Dwubiegunowość, czyli wspomnienia emigranta

W ostatniej dekadzie PRL z Polski wyjechało na stałe ok. 1,3 mln Polek i Polaków. Wśród migrujących byli azylanci stanu wojennego, uchodźcy solidarnościowi, migranci zawodowi o bardzo różnych stopniach wykształcenia i kwalifikacji. Książka opisuje perypetie, jakie napotykali, usiłując wyjechać z PRL i osiedlić się za granicą. Relacjonuje trudne doświadczenia związane z pierwszymi miesiącami i latami pobytu w obcym kraju oraz ze zdobywaniem pozycji zawodowej i stabilności materialnej. Czytelnik towarzyszy bohaterom od lat 80. do współczesności. Publikacja jest uzupełnieniem dotychczasowych badań nad emigracją ostatniej dekady PRL. Analizuje wpływ wydarzeń historycznych, takich jak upadek żelaznej kurtyny czy akcesja Polski do UE, na biografie i tożsamości emigrantów. Autorka poszukuje odpowiedzi na pytania dotyczące strategii integracyjnych polskich imigrantów i ich poczucia przynależności do kultury polskiej i obcej. Główne źródło stanowią ustne relacje emigrantów, zebrane metodą wywiadu biograficznego i pogłębionego. Książka jest próbą zastosowania podejścia interdyscyplinarnego, ponieważ łączy antropologiczne badania terenowe i pytania badawcze z elementami warsztatu historyka – krytyczną analizą źródeł zastanych.

"Lutyńskie tango i inne historie wojenne z Zaolzia" to nie tylko świetnie napisana książka, poświęcona tragicznym losom Polaków, żyjących na terenie Zaolzia podczas drugiej wojny światowej. Otylia Toboła wykonała tytaniczną pracę, docierając do wielu świadków i bazując swoją opowieść na dziesiątkach relacji, dokumentach, opracowaniach historycznych. Dzięki temu wznowione właśnie "Lutyńskie tango i inne historie wojenne z Zaolzia" stanowi prawdziwe kompendium wiedzy, dotyczącej historii mieszkańców tej ziemi w czasie niemieckiej okupacji i stanowi swoisty hołd, złożony poprzednim pokoleniom.
Z kart książki poznajemy zarówno losy tych mieszkańców Zaolzia, którzy pozostali na swojej ziemi, ale i tych, których zawierucha wojenna rzuciła w świat - najczęściej bez ich aprobaty. Lektura nierzadko wbija w ziemię, porusza, ale i wciąga. Niektóre fragmenty mogłyby posłużyć jako scenariusz do filmu sensacyjnego. Co jednak najważniejsze - wszystkie opisywane wydarzenia zdarzyły się naprawdę. Książka ta zainteresuje nie tylko miłośników historii.

Autor prezentuje historię Polaków w Niemczech: traktuje o dziejach polskiej imigracji, a także o historycznych mniejszościach polskich na terenie Niemiec, poczynając od średniowiecza aż do współczesności. Polacy od stuleci stanowili część społeczeństwa niemieckiego, jednak dopiero po rozbiorach stali się dużą mniejszością w Królestwie Pruskim. Wkrótce przemiany społeczno-ekonomiczne uruchomiły procesy migracji, w wyniku których między początkiem XIX w. a czasami obecnymi osiem milionów Polaków przeniosło się na tereny, gdzie przeważała ludność niemieckojęzyczna. Dziś Polacy – druga co do wielkości grupa mniejszościowa w Niemczech – tworzą bardzo zróżnicowaną społeczność. Są wśród nich wysiedleńcy i późni wysiedleńcy, którzy nie przyznają się do tożsamości polskiej, a jednak w domu mówią po polsku – nierzadko w gwarze śląskiej. Są też wysiedleńcy, którzy chcą jak najszybciej zintegrować się ze społeczeństwem niemieckim oraz tacy, którzy starają się pozostać Polakami. Są ludzie, którzy emigrowali z powodów ekonomicznych lub politycznych – część z nich ma obywatelstwo polskie, a część niemieckie. Co roku do Niemiec przybywają setki tysięcy polskich robotników sezonowych. Równolegle żyją tam potomkowie ludzi, których rzuciła do Niemiec II wojna światowa, a także migranci zarobkowi z czasów przedwojennych. Peter Oliver Loew podjął próbę naszkicowania całościowego obrazu, mimo oczywistych problemów metodycznych związanych zarówno z niejednoznacznością określeń Niemcy i Polacy, jak i z pojęciem mniejszości.

Znakomity reporter tym razem postanowił przyjrzeć się historii Janusza Walusia, który w 1993 roku zamordował Chrisa Haniego, charyzmatycznego działacza Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej. Jak to się stało, że zwykły, interesujący się sportami motorowymi chłopak z Podhala, który wyjechał do RPA i pracował jako kierowca TIR-a, dał się wplątać w politykę, stając po złej stronie – białych Afrykanerów, którzy za wszelką cenę chcieli utrzymać rasistowski apartheid. Waluś od 26 lat przebywa w afrykańskim zakładzie karnym, będąc tym samym najdłużej więzionym skazańcem w Republice Południowej Afryki. Autor dociera nie tylko do samego Walusia, do jego najbliższych przyjaciół, znajomych, akt sprawy, wspomnień, świadków oraz nigdzie wcześniej niepublikowanych dokumentów, ale również do córki Haniego, z którą odbył wzruszającą rozmowę. Łazarewicz opisuje tragiczne wydarzenie z 1993 roku, przygotowania do zabójstwa Haniego i to, co działo się po morderstwie.

Były gdzieś wśród bezkresów Azji, opanowanych przez terror NKWD, polskie dzieci, osierocone bądź oderwane od rodzin. Błąkały się głodne i chore, podróżowały w zamkniętych na głucho bydlęcych wagonach lub po prostu szły, brnąc w śniegu i błocie. Przemykały cicho przez brudne dworce. Kradły, aby przeżyć. I była w Taszkencie grupka ludzi, którzy chcieli uratować ich jak najwięcej, wywieźć poza granice ZSRR, stworzyć warunki do życia. Sylwetki tych dzieci i zmagania ich opiekunów z sowieckimi władzami ukazała Ordonka w książce, wydanej w 1948 w Bejrucie pod pseudonimem Weronika Hort (Hanka Ordonówna Tyszkiewiczowa), a zatytułowanej "Tułacze dzieci". Jest to przejmująca opowieść o ludziach „małych wiekiem, lecz dojrzałych cierpieniem” – szczególna kropla w morzu nieszczęść XX wieku.

W niniejszej książce Autor spisał swoje wspomnienia z odległych lat dzieciństwa, które przeżył w łagrach sowieckich w okolicach Archangielska, pragnąc uchronić od zapomnienia dramatyczne losy Polaków na nieludzkiej ziemi.