Doświadczając starości

Dlaczego się starzejemy? Co przesądza o długości życia człowieka i wszelkich innych gatunków?

Biologia starzenia podejmująca problematykę starzenia biologicznego, to pierwszy podręcznik na ten temat od momentu wyjaśnienia przyczyn starzenia się i długowieczności. Treść angażuje Czytelnika i została skomponowana tak, że ma się wrażenie, iż jest to opowieść, jednocześnie bez szkody dla dokładności, która jest cechą nieodłączną jakiegokolwiek tekstu biologicznego.

Poznanie biologicznego procesu starzenia się wymaga zrozumienia podstawowych koncepcji z zakresu biochemii i fizjologii, które mają zastosowanie do wszystkich form życia i wszystkich jego etapów. Dlatego też każdy z rozdziałów rozpoczyna się od omówienia podstawowych praw biologicznych odnoszących się do systemów, które nie uległy procesowi starzenia się. Ilustracje są łatwo zrozumiałe i towarzyszą im obszerne legendy, stanowiąc uzupełnienie tekstu głównego, a nie jego zwykłe powtórzenie. We wszystkich rozdziałach kluczowe pojęcia zostały pogrubione, a ich definicje znajdują się z obszernym Słowniku pojęć. Ramki uszczegóławiają wywód z tekstu głównego bądź wprowadzają dygresje związane z tematem rozdziału. Kluczowe pojęcia stanowią podsumowanie najważniejszych wiadomości zaprezentowanych w każdym z rozdziałów. Pytania do dyskusji stanowią pomoc dydaktyczną, zaś Literatura uzupełniająca to lista źródeł przyporządkowanych każdemu z rozdziałów.

W rozdziałach 1 i 2 omawiane są podstawowe pojęcia z zakresu biogerontologii, które odnoszą się zarówno do jej zastosowań eksperymentalnych, jak i klinicznych. Została w nich zaprezentowana i wytłumaczona terminologia, którą posługują się biogerontolodzy, przedstawiono rozwój tej subdyscypliny, a ponadto opisano organizmy modelowe, które naukowcy wykorzystują do badania procesu starzenia się i długowieczności. Przyglądamy się bliżej podstawowym metodom używanym przez biogerontologów do pomiaru tempa starzenia się osobnika i populacji.

Rozdziały 3–6 dotyczą odkryć w dziedzinie biogerontologii ewolucyjnej, komórkowej i genetycznej, którym zawdzięczamy obecny stan wiedzy na temat przyczyn i mechanizmów starzenia się. Śledzimy rozwój teorii ewolucyjnych na temat długowieczności i starzenia się, począwszy od dawnych propozycji obserwacyjnych, a skończywszy na eksperymentach matematycznych i laboratoryjnych prowadzonych przez współczesnego ewolucjonistę.

Tłumaczymy, w jaki sposób prawa termodynamiki określają fundamentalną zasadę starzenia komórkowego, głoszącą, że odzwierciedla ono akumulację uszkodzonych białek. Przedstawiając mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne odpowiadające za akumulację uszkodzonych białek i określoną długość życia komórki, odwołujemy się do dwóch zjawisk: stresu oksydacyjnego i skracania telomerów. Omawiamy wyniki wyrafinowanego badania laboratoryjnego na drożdżach i robakach, dzięki któremu zidentyfikowano konkretne geny odpowiadające za długość życia. Omawiamy starzenie się roślin, a także znaczenie tego procesu dla zjawiska starzenia się człowieka i zwierząt.

Z kolei w rozdziałach 7–10 mowa jest o związkach między opisaną wcześniej podstawową wiedzą a zjawiskami starzenia się człowieka i jego długowieczności. Uwzględniony został tu także związek między starzeniem się a chorobami, a ponadto mowa jest w nim o sposobach, w jakie można spowolnić tempo starzenia się człowieka. Przyglądamy się nowemu obszarowi badań na temat starzenia się i długowieczności – biodemografii gerontologicznej oraz analizujemy przyczyny bezprecedensowego wzrostu oczekiwanej dalszej długości trwania życia w XX wieku. Omawiamy zależne od czasu zmiany głównych układów fizjologicznych, tj. związane z wiekiem zmiany, które – ogólnie rzecz biorąc – nie zwiększają ryzyka choroby lub zgonu, ale też takie, których konsekwencją może być rozwój choroby, w związku czym zwiększa się umieralność i chorobowość. Książkę zamyka rozdział podsumowujący obecny stan wiedzy naukowej na temat możliwej modulacji starzenia się i długowieczności.

Odważne spojrzenie na proces starzenia się, pióra wybitnej feministycznej pisarki Lynne Segal. Kim jest ta nieznajoma osoba, która z biegiem czasu zaczyna patrzeć na nas z lustra? Co dzieje się z ambicją i seksualnością, gdy przybywa nam lat? Czy starzy i młodzi muszą być w konflikcie ze sobą? Poza czasem, błyskotliwa i poruszająca książka Lynne Segal, domaga się korekty schematów i tabu, ograniczających osoby starsze. Rozwija i podejmuje dialog z wątkami nakreślonymi w słynnej książce "Starość" przez Simone de Beauvoir, spoglądającą na nas z okładki "Poza czasem". Wnikliwe dzieło poruszające tematykę psychologii i polityki starzenia się, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.

***

„Żyjemy w atmosferze, w której młodzieńczość, sprawność, szybkość i zadawanie szyku są tak cenione, że nawet starzejąc się musimy starać się pozostać wiecznie młodymi, co dotyczy w szczególności kobiet, które muszą, choć im się to nie uda, zachować młodzieńczy wygląd. To właśnie wywołuje krzyk kobiecej rozpaczy, niosący się echem poprzez wieki. (…) Męskie lęki przed starością, pragnienie zachowania potencji i młodzieńczych przyjemności, także znajdują swój wyraz, niekiedy w okrzykach wściekłości i nieustannych lękach związanych z utratą władzy i ze śmiercią. Jednak tekstów stworzonych przez mężczyzn wyrażających ten sam poziom odrzucenia, ten sam stopień przerażenia i wstrętu jest zdecydowanie mniej niż tych, którym wyraz dają kobiety lub, co zdarza się częściej, które dotyczą kobiet od początku ich wieku średniego. Widać jak na dłoni, i to jak okiem sięgnąć, że nasze kultury starzenia się są różne dla różnych płci”.

***

Lynne Segal przecina obecny dyskurs na temat starzenia się ostrym skalpelem, otwartym umysłem i bezgranicznym współczuciem. Jeśli wykryłeś choć jeden siwy włos, przeczytaj tę książkę, póki jeszcze masz czas.
- Barbara Ehrenreich

Najwyższy czas na książkę taką jak „Poza czasem” – empatyczną, wytrawną, uczciwą i mądrą, która porusza problem starości, ale mając na celu oświecenie nas a nie przerażenie. Koniecznie przeczytaj!
- Elaine Showalter, autorka powieści „A Jury of Her Peers”

Głęboka i autentyczna analiza tego, co to znaczy starzeć się. Książka która stawia czoła uprzedzeniom wobec seniorów, szuka sposobu afirmacji ich pasji i fantazji, ich relacji i smutków.
- Judith Butler

W swoich odważnych dociekaniach Lynne Segal bierze pod lupę proces starzenia się, który czeka nas wszystkich. Podchodzi do tematu krytycznym okiem uzbrojonym w dorobek psychologii społecznej, psychoanalizy, feminizmu i radykalnej polityki. Oryginalna, przenikliwa i niepokojąca eksploracja.
- Stuart Hall, autor książki „Representation”

Urzekająco szczere spojrzenie na temat, o którym każdy powinien pomyśleć.
„Pop Matters”

Co to znaczy starzeć się z wdziękiem? Jak to się robi? Te pytania w centrum nowej, głęboko przemyślanej książki Lynne Segal.
- „The Economist”

Potężny manifest radzenia sobie z upływem czasu.
- Yvonne Roberts, „The Observer”

Refleksyjny esej na temat postrzegania procesu starzenia się.
Tessa Hadley, „The Guardian”

O autorce:
(ur. w 1944 r. w Sydney) – pochodząca z Australii, mieszkająca w Wielkiej Brytanii pisarka feministyczna, działaczka społeczna, profesorka psychologii i gender studies na Wydziale Studiów Psychospołecznych w Birkbeck College, University of London. Pisze m.in. dla brytyjskiego "Guardiana". Autorka "Is the Future Female? Troubled Thoughts on Contemporary Feminism", "Slow Motion: Changing Masculinities, Changing Men", "Straight Sex: Rethinking the Politics of Pleasure", współautorka "Beyond the Fragments: Feminism and the Making of Socialism".

„Psychologia potrzeb osób starszych” to książka, która musiała powstać, zważywszy na sytuację demograficzną w Polsce, krajach UE i na świecie. Wszędzie przybywa ludzi starzejących się i starych, a starość jako etap życia człowieka wydłuża się systematycznie. Stąd niezwykle ważna wydaje się chwila refleksji nad sytuacją tej coraz liczniej reprezentowanej grupy osób – nad jej pozycją we współczesnym świecie, relacją z młodszym pokoleniem, postrzeganiem starszych ludzi przez społeczeństwo i media. Starość przedstawiona jest z perspektywy okresu rozwojowego i traktowana zgodnie z przyjętą zasadą rozwoju przez całe życie, czyli z założeniem, że człowiek jest aktywny i twórczy do samego końca i na każdym etapie swojej egzystencji dąży do zaspokojenia nie tylko potrzeb podstawowych, ale również wyższego rzędu, z potrzebą samorealizacji łącznie.

Starość jak ją widzi psychologia. Zagrożenia, możliwości, wspomaganie jest owocem czwartej konferencji naukowej poświęconej starości z perspektywy rozważań teoretycznych i badań empirycznych w obszarze psychologii. Jej organizatorami byli: Komisja Psychologi Polskiej Akademii Nauk oraz Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Treść artykułów dowodzi, że jakość starości każdego człowieka zależy przede wszystkim od jego własnej aktywności we wcześniejszych fazach rozwoju, jak również w samym okresie późnej dorosłości. Oczywiście jest ona także uwarunkowana podmiotowymi zasobami danej osoby oraz szerokim spektrum czynników środowiskowo-sytuacyjnych. O dobrą starość trzeba się troszczyć przez cały bieg życia i rozwoju, poczynając od troski innych o nas, zmierzając do troski o siebie (samotroski) i zwrotnie – do troski o drugich.

Publikacja będzie na rynku wydawniczym pozycją poszukiwaną zarówno przez przedstawicieli środowisk akademickich, jak i instytucji podejmujących działania aktywizujące, rehabilitacyjne i opiekuńcze na rzecz osób w wieku senioralnym. Pierwszych będzie inspirować do nowych konceptualizacji teoretycznych i eksploracji empirycznych, zaś drugim pozwoli lepiej zrozumieć potrzeby seniorów oraz opracowywać coraz bardziej skuteczne programy wspomagające ich psychospołeczne funkcjonowanie i podnoszące jakość ich życia.

Z recenzji prof. dr hab. Władysławy Pileckiej

Książka powstała w koedycji z Polską Akademią Nauk

W społeczeństwie, dla którego pieniądze, sukces, władza, a zwłaszcza młodość stały się bogiem, nie ma już miejsca dla ludzi starych. Usuwa się ich z ich własnych domów rodzinnych, zamyka w domach starców, pozbawia praw stanowienia o sobie, mówiąc krótko: traktuje się ich jak kulę u nogi. W oczach społeczeństwa starość nie przedstawia sobą żadnej wartości: jesień życia stała się czymś z definicji negatywnym - kojarzy się głównie z nieczynnością zawodową, brakiem celu, brakiem radości życia, po prostu: brakiem młodości.
Manifest Esther Vilar (w przekładzie Bożeny Intrator) skierowany jest przeciwko kultowi młodości i stanowi zachętę dla ludzi starych, żeby wreszcie bez kompleksu wieku otwarcie przyznali się do siebie: doświadczonych życiowo, kompetentnych, godnych. Nie tylko po to, żeby złagodzić paniczny strach przed starością, którym zarażeni są młodzi ludzie. Jest to manifestacja wartości, a zarazem apel o akceptację najbardziej naturalnej rzeczy na świecie.

Starzy ludzie nie istnieją?! Jak to? przecież społeczeństwa się starzeją. I coraz więcej wkoło nas przedstawicieli tej grupy. A jednak nie istnieją, bo świat ich nie chce zauważać, wtłacza w utarte koleiny i spycha na margines życia. Nie istnieją, bo nie pasują do obrazka: wszechwładnego dziś kultu młodości. No chyba, że są wybitnymi jednostkami i mając na karku osiemdziesiątkę, pokonują ultramaratony. Tylko wtedy się ich dostrzega. A przeciętni, zwykli starsi ludzie na emeryturze. Co z nimi? Część sama usuwa się w cień, bo w pewnym wieku przecież… nie wypada, nie przystoi. Część wręcz przeciwnie, wciąż czują się młodzi i chcieliby zapomnieć o PESEL-u. Dla nich też starość nie istnieje. Nie chcą jej, jest niemile widziana. Trudno im w nią uwierzyć, gdy dotyczy ich samych Barbara wrzuca na facebooka selfie z podpisem: „81 lat i lecę na randkę”.. Jak wygląda starość w Polsce? Wiele się zmienia i babcia czy dziadek nie są już postrzegani tylko jako idealni opiekunowie dla wnuków. Często czynni zawodowo, realizują swoje pasje, podróżują i są bardzo zajęci. Mimo to wciąż jednak w podejściu do starszego pokolenia pokutują u nas stereotypy. O nich właśnie, o wykluczeniu wiekowym, o obalaniu mitów, o lękach i pragnieniach starszych ludzi, o tych szukających pomocy i o dziarskich, aktywnych seniorach pisze Małgorzata Węglarz. I nie jest to lukrowana rzeczywistość. Bo nie jest łatwo ani tym, co zamknęli się w swojej samotności, ani tym, co mimo upływu lat chcą w pełni uczestniczyć w życiu. Autorka pokazuje wielowymiarowość procesu starzenia i różne odcienie ostatnich dekad życia. Rozmawia z psychologiem, geriatrą i opiekunem w domu spokojnej starości, a także z założycielką facebookowego portalu AgeFree „Wolni od metryki”. Reportaż Małgorzaty Węglarz to fascynująca lektura dla młodych i starych.