Drugie ciało pisarza

Literat rokokowy nie zabiega o to, by wznieść sobie „pomnik trwalszy nad spiż”, ani o to, by posłać Studia Romantyczne głos, który „z pokoleń pójdzie w pokolenia”. Literatowi rokokowemu zależy na tym, aby swoim tekstem sprawić przyjemność komuś bliskiemu. Dziełko rokokowe związane jest z określoną grupą osób, z konkretną sytuacją odbioru, z panującym w tej sytuacji nastrojem, z relacją łączącą autora/autorkę z życzliwą mu małą publicznością. Kiedy minie godzina czarującego spotkania w salonie czy w ogrodzie, wtedy utwór – bilet poetycki czy komplement sztambuchowy – może stać się miłą pamiątką, ale ma też prawo przeminąć, tak jak mijają wszystkie miłe chwile. Oczywiście dziełko można wydrukować, choćby dla żartu. Nic się jednak nie stanie, jeśli na kartce porzuconej gdzieś w pokoju blednąć będzie atrament, którym wypisano wyrazy miłości czy przyjaźni.

Tomasz Jędrzejewski, ur. 1984 w Warszawie, historyk literatury, adiunkt w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek Literatura w warszawskiej prasie kulturalnej pogranicza oświecenia i romantyzmu (Kraków 2016) oraz Czytanie „Dziadów” w czterech częściach (Warszawa 2018). Zajmuje się klasycyzmem, sentymentalizmem, rokokiem i romantyzmem, a także zagadnieniami czasopiśmiennictwa i życia literackiego schyłku XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Interesuje się także historią kulturalną Litwy.

Nakreślona w książce panorama poetyk i tematów pomyślana jest w ten sposób, żeby na pierwszym planie znalazły się dociekania metafizyczne, doświadczenia sacrum, teologiczne roztrząsania prowadzone w języku poezji, wyznania  medytacje religijne. Podkreślić należy, iż autorka należy do grona najwybitniejszych znawców wskazanej problematyki.

O spoistości cyklu przesądza kilka czynników: wybór istotnych zjawisk poetyckich, konsekwentna metoda lektury, historycznoliterackie i kulturowe nastawienie, które pozwala usytuować odczytywane teksty w porządku nowoczesnych nurtów literacko-estetycznych, uwzględnić odniesienia do dziejów form oraz idei, dalej: pamięć o czytelnikach, którym autorka klarownie i bez uproszczeń przybliża kwestie filozoficzne oraz artystyczne, jak również dostarcza wielu bardzo potrzebnych informacji kontekstowych.

Wojciech Ligęza

Przypomniane i zrekontekstualizowane przez Autorkę nowele nie pozwalają się już traktować protekcjonalnie jako przykłady literatury minorum gentium. Domagają się nowych interpretacji nowego rozmieszczenia zarówno na mapie literackich zjawisk polskiego romantyzmu, jak i w hierarchii ważnych w epoce gatunków. Przede wszystkim jednak zaproponowane przez Wojciechowską odczytania romantycznych nowel fantastycznych pozwalają z zupełnie innej perspektywy spojrzeć na kulturę literacką „południa” polskiego XIX wieku, pozwalają wskazać niedoceniane do tej pory obszary tematyczne i zjawiska estetyczne. W kontekście oświeceniowo-romantycznego przesilenia, jakiego świadkiem była tamta epoka, nowele fantastyczne stają się rodzajem pryzmatu, który pozwala rozpoznać pierwsze symptomy narodzin nowoczesności – z jej wewnętrznymi sprzecznościami, nakierowaniem na dysonanse relacji jednostka a społeczeństwo, ambiwalentnym stosunkiem do nowoczesności, wreszcie dialektyczną relacją między doświadczanym odczarowaniem świata i marzeniem o jego ponownym zaczarowaniu. (z recenzji Iwony Węgrzyn)

W książce dochodzą do głosu wielkie tematy, od lat obecne w pisarstwie naukowym Mieczysława Dąbrowskiego. Jest w nich literacka Mitteleuropa i europejski, głównie środkowoeuropejski, modernizm z jego postmodernistycznym „przezwyciężeniem”. Jest komparatystyka, literatura migracyjna i postkolonializm. Jest imagologia, geopoetyka i spécialité de la maison Dąbrowskiego, jego autorski projekt komparatystyczny: studia nad doświadczeniem „międzykulturowym” i jego tekstualizacjami. Niemałą część książki Autor poświęca współczesnej twórczości migracyjnej, którą proponuje postrzegać jako powstającą „na marginesie” literatury rodzimej i światowej – jako miejsce, w którym tworzony jest „tekst międzykulturowy”, polemiczny wobec dominującego, narodowo-patriotycznego kodu estetycznego i wrażliwy na przemiany podmiotowości. Poszukuje śladów transnarodowego odnowienia literatury polskiej, symptomów, które mogłyby poświadczyć odejście od replikowania wzorów major literaturę. Szczególnie ciekawe są te partie książki, które dotyczą podmiotowości współczesnego migranta, jego funkcjonowania w kulturze społeczeństwa przyjmującego, w sposób szczególny zwracając uwagę na opresywną rolę języka kraju osiedlenia w doświadczeniu migracji i w jego tekstualizacji. Zbierając teksty z ostatnich kilkunastu lat książka Mieczysława Dąbrowskiego nie tylko je ocala, lecz także – scala, wydobywając z nich ukryty ładunek krytyczny, polemiczny względem koncepcji, stymulujących „uwodzicielskie hasła narodowej wielkości i niezależności”. W tej materii Dąbrowski zachowuje postawę zdecydowanie ironiczną, aczkolwiek ironia ta nie oznacza bynajmniej obojętności na sprawy, które w książce porusza: zagadnienie kolektywnej tożsamości, a raczej: kolektywnych tożsamości współczesnych Polaków, podmiotowości i samopostrzegania.

This volume of essays — dedicated to the memory of Professor Zdzisław Najder (1930–2021) — is a collective gift made by Conrad scholars from the United States, Canada and Europe. It comprises seventeen essays in English and twelve in Polish (including several texts containing reminiscences of Professor Najder), a bibliography of Professor Najder’s publications and an index of names. The essays discuss Joseph Conrad’s literary achievements and the ever-relevant questions they continue to raise, as well as drawing attention to Conrad’s European (and especially Polish) cultural roots — a field of research that for many years was of particular interest to Zdzisław Najder, who is shown to have been an unforgettable scholar and colleague — known not only for his thorough research into Conrad’s life and works, but also for his editorial work, his incisive literary criticism, his noble heart, his sensitivity and his friendly and inspiring approach to students. For many years, Professor Najder was the President of the Polish Joseph Conrad Society. He also founded the Jagiellonian University Joseph Conrad Research Centre, one of whose tasks is to publish the Yearbook of Conrad Studies (Poland). Dedykowane pamięci Profesora Zdzisława Najdera (1930–2021) Essays on Joseph Conrad / Eseje o Josephie Conradzie są wspólnym darem znanych conradystów z USA, Kanady i Europy. Tom zawiera siedemnaście tekstów w języku angielskim i dwanaście w języku polskim (w tym kilka szkiców wspomnieniowych), bibliografię prac Profesora oraz indeks nazwisk. Eseje wprowadzają w artystyczny świat Conrada i ciągle aktualną problematykę jego twórczości, ukazują europejskie, zwłaszcza polskie, zaplecze kulturowe wielkiego angielskiego pisarza, tak gruntownie udokumentowane przez Zdzisława Najdera. Ukazują również postać samego Profesora: wszechstronnego humanisty, wnikliwego krytyka literackiego, rzetelnego badacza życia i twórczości Josepha Conrada-Korzeniowskiego, wydawcy jego dzieł, a także niezapomnianego, szlachetnego i wrażliwego człowieka oraz oddanego studentom mistrza i przyjaciela. Profesor Najder był wieloletnim prezesem Polskiego Towarzystwa Conradowskiego, założycielem Ośrodka Dokumentacji i Badania Twórczości Josepha Conrada na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz anglojęzycznego czasopisma „Yearbook of Conrad Studies (Poland)”. Jolanta Dudek

„W tej chwili jest to instytucja, której znaczenie trudno ująć w kilku słowach czy też w jakimkolwiek podręcznym pojęciu (…). Jest to instytucja, która jako jedna z niewielu w poważny sposób traktuje debiutantów i pracuje z nimi, doprowadzając do publikacji interesujących książek, zaprzątających potem uwagę jurorów najważniejszych nagród w Polsce. Kolejne tomy opiekunów tej młodzieży, Marty Podgórnik, Joanny Mueller i Romana Honeta, tworzą historię współczesnej poezji. Jednocześnie te same autorki i autorzy zaangażowani są we wszystkie warsztatowe i edukacyjne działania Biura”.

Karol Maliszewski, Biuro Literackie: rok po roku

„Czytając poszczególne szkice poświęcone poetom publikującym w Biurze Literackim, nie sposób nie zastanawiać się, czym krytyka towarzysząca i krytyka pokoleniowa jest dzisiaj, w czasach daleko idącego braku precyzji i jednoznaczności definicji, ale też niespójnych czy tylko niejednorodnych postaw. (…) Wieloautorska monografia przedstawia panoramiczny obraz dynamicznego rozwoju istotnego środowiska literackiego oraz opis wpływów i bodźców kształtujących poetyckie wzorce, które wpływały i wpływają na losy literatury polskiej ostatniego ćwierćwiecza. Jednocześnie mamy do czynienia z prezentacją poszczególnych indywidualności poetyckich i krytycznoliterackich”.

Józef Maria Ruszar, Od Fortu Legnica przez Port Wrocław po Stację Literatura