Dwa światy

Na przełomie dwóch ostatnich dekad XX wieku w Europie zachodziły wydarzenia, które miały istotny wpływ na kształtowanie bezpieczeństwa. Społeczność międzynarodowa wiązała z nimi nadzieje na szczęśliwsze i bezpieczniejsze życie. Okazało się jednak, że zarówno owe nadzieje, jak i początkowy zachwyt, wynikający z tempa zachodzących zmian, niekoniecznie znajdowały uzasadnienie.

W państwach Europy Środkowej i Wschodniej nowe władze rządzące odziedziczyły dyspozycyjną wobec poprzednich reżimów administrację oraz cały aparat ucisku. Ten aparat i ta administracja ze swoimi nawykami i mentalnością nie dawały żadnych gwarancji zmian systemowych, wręcz przeciwnie – robiono wiele dla zachowania status quo jak najdłużej. Bezpieczeństwo nie było wyjątkiem.

W nowym otoczeniu bezpieczeństwa, tendencjach ograniczania znaczenia i rozmiaru sektora militarnego, a zwłaszcza sił zbrojnych, wiele funkcji również obronnych musiał przejąć sektor cywilny, stając się równoprawnym partnerem podsystemu militarnego w ramach systemu obronnego. To wymagało gruntownej modyfikacji podejścia do organizacji procesów bezpieczeństwa.

Książka przedstawia nie tylko wnikliwą analizę zmian w sposobie traktowania tej organizacji i trudności związane z mentalnymi uwarunkowaniami elit odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, ale ukazuje także syntezę potencjału bezpieczeństwa oraz ranking priorytetów bezpieczeństwa.

Krzysztof Zdulski, Bariera bliskowschodnia. Turcja w polityce Wielkiej Brytanii w latach 1939-1942

• Oficjalne zabiegi dyplomatyczne i zakulisowe rozgrywki.

• Polityczne i gospodarcze uwarunkowania.

• Wojenne zwroty akcji.

Jakie czynniki determinowały brytyjską politykę wobec Turcji? Jakie cele chciał osiągnąć Londyn i jakich używał do tego instrumentów? Dlaczego Wielka Brytania zdecydowała się zawrzeć z Ankarą układ o wzajemnej pomocy? Czego Londyn oczekiwał po przymierzu z Turcją i w jakim zakresie oczekiwania te były zależne od zmian w sytuacji politycznej i wojennej? W jakim stopniu stosunki Wielkiej Brytanii z mocarstwami, a zwłaszcza z Niemcami, Włochami, Francją i Związkiem Sowieckim, wpływały na politykę brytyjską wobec Turcji? Jakie były jej skutki dla sytuacji na Bałkanach? Jaki stosunek do planów i działań Londynu miały rządy Bułgarii, Grecji, Jugosławii i Rumunii? Jaką rolę odgrywała Turcja w brytyjskich planach obrony Bliskiego Wschodu? Czy Wielka Brytania rzeczywiście chciała bronić swego tureckiego sojusznika i czy była do tej obrony przygotowana? W jakim stopniu politykę wobec Turcji kształtował cały rząd, a w jakim poszczególne ministerstwa i wybrani członkowie rządu, a zwłaszcza premier? Jaką rolę odegrali w niej czołowi brytyjscy politycy, zwłaszcza Neville Chamberlain, Anthony Eden, lord Halifax i Winston Churchill?

Prezentowana monografia stanowi studium politologiczne poświecone ewolucji polityki bezpieczeństwa europejskich państw neutralnych i bezaliansowych. Analizie zostały poddane zarówno ogólne założenia tej polityki, jak i strategie obronne Austrii, Irlandii, Finlandii, Szwajcarii oraz Szwecji. Ukazano istotę przemian od neutralności do bezaliansowości/postneutralności. Dokonano również uogólnień odnoszących się do roli i znaczenia tej grupy państw w kontekście funkcjonowania wojskowego obszaru UE. Szczególny nacisk został położony na zbadanie metod dostosowywania się poszczególnych państw neutralnych i bezaliansowych do nieustannie ewoluujących założeń Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE (WPBiO). Praca wspiera się na założeniu, że neutralność/postneutralność nie może być traktowana jedynie jako opcja polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, ale winna być traktowana także jako element tożsamości narodowej, wyraz określonych wartości i związanych z tym ról międzynarodowych.

Wojna w Iraku bardzo wyraźnie podzieliła Europę i choć jest to podział stricte polityczny, a może właśnie dlatego, stosunek do interwencji zbrojnej, a przede wszystkim rola Stanów Zjednoczonych w całym przedsięwzięciu, nie przestaje wzbudzać emocji. Rodzi się pytanie o zasadność tzw. wojny prewencyjnej, jaką z początku miała być interwencja w Iraku. Chodzi zwłaszcza o jasność kryteriów podjęcia decyzji o takiej interwencji. Czy jest możliwe stworzenie nowej równowagi światowej, opartej na zjednoczonej Europie i czy takie europejskie "spokojne mocarstwo" mogłoby stanowić przeciwwagę dla polityki USA?

Książka jest ważnym głosem w dyskursie na temat przyszłości Unii Europejskiej. Połączenie perspektyw narodowej i teoretycznej w rozważaniach na temat możliwych kierunków zmian w ustrojowej konstrukcji UE jest wartością dodaną w toczonej debacie. Publikacja jest godna polecenia tym wszystkim, którzy zainteresowani są poszerzaniem ram postrzegania kwestii ustrojowych UE. Wątki tak metodologiczne, jak i krajowe dają szansę na wielowymiarowe podejście do problemu, który – aby w rzeczywistości stał się rozwiązaną kwestią – powinien być przedmiotem złożonych, ale zdążających do spójności dyskusji.
Dr hab. prof. AEH Anna Wierzchowska Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie