Drogi i miejsca religijności ludowej. Antropologiczne studium nowych ośrodków kultu we współczesnej Polsce (Strachocina, Stryszawa, Sokółka i Legnica)

The book Introspective Approach to Women's Intercultural Fieldwork, edited by Urszula Markowska-Manista and Justyna Pilarska, is a very extraordinary and valuable monograph. Its originality lies with its innovative juxtaposition of three discursive dimensions: female voice in research, theoretical and methodological dilemmas of fieldwork and its application to distant environments. As such, the book combines two main threads of thought: On one hand it confronts a reader with questions such as: Does something like female research exist? In what way is female researcher situation different from that of man researcher; does (and how) this influence the research (selection of research problems, methodology, interpretation)? Secondly, the authors challenge the readers with the dilemma whether (and how) cultural remoteness of a cultural phenomenon studied affects the research process, and with what implications.
Step by step, the authors unfold various aspects of the female research perspective. They convincingly show that women researchers (because they are women?!) contribute to the growth of humankind knowledge: They take part in the reconstruction of contemporary history by researching the role of women in history; By being able to reach women and ask uncomfortable questions they enrich ethnographic research; They also enrich the research by posing research questions which are relevant for women, particularly for their emancipation and freedom.
By opening new topics and new perspectives, the authors enrich the discussion on fundamental research dilemmas about the normative nature and function of research, the role of researcher in qualitative studies, the relationship between the subject and object of research and similar. Moreover, by detailed and emotional (sometimes heart-breaking) descriptions of personal research experience the authors show how tightly research and life are intertwined, whether the researchers (male or female) make this connection visible or not, and therefore this visibility makes the findings even sounder.

Fakt, że taka dyscyplina jak antropologia kulturowa powinna być obecna w przestrzeni publicznej, wydaje się naturalny większości badaczy ją reprezentujących, więc spór, jaki dotąd toczył się w jej ramach dotyczył głównie tego, „jak" i „gdzie" ma być obecna, jawił się jako problem „techniczny". Pamiętając jednak o tym, że antropolodzy wpisali w swoją dziedzinę kwestionowanie oczywistości, również tych generowanych przez kulturę profesjonalną, ważna staje się próba odpowiedzi na pytanie, z jakiego powodu „antropologia publiczna" miałaby być „naturalnym" składnikiem dyscypliny. Dopiero odpowiedź na to pytanie może pozwolić na podjęcie działań „technicznych" lub ich zaniechanie. Odpowiadając na pytanie: „dlaczego", odsłaniając zatem powody współczesnej „naturalności" publicznej antropologii, dochodzę do wniosku, że żaden namysł nad „jak" w dzisiejszych uwarunkowaniach kulturowych i instytucjonalnych nie jest wart wkładanego weń wysiłku. Pytanie o „jak" musi zostać odroczone.
Choć jednym z zadań antropologii jest ujawnianie pozornej naturalności kategorii kulturowych, za których pomocą staramy się porządkować rzeczywistość, to niektórzy badacze uczynili z owego zadania oręż w walce z tymi kategoriami - w zadanie wpisali krytykę. Zakładają zatem i starają się wykazać, że dany porządek jest niewłaściwy i zamiast tłumaczyć, projektują rzeczywistość. W ramach tego projektu zaangażowanie w zmianę kategorii kulturowych, według zakładanego przez nich wzoru, co określają mianem zaangażowania publicznego antropologii, ma być „naturalnym" elementem dyscypliny, lego typu uwikłanie antropologii publicznej ani nie pomnaża antropologicznej wiedzy, ani nie buduje autorytetu dyscypliny. Konieczne jest zatem rozerwanie tego - narzucanego obecnie jako konieczny - związku.

Publikacja Marty Połeć Artyści uliczni polskich miast jest nie tylko niezwykle interesującą i zajmującą opowieścią o ulicznych artystach Polski, lecz także ważnym głosem nauk organizacji i zarządzania, podnoszącym tematykę sztuki popularnej, organizowania, twórczości i ekonomicznego radzenia sobie ludzi z obrzeży głównych nurtów działalności gospodarczej. Autorka ukazuje działalność kulturalną w przestrzeni miejskiej polegającą na występach ulicznych jako formę przedsiębiorczości artystycznej. Na podstawie długotrwałych i rygorystycznie przeprowadzonych badań etnograficznych przedstawia sylwetki ulicznych artystów głównie z pięciu wielkich miast Polski: Gdańska, Krakowa, Lublina, Warszawy i Wrocławia.

Książka podbudowana jest solidnie literaturą przedmiotu i stanowi istotne oraz wartościowe wypełnienie luki w naukach humanistycznych i społecznych, a szczególnie w zakresie nauk organizacji i zarządzania. Dla naukowca jest rzetelnym zapisem interesujących i dogłębnych badań, dla praktyka – cennym przewodnikiem po zjawisku występów artystycznych w przestrzeni miejskiej, a dla Czytelnika zainteresowanego tematyką artystów ulicznych może być wciągającą lekturą, zawierającą wiarygodny materiał przedstawiony w sposób przystępny (choć nie uproszczony), piękny i zachęcający do lektury.
Z recenzji prof. dr hab. Moniki Kostery,
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Linneusza, Szwecja

Marta Połeć – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego na kierunku zarządzanie oraz etnologia i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na kierunku zarządzanie kulturą i mediami. Obecnie doktorantka na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ w dziedzinie nauk humanistycznych. Laureatka III edycji przyznawanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Diamentowego Grantu. W jego ramach od 2014 roku realizuje czteroletni projekt badawczy pod nazwą „Etnografia nieformalnej organizacji artystów ulicznych w Polsce”. Zainteresowania Autorki dotyczą przede wszystkim nauk o organizacji, etnografii, sztuki ulicznej oraz antropologii przestrzeni miejskiej.

Bożonarodzeniowa choinka i jej ozdoby są znakami symbolicznymi o wieloplanowych sensach, różnorodnej motywacji i funkcjach. Współczesny Polak przypisuje im przede wszystkim funkcje estetyczne. Jednakże odgrywają one również rolę przedmiotów o funkcji religijnej, w pierwszym rzędzie związanych z chrześcijaństwem, gdyż świąteczna jodełka stała się symbolem narodzenia Chrystusa oraz rajskich drzew. Zwyczaj choinki powstał zarazem z ludowych obyczajów o funkcji magicznej, dlatego świąteczna jodełka i jej detale zachowały i tę najbardziej archaiczną funkcję. Jest więc choinka drzewkiem ofiarowanym Bogu i przodkom w zamian za błogosławieństwo, urodzaj, obfitość, zdrowie i szczęście w miłości. Chroni dom i jego mieszkańców przed działaniem złych duchów. Ubrane zielone drzewko staje się więc jedną z licznych w kulturze europejskiej i pozaeuropejskiej konkretyzacji drzewa kosmicznego i drzewa życia. Te i wiele innych znaczeń opisuje autorka w książce-leksykonie symboliki choinkowej.
Książka rekonstruuje sposób potocznego myślenia współczesnego Polaka przez pryzmat jego wyobrażenia bożonarodzeniowej choinki wedle zasady: „pokaż mi swoją choinkę, a powiem Ci, kim jesteś”. Pisząc o tradycyjnej i współczesnej choince, odtworzono więc nie tylko obraz choinki, ale także portret jej kreatora, skupiając się na zasadniczym dla humanisty zagadnieniu: jakimi wartościami kieruje się współczesny Polak, definiując swoje miejsce w świecie.

Zawarte w tomie rozprawy przedstawiają związki katolicyzmu polskiego z formacjami duchowymi wykształconymi na gruncie kultur europejskich. Dowodzą otwartości polskich środowisk religijnych na nowe inspiracje, weryfikują tezę o dominujących w dobie potrydenckiej tendencjach izolacjonistycznych i prymitywizacji kultu. Na tle relacji europejskich katolicyzmu Rzeczypospolitej jawi się pluralizm kultury duchowej XVII wieku. Czytelne stają się też działania zmierzające do adaptacji i naturalizacji nowych form, jak również próby przekształcenia, zgodnie z duchem czasu, dziedziczonych modeli (tradycyjnej religijności powszechnej i humanizmu renesansowego) oraz realizacji inicjatyw własnych (jak duchowość Stanisława Papczyńskiego).

Dwunastotomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości, a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje literacko-estetyczne, polityczne i religijne. W intensywnym dialogu kultura Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność i dynamikę działania na obszarze Europy.

Fascynująca kultura Japonii Od prehistorii do współczesności W Dziejach kultury japońskiej profesor Ewa Pałasz-Rutkowska zabiera czytelników w podróż po fascynującej kulturze Japonii. Przedstawia sposób życia jej mieszkańców, ich język, wierzenia oraz zwyczaje i obyczaje. Prezentuje największe osiągnięcia naukowe i kulturalne Japończyków – począwszy od literatury, przez malarstwo, rzemiosło i architekturę, aż po sztukę widowiskową. Wskazuje również najważniejsze procesy dziejowe, które miały zasadniczy wpływ na kształtowanie się kultury japońskiej. Autorka, korzystając ze swojego wieloletniego dorobku badawczego i dydaktycznego, a także bazując na rozmowach ze specjalistami i japonistami oraz swoich doświadczeniach z licznych podróży do Japonii, tworzy prawdziwe kompendium wiedzy o jej kulturze. Dzieje kultury japońskiej to książka, która zachwyci pasjonatów historii i kultury Japonii i zafascynuje tych, którzy dopiero planują odkryć ten niezwykły kraj.