opracowania są etnolodzy doskonale znający zagadnienia atlasowe od strony teoretycznej i praktycznej (dr hab. emerytowany prof. UŚ Zygmunt Kłodnicki, dr Agnieszka Pieńczak) oraz realizujący projekty digitalizacyjne mające na celu popularyzację treści etnologicznych w sieci (mgr Joanna Koźmińska). Badacze połączyli swoje doświadczenia we wspólnym projekcie, w efekcie czego powstała pierwsza tak obszerna praca podsumowująca dotychczasową historię, osiągnięcia i perspektywy badawcze PAE. Książka może być przydatna dla badaczy szerzej zainteresowanych problematyką dziedzictwa kulturowego, głównie etnologów, folklorystów, muzealników oraz pasjonatów kultury wiejskiej.

Etnologia jest nauką, która nie tylko dokumentuje tradycyjną kulturę, ale i zapuszcza się w przeszłość. Korzysta przy tym z jednej strony z pamięci informatorów, z drugiej zaś strony odważnie sięga w odległe czasy, na co pozwalają jej metody - etnogeograficzna i retrogresywna. Badając zjawiska „długiego trwania” (określenie spopularyzowane przez Fernanda Braudela) spotyka się z historią i archeologią, uzupełnia te dyscypliny, a nawet kontroluje. Obydwa sposoby wnioskowania wymagają jednak od badaczy precyzji i benedyktyńskiej pracowitości – od badań terenowych począwszy, poprzez mapy do interpretacji dotyczących genezy badanych zjawisk.
Dobrze się stało, że autorzy przedstawili nam Polski atlas etnograficzny i obydwie metody, wskazując nie tylko osiągnięcia, ale i słabsze ich strony. Dowiadujemy się również o mrówczej pracy w zakresie opracowania obszernych elektronicznych katalogów danych. Dziedzictwo kulturowe Polski znajduje tu swoje odbicie.
W efekcie prowadzonych działań cieszyńskich badaczy otrzymujemy niezwykle przydatne narzędzie wspomagające prace etnologów i innych badaczy podejmujących problematykę dziedzictwa kulturowego – platformę cyfrową Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego – dzięki której PAE będzie miała szansę trafić wreszcie pod przysłowiowe „strzechy”, a więc do wszystkich osób zainteresowanych kulturą wsi polskiej. (PhDr. Rastislava Stoličná, DrSc. , fragmenty recenzji wydawniczej)

Książka Białoruś – terra incognita jest pracą zbiorową, składającą się z dziesięciu rozpraw. Wszystkie teksty są autorstwa znawców problematyki białoruskiej z Polski i Białorusi; zostały napisane na wysokim poziomie naukowym. Ponieważ autorzy zajmują się różnymi dziedzinami nauki, to z natury rzeczy teksty te poświęcone są rozmaitym problemom z zakresu kulturoznawstwa i politologii. Niemniej jednak jako całość książka ta jest obrazem wielu współczesnych problemów Białorusi.

Ważne przy ocenie zawartych w niej tekstów naukowych są dwie zasadnicze kwestie: po pierwsze, autorzy w zasadzie poruszają sprawy mało znane, wprowadzając je w ten sposób do obiegu naukowego w polskiej literaturze dotyczącej szeroko pojętej problematyki białoruskiej; po drugie, artykuły oparte są na źródłach mało znanych lub w niewielkim stopniu dotychczas wykorzystywanych.

Z recenzji prof. dra hab. Grzegorza Mazura

Zainteresowanie Białorusią – jej historią, współczesnością i kulturą – dało asumpt do zorganizowania w czerwcu 2007 roku międzynarodowej konferencji pod nazwą „Białoruś – terra incognita” przez Koło Naukowe Studentów Rosjoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz współpracujące z nim, w tym konkretnym przypadku, Koło Naukowe Politologów Uniwersytetu Śląskiego. W konferencji wzięli udział studenci obu uczelni, a także naukowcy, polscy i białoruscy, którzy w swoich wystąpieniach zajęli się wieloma ciekawymi, mało znanymi u nas zagadnieniami z historii, kultury oraz niektórymi aspektami współczesnej białoruskiej rzeczywistości.

Ze wstępu prof. Mieczysława Smolenia

Książka zawiera rozprawy poświęcone zwierzętom w kulturze staropolskiej – mówi o relacjach człowieka z przyrodą, o szacunku, jakim ją darzył, oraz jego empatii wobec wszystkich stworzeń, a także o definiowaniu humanizmu właśnie za sprawą kontaktów ze światem natury. Tom jest owocem pracy interdyscyplinarnego zespołu badawczego skupionego wokół Pracowni „Humanizm. Hermeneutyka wartości” na Wydziale „Artes Liberales” UW.

*********

Reading the Book of Animals. Curiosity, Imagination, Knowledge, Faith

The book contains dissertations on animals in the Old Polish culture: it talks about human–nature relations, the respect man had for nature, his empathy for all creatures and also about defining humanism through contacts with the world of nature. The volume is the result of work of an interdisciplinary research team centered around the studio Humanism. The Hermeneutics of Values at the Faculty of “Artes Liberales” of the University of Warsaw.

Temat mieszkań, mieszkalnictwa i polityki mieszkaniowej budzi w ostatnim czasie coraz większe zainteresowanie nie tylko wśród badaczy i miejskich aktywistów – jest to obszar problemów i doświadczeń bliskich każdemu człowiekowi.

Monografia zbiorowa poświęcona tematyce mieszkaniowej przedstawionej z perspektywy antropologii i historii kultury. Autorzy tekstów sięgają po przykłady często nieznane szerszej publiczności, dzięki czemu czytelnik ma szansę poznać różne fenomeny mieszkaniowe, charakterystyczne nie tylko dla kultury polskiej.

Główne wątki poruszone w publikacji to:
1. obrazy mieszkań w popularnych filmach, serialach i czasopismach,
2. mieszkania jako przedmiot i przestrzeń działań artystycznych,
3. codzienne praktyki podejmowane przez lokatorów, zwłaszcza w zbyt małych mieszkaniach.

Autorzy prezentują też propozycje rozwiązania niektórych problemów dotyczących polityki mieszkaniowej.

*********

An Exercise in Housing: Practices, Policies, Aesthetics

The topic of housing is presented from the perspectives of anthropology and the history of culture. The authors present images of accommodation in popular films, TV series, and magazines; housing flats as the subject and space of artistic creation; everyday practices of the tenants, especially in those flats which are too small; as well as proposed solutions to some of the problems of housing policies.

*********

Weronika Parfianowicz – kulturoznawczyni, członkini Zakładu Historii Kultury Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Pracowni Studiów Miejskich.

Anna Wandzel – kulturoznawczyni, doktorantka w Zakładzie Antropologii Słowa Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i absolwentka Kolegium MISH.

Uparte, niekiedy rozpaczliwe poszukiwanie formy. Tęsknota za bezpiecznym zestawem słów, za „formułą”, która choć na chwilę zatrzymałaby nieustanny potok mowy, znaków i obrazów. Nowe próby, wynalazki, pomysły, do utraty sił, do utraty tchu, do końca. Niektórzy się domyślają, że tego marzenia nie da się zrealizować, że to tylko mrzonka, majak, niebezpieczna ułuda. Niebezpieczna, gdyż grozi ostateczną utratą poczucia rzeczywistości, pogrążeniem się w oparach mitu, w odmętach wyobraźni. Mimo to brną w te próżne rejony, wyruszają w podróże bez powrotu. Czy tak zwana rzeczywistość oferuje coś lepszego? Inni znowu obnażają jałowość tych prób, pokazują, że szukać należy inaczej i gdzie indziej. Choć i tak się nie znajdzie. Forma zawsze się wymyka, wyślizguje, wypada z rąk i wychodzi z kadru. Mniej więcej tak mogłaby wyglądać opowieść o tym, co zwykliśmy nazywać nowoczesnością. Roussel, Bataille, Deleuze, Barthes, Rainer – między innymi to o nich jest ta opowieść.
Wydawnictwo Przypis Łódź 2021 r.

Zawarte w tomie rozprawy przedstawiają związki katolicyzmu polskiego z formacjami duchowymi wykształconymi na gruncie kultur europejskich. Dowodzą otwartości polskich środowisk religijnych na nowe inspiracje, weryfikują tezę o dominujących w dobie potrydenckiej tendencjach izolacjonistycznych i prymitywizacji kultu. Na tle relacji europejskich katolicyzmu Rzeczypospolitej jawi się pluralizm kultury duchowej XVII wieku. Czytelne stają się też działania zmierzające do adaptacji i naturalizacji nowych form, jak również próby przekształcenia, zgodnie z duchem czasu, dziedziczonych modeli (tradycyjnej religijności powszechnej i humanizmu renesansowego) oraz realizacji inicjatyw własnych (jak duchowość Stanisława Papczyńskiego).

Dwunastotomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości, a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje literacko-estetyczne, polityczne i religijne. W intensywnym dialogu kultura Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność i dynamikę działania na obszarze Europy.