Czytelnictwo w dobie informacji cyfrowej Rozwój, bariery, technologie

Recenzowany kwartalnik naukowy „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media”, redagowany w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, zawiera publikacje z zakresu szeroko pojętej bibliologii i informatologii. Od 2013 roku periodyk uwzględniany jest w części B wykazu czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – za publikację przyznawane są 4 punkty. Każdy z tomów czasopisma ma charakter monograficzny.
Prezentowany numer 3/2017, zatytułowany „Interesariusze komunikacji naukowej”, pod redakcją Izabeli Swobody i Jacka Tomaszczyka, jest poświęcony różnym przejawom komunikacji naukowej, problematyce, która coraz częściej staje się przedmiotem badań humanistycznych i społecznych. Zamieszczone w tomie artykuły dotyczą wybranych aspektów tego zagadnienia.
Małgorzata Gwadera podjęła rozważania z zakresu szeroko rozumianej komunikacji naukowej. Autorka przedstawiła kompetencje uczestników aktów komunikacyjnych z obszarów science communication, scientific communication, scholarly communication, analizując bariery komunikacyjne, rozpatrując różnice wynikające z założeń IQ (inteligencji intelektualnej) oraz EQ (inteligencji emocjonalnej), sytuując komunikację naukową we wzorcu komunikacji synergicznej. Komunikację naukową w aspekcie prawnym, w świetle przepisów znowelizowanej w styczniu 2016 roku ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych omówiła Krystyna Michniewicz-Wanik. Zmiany te dotyczą m.in. rozszerzenia dozwolonego użytku informacyjnego i dozwolonego użytku edukacyjnego. Z kolei Anna Wiktorska w artykule Inicjatywy podnoszące świadomość ochrony praw własności intelektualnej w Polsce starała się odpowiedzieć na postawione przez siebie pytania badawcze: Jakie inicjatywy podnoszące świadomość ochrony własności intelektualnej podejmowane są w Polsce? Czy inicjatywy te zapewniają kompleksową edukację i sprzyjają poszanowaniu praw własności intelektualnej? W tomie znalazła się także grupa prac, w których autorzy przedstawiają wyniki badań empirycznych prowadzonych w obszarze szeroko rozumianej komunikacji naukowej, dotyczących: ograniczeń dostępu do zdigitalizowanych wersji książek drukowanych z domeny publicznej (Agnieszka Łakomy); zagadnień współautorstwa w wybranych polskich czasopismach informatologicznych (Joanna Tokarczyk) oraz problematyki znajomości i odbioru wydarzeń popularyzujących naukę wśród społeczeństwa (Edyta Kosik). Zagadnienie komunikacji w środowisku uczelni wyższej, a dokładnej zjawisko makdonadyzacji w tej przestrzeni, przedstawił Marcin Kozak. Tom uzupełnia artykuł Anny Małgorzaty Kamińskiej, dotyczący przeglądu usług internetowych zwiększających możliwości zdalnej współpracy między naukowcami, a także dwie prace, w których autorzy (Jędrzej Leśniewski, Kalina Sobieska) omówili konferencje naukowe jako jedną z form komunikacji naukowej.
Numer zawiera również przegląd recenzji najnowszych publikacji z zakresu bibliologii i informatologii oraz sprawozdania z ważnych wydarzeń (konferencji, spotkań, warsztatów).

Publikowany numer czasopisma „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media” poświęcony jest systemom i narzędziom komunikacji naukowej – problematyce, która znalazła już swoje miejsce w obszarze badań humanistycznych i społecznych. Przygotowany tom dotyczy wybranych aspektów tego zagadnienia; składa się na niego siedem oryginalnych prac.
Edyta Gałuszka w pracy Repozytorium instytucjonalne jako narzędzie komunikacji naukowej i promocji nauki przybliża założenia idei Open Access przyczyniającej się do popularyzacji wiedzy oraz jej rozwoju. Na przykładzie Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawia sposób funkcjonowania repozytoriów, korzyści płynące z publikowania w otwartym dostępie oraz wskazuje miejsce, jakie repozytoria instytucjonalne mogą zajmować w komunikacji naukowej. Trwająca obecnie rewolucja informacyjna przenosi masową komunikację społeczną do sieci Internet. Anna Kamińska zwraca uwagę na fakt, że w przypadku społeczności o formalnych związkach współpracy (zwłaszcza badawczych i naukowych) „tradycyjne” narzędzia komunikacji w sieci, jak poczta elektroniczna czy komunikatory społeczne, mogą być niewystarczające i aby zapanować nad ryzykiem powstania chaosu informacyjnego, proponuje wykorzystanie specjalizowanych internetowych narzędzi komunikacji, których przykłady omawia w opracowaniu Internetowe narzędzia komunikacji – czyli jak zapanować nad chaosem informacyjnym. Z kolei Adriana Piechota w artykule Social media – sprawne narzędzie komunikacji w środowisku naukowym, w celu pokazania m.in. możliwości popularyzowania, reklamowania niekomercyjnych działań o charakterze naukowym w Internecie analizuje profile naukowe wybranych instytucji i poddaje ocenie ich konta na dwóch dużych portalach społecznościowych: Instagram oraz Facebook. Najbardziej znanym i uznanym narzędziem komunikacji naukowej są czasopisma naukowe. Anna Matysek w pracy Cytowania dokumentów elektronicznych w wydawnictwach naukowych porusza problematykę stylów cytowania i narzędzi do zarządzania bibliografią. Przedstawia m.in. wyniki analizy stosowania norm i standardów opisów bibliograficznych dokumentów elektronicznych przez wybrane wydawnictwa naukowe; porównuje publikowane na stronach internetowych wydawnictw instrukcje dla autorów, systemy powołań, zasady tworzenia przypisów bibliograficznych i sprawdza ich zgodność z normą PN-ISO 690. W artykule „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media” narzędziem popularyzowania nauki (analiza bibliometryczna czasopisma) Marta Gawlik i Anna Gawinek przedstawiają wyniki przeprowadzonej analizy bibliometrycznej tego periodyku. „Tradycyjny” rodowód cechuje także inne narzędzie ułatwiające komunikację w nauce – bibliografię. Wyniki analizy bibliometrycznej pewnego wycinka bibliografii poloników prezentuje Katarzyna Janczulewicz w pracy Polska bibliologia i informatologia w polonikach zagranicznych wydanych w latach 2001–2014 w krajach sąsiadujących z Polską. Raport z przeprowadzonego badania.
Tom zamyka komunikat Agnieszki Magiery: Retrokonwersja i tworzenie dostępów do pełnych tekstów – stare i nowe zadania dla bibliografii regionalnych. Autorka opisuje architekturę bazy Bibliografia Regionalna oraz przedstawia problemy i rozwiązania związane z trwającą retrokonwersją dawnych opisów bibliograficznych i tworzeniem sieciowych połączeń pomiędzy rekordami bibliograficznymi a pełnymi tekstami – publikacjami w bibliotekach cyfrowych.
Każdy zeszyt „Nowej Biblioteki” uzupełnia przegląd recenzyjny i sprawozdania. W numerze 4/2017 opublikowano siedem sprawozdań z konferencji naukowych odbywających się w Polsce od maja do sierpnia 2017 r. oraz recenzje trzech interesujących książek, które autorki omówień rekomendują czytelnikom.

Środowisko polskich inżynierów i techników na obczyźnie zawsze dążyło do stworzenia ogólnego pisma, które promowałoby ich myśl naukowo-techniczną na arenie międzynarodowej, a jednocześnie było łącznikiem kulturowym pomiędzy rodakami na emigracji i w kraju. Temu celowi służyły biuletyny techniczne poszczególnych stowarzyszeń technicznych począwszy od wydawnictwa najstarszego, podjętego przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich we Francji, poprzez „Biuletyn” największego skupiska technicznego na emigracji, Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii; „Biuletyny” Stowarzyszenia Techników Polskich w Kanadzie, Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Polskich w Argentynie, Koła Techników Polskich w Australii oraz „Komunikaty” takich skupisk technicznych, jak Stowarzyszenia Techników Polskich w Stanach Zjednoczonych, w Szwajcarii, Włoszech, Belgii, Południowej Afryce, Hiszpanii i w Niemczech, podejmowały próby rozszerzenia swego zasięgu i dotarcia do możliwie największej liczby techników polskich poza krajem. Brak własnego organu prasowego, obejmującego swym zasięgiem dokonania i życie organizacyjne polskiego świata technicznego rozproszonego w wielu krajach spowodował, że z inicjatywy prof. inż. Romana Wajdy, Zarząd STP w Wielkiej Brytanii latem 1958 roku przy współpracy innych polskich stowarzyszeń technicznych na obczyźnie przystąpił do wydawania poświęconego zagadnieniom technicznym i naukowym kwartalnika „Technika i Nauka”. Formalnie od 2004 r. wychodzi pod egidą nowopowstałej European Federation of Polish Scientific and Technological Societies Abroad (Europejskiej Federacji Polonijnych Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych) z siedzibą w Wiedniu, jednak w rzeczywistości redagowany jest przez prof. dr. inż. Ryszarda Chmielowca w Londynie. Od początku periodyk spełniał wymogi pisma naukowego, publikacje były recenzowane, zawierały streszczenia, rysunki, zdjęcia tabele, wykresy, grafy, wzory, kody źródłowe itp. oraz bibliografię wykorzystanych źródeł. Tytuły, streszczenia artykułów oraz spisy treści poszczególnych numerów miały wersję dwujęzyczną. Artykuły najczęściej były opracowane na podstawie najnowszych publikacji brytyjskich i amerykańskich, czasem francuskich i niemieckich. Pisywali je na ogół w języku polskim, często w języku angielskim ludzie techniki związani z uczelniami brytyjskimi, polskimi, amerykańskimi, sporadycznie z krajów niemieckojęzycznych, jak również inżynierowie praktycy upowszechniający swoje zrealizowane pomysły i innowacje. Środowisko czytelnicze „Techniki i Nauki” stanowili pracownicy naukowi instytutów i wyższych uczelni, inżynierowie projektanci konstrukcji budowlanych i innych przedsięwzięć inżynierskich, inżynierowie mechanicy, elektrycy, chemicy, architekci, geofizycy. Bezsporna była również celowość publikowania sprawozdań z życia międzynarodowych organizacji naukowych, w tym technicznych. Artykuły analizowały w sposób teoretyczny, naukowy problemy ogólne, specjalistyczne oraz możliwości praktycznego zastosowania najnowszych technologii, rozwiązań czy modyfikacji. Artykuły obejmowały m.in. inżynierię lądową, fizykę, górnictwo węglowe, naftowe i gazów, architekturę i urbanistykę, ochronę środowiska, ekologię, matematykę, mechanikę, lotnictwo.

W niniejszej publikacji czytelnik znajdzie rozważania uniwersyteckich badaczy na temat publikowania w modelu open access, ukraińskich encyklopedii elektronicznych, stanu otwartych zasobów edukacyjnych w języku polskim oraz instytucjonalnych repozytoriów naukowych, transformacji systemu mediów, plagiatów w oczach studentów, roli Internetu w dystrybucji książek elektronicznych i handlu antykwarycznym oraz najnowszych zainteresowań badaczy ujawnianych na konferencjach naukowych. W publikacji ważne miejsce zajmują prezentacje przemian w bibliotekach i w zawodzie bibliotekarza, związanych z wykorzystywaniem Internetu i książki elektronicznej.

Urodził się w Łodzi w 1884 r. W latach 1905-1913 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem mistrza Wojciecha Weissa. Studia skończył z wyróżnieniem w postaci srebrnego medalu za obraz „Martwa natura”. Malarstwa uczył się także za granicą: w 1911 r. w Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, a w okresie 1913-1914 w Akademii Juliana w Paryżu. W 1920 r. przeniósł się z Łodzi do Torunia, gdzie pozostał do końca życia. Do 1931 r. pracował jako nauczyciel rysunków i prac ręcznych w Seminarium Nauczycielskim Męskim, w czasie okupacji skutecznie ochronił przed zniszczeniem swój książkowy i artystyczny dobytek, w latach 1946-1950 był adiunktem na Wydziale Sztuk Pięknych UMK. Malarz, bibliofil, postać znacząca w życiu kulturalnym Torunia. Zgromadzony przez niego księgozbiór, liczący ponad 10 tys. tomów, należał do największych w mieście. Pod koniec życia 7 tys. tomów przekazał jako dar Bibliotece UMK. Mniej aktywny był jako malarz, zwłaszcza w okresie międzywojennym. Brak artystycznych efektów na miarę jego młodzieńczych planów oraz marzeń z czasów studiów, przypadających na epokę Młodej Polski, przeżywał jako życiową porażkę. Powodów jego artystycznego niespełnienia było wiele. Jednym z nich była jego społecznikowska natura. Z pasją oddawał się różnym inicjatywom artystycznym oraz kulturalnym – był współzałożycielem kilku towarzystw: Konfraterni Artystów (1920) – pełnił w niej m.in. najwyższą funkcję majstra, Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (1921), Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela (1926), Związku Polskich Artystów Plastyków (1945) – był jego pierwszym prezesem. Zmarł w Toruniu w 1965 r.

Ocenianie nie jest zajęciem szczególnie przyjemnym, zwłaszcza jeżeli oceniać trzeba własne zachowania czy wyniki podejmowanych działań. Niemniej bywa zajęciem wdzięcznym, jeśli okazuje się, że konsekwentnie przeprowadzana, przynosi pozytywne rezultaty. Ewaluację postrzega się jako niezbędny element zarządzania, konieczny etap każdego przedsięwzięcia, służący wyciąganiu wniosków na przyszłość. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku organizacji uczący się, rozwijających wiedzę na podstawie oceny efektów swoich działań i relacji z otoczeniem. Do tej grupy należą bez wątpienia biblioteki. „Kultura oceny” jako perspektywa badawcza i podejście praktyczne nie ma bogatego dorobku w piśmiennictwie polskim. W takiej sytuacji książka prof. Ewy Głowackiej jest opracowaniem pionierskim, o ogromnej wartości poznawczej. Pozwala uporządkować zarówno aparat pojęciowy, jak i wiedzę na ten temat w obszarze modeli, metodologii, normalizacji, realizowanych bądź proponowanych procedur postępowania. Wydaje się publikacją niezbędną dla osób odpowiedzialnych za badanie efektów działania zarówno poszczególnych placówek bibliotecznych, jak i większych ich grup. Fragment recenzji dr hab. Małgorzaty Kisilowskiej