Dziedzictwo utracone - dziedzictwo odzyskane

Beata Nessel-Łukasik wychodzi z założenia, że muzea są nie tylko nośnikami pamięci, ale także ją tworzą i przekształcają. Mogą dzięki temu stać się centrum działań, w które włączają społeczność związaną z nimi w różnorodny sposób. Autorka zastanawia się, jak podjęcie tego typu „włączających” działań przyczynia się do kreowania pamięci, a dokładniej – do jej poszerzania o elementy dotąd niedostrzegane. Zastanawia się też, jaka jest rola muzeów w społeczności lokalnej, jak wygląda wzajemne oddziaływanie muzeum i społeczności. (…) Wykorzystuje coraz bardziej popularną metodologię historii mówionej i badania pamięci indywidualnej.
Prof. dr hab. Anna Landau-Czajka, IH PAN

Problematyka podjęta przez Beatę Nessel-Łukasik stanowi całkowite novum. Tematem swoich badań autorka uczyniła relacje między: (1) losem dworku Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, (2) pamięcią autobiograficzną szczególnej grupy ludzi, w latach 1956–2000 uczęszczających do przedszkola, które mieściło się w dworku Piłsudskiego (…) oraz (3) wybranymi epizodami z dziejów lokalnej społeczności, której tożsamość konstytuowała się wokół tego szczególnego miejsca pamięci, jakim był „Milusin”, ale też dzięki której „Milusin” przetrwał najtrudniejsze momenty i dziś funkcjonuje jako ważny zwornik tożsamości narodowej (o czym sporo wiemy, a czym autorka rozprawy się nie zajmuje) i jako zwornik tożsamości lokalnej, o czym mało kto wie, a co właśnie jest przedmiotem jej rozważań.
Prof. dr hab. Andrzej Szpociński, ISP PAN

Beata Nessel-Łukasik – dr nauk społecznych, socjololożka, historyczka sztuki, pracownica Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, stypendystka MKiDN, badaczka wpływu przemian społecznych na współczesne muzea i ich publiczność. Współautorka koncepcji muzeum relacyjnego oraz monografii Publiczność (w) muzeum (2022). Publikowała na łamach: „Muzealnictwa”, „Kultury i Społeczeństwa”, „Kultury Współczesnej”, „Zarządzania Kulturą”. Członkini redakcji rocznika naukowego „Muzealnictwo”, artystyczno-badawczej Grupy Celowej i Towarzystwa Przyjaciół Sulejówka, w ramach którego współtworzy Archiwum Społeczne Sulejówka.

Książka przedstawia niezrealizowane koncepcje muzeów, które formułowano w kontekście przełomowych dla Warszawy momentów XX w. Były one pretekstem do fizycznej transformacji i symbolicznego przechwycenia budowli postrzeganych jako „negatywne dziedzictwo” (Lynn Meskell). Muzea te miały służyć zagospodarowaniu i przekształceniu budynków, o których dalszą przyszłość toczono publiczne spory: opuszczony przez wiernych w 1915 r. sobór prawosławny na pl. Saskim, szykowany do powojennej odbudowy Zamek Królewski, odziedziczony po PRL-u Pałac Kultury i Nauki. Kto i dlaczego domagał się utworzenia muzeów w tych obiektach? Dlaczego te muzea nie powstały? Co z tego wynikło? Podstawą analiz są m.in. materiały archiwalne, dokumentacja projektowa, artykuły prasowe, a nawet utwory literackie.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, która w 2020 roku otrzymała wyróżnienie w konkursie Nagroda Prezydenta m.st. Warszawy za prace dyplomowe z zakresu rozwoju Warszawy.
Praca stanowi część projektu ECHOES, który otrzymał finansowanie z Programu Unii Europejskiej Horyzont 2020 na rzecz badań i innowacyjności na podstawie umowy grantowej nr 770248.

******

Museums–Pretexts. Unrealised Museum Projects Against Negative Heritage in Warsaw

The book presents unrealised museum projects, which were conceived in the context of the 20th century breakthrough moments for Warsaw as pretexts for physical transformation and symbolic interception of buildings perceived as “negative heritage”. Such museums were meant to exploit and transform the buildings whose future was the subject of public debate.

"Wystawienie winno być tak urządzone, aby zainteresowało i zwróciło uwagę każdego zwiedzającego, a nie zmęczyło i nie pozostawiło błędnych i często szkodliwych dla samej nawet prahistorii wrażeń i przekonań. Najwięcej zainteresować, według mojego doświadczenia, mogą właśnie zagadnienia ogólne rozwoju kultury ludzkiej. Jednocześnie będą one rozwijały umysłowość zwiedzających i wywołają pierwsze przeświadczenie o ważności tego rodzaju wystawy i samych zabytków. Na takim tle każdy wystawiony
zabytek zyska na wartości w oczach zwiedzających i w ten sposób prawie bezwiednie wyrobi się pewne przekonanie w umysłach zwiedzających i zrozumienie dla tych na ogół pogardzanych „starych rupieci czy garnków”. Wystawione na takim ogólnym tle zabytki, znajdowane w danej okolicy, zyskają w oczach zwiedzających i stracą charakter jedynie „pamiątek”, do których należy odnosić się z pewnym sentymentem i o których wiele osób „realnie myślących” wyraża się zwykle z przekąsem. Zasadą każdego muzeum winno być, aby zwiedzający przychodzili nie tylko, żeby zobaczyć, ale i nauczyć się".

Roman Jakimowicz


Wybór tekstów Romana Jakimowicza poprzedza esej dra Wojciecha Brzezińskiego.

Marian Gumowski - wybitny numizmatyk, historyk, wieloletni pracownik Muzeum im. Czapskich w Krakowie, a następnie dyrektor Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, pozostawił po sobie bogaty dorobek pisarski. Na potrzeby niniejszej publikacji wybrano teksty pochodzące z obu okresów jego działalności - krakowskiego i poznańskiego. Te pierwsze koncentrują się na dziedzinie najbliższej Gumowskiemu – numizmatyce i medalografii, i w jej kontekście prezentują poglądy znakomitego muzealnika na inne zagadnienia. Artykuły powstałe w drugim okresie, kiedy cieszył się już ugruntowaną pozycją w środowisku, przedstawiają jego zapatrywania na funkcję muzeów oraz rolę muzealnictwa z punktu widzenia osoby zarządzającej instytucją, a zatem mierzącej się z realnymi problemami określania jej kształtu, zadań i rozwoju. Tekstom Mariana Gumowskiego towarzyszą dwa obszerne eseje wstępne - Diany Błońskiej (prezentujący okres krakowski) oraz Kamili Kłudkiewicz (opisujący okres poznański).

"Jeżeli zatem chcemy uwidocznić sobie, jakby w panoramie, dzieje państwa, jego dobre i złe losy, wesołe i smutne
dni, czasy jego tryumfu i upadku, jeżeli to chcemy oglądać na źródłach współczesnych i trwałych, które ani sfałszowane, ani przez późniejsze dodatki zniekształcone być nie mogą — to nie zostaje nic innego, jak zbierać z gorliwością i ukochaniem dawne monety, te spiżowe kartki historii i układać je w porządku i przejrzyście w jeden zbiór, który dla miłośnika każdego będzie najlepszą historyczną księgą swego narodu".

"Publiczność chodząca do muzeum pragnie się uczyć, pragnie coś nowego zobaczyć, łaknie rozmaitości. Przychodzić
będzie tym chętniej i tym częściej, im tej rozmaitości i tej oświaty będzie więcej. Z tymi żądaniami należy się liczyć i na ich rzecz robić nieraz duże ustępstwa. Muzeum nie powinno nigdy cofać się przed opróżnieniem zupełnym
sali, przed innym niż dotąd rozwieszaniem obrazów lub ustawieniem gablot. Muzeum powinno drgać życiem i tym
przyciągać publiczność, gdyż jedynie wtedy potrafi osiągnąć swoje cele".

Marian Gumowski

Wszystko, co wiąże się z Kopalnią Soli w Wieliczce, ma wymiar ekstremalny: jest to najstarsza i jednocześnie największa, a przy tym ciągle czynna. Nigdzie na świecie nie odnajdziemy niczego choćby w małym stopniu porównywalnego z wielickim labiryntem. W tym solnym universum wszystko jest monumentalne, a jego unikalność zapiera dech. Każdy, kto próbuje ogarnąć skalę wielickiego skarbu, zachwyci się nim bez reszty. I trudno, by było inaczej...Wielicka kopalnia to w istocie podziemne miasto, budowane przez ponad czterdzieści pokoleń górników, przedstawicieli niemal wszystkich europejskich narodowości. To ponad trzysta kilometrów korytarzy, które prowadzą do ponad trzech tysięcy solnych komór, na dziewięciu poziomach, sięgających głębokości 327 metrów pod powierzchnią ziemi. To także podziemne solankowe jeziora, mioceńskie krajobrazy, pozostałości po wyrobiskach eksploatowanych rozmaitymi metodami i technikami. Kopalnia to również niespotykana w swojej wyjątkowości mapa geologicznej aktywności Ziemi z Karpatami w roli głównej. W ścianach wyrobisk odnaleźć można geologiczne świadectwa czasów sprzed milionów lat: solne kryształy, węgiel. Koralowce, wulkaniczny pył i wiele innych.Skarb. Kopalnia Soli w Wieliczce to książka, na którą składają się dwa równorzędne, ale odmienne elementy. Jednym z nich jest fotograficzna dokumentacja historii geologicznej i kultury materialno-technicznej Kopalni Soli w Wieliczce, wykonana przez dr Andrzeja Nowakowskiego. Jest ona efektem wielogodzinnych wędrówek po wielickich podziemiach. Stanowi zapis wyjątkowych miejsc – w wielu przypadkach, ze względu na „pracę” górotworu – już nieistniejących lub niedostępnych. Postęp w fotografii i cyfrowej obróbce zdjęć umożliwił przedstawienie ich w sposób wyjątkowy, bowiem zawarta tu dokumentacja fotograficzna pozwoli czytelnikom na dotarcie do miejsc, których zobaczenie nie było i już nie będzie możliwe. Drugą część publikacji stanowią teksty wybitnych badaczy i znawców tematu. Prof. Aleksander Garlicki porównuje Kopalnię w Wieliczce z innymi miejscami wydobywania soli na świecie. Prof. Zofia Alexandrowicz zajmuje się wielickimi Grotami Kryształowymi. Prof. Krystyna Obtułowicz opisuje historię lecznictwa w Kopalni. Tekst Elżbiety Kalwajtys dotyczy miejsc sakralnych. Historię geologiczną złoża przedstawia dr Kajetan d’Obyrn, historię turystyki w Kopalni – Marian Leśny. Joanna Kowalczyk i Prof. Zbigniew Sawłowicz zajmują się procesami powstawania nacieków solnych. Ostatni z wymienionych wraz z Łukaszem Malinowskim opisują historię stosowania metalu w Kopalni. Część tekstową zamyka Kalendarium opracowane przez Jerzego Przybyłę i Jana Sadkiewicza. Interdyscyplinarny zespół badaczy, doświadczonych profesorów i młodych naukowców, teoretyków i praktyków, przygotował dzieło unikatowe. Oprawa edytorska publikacji zostanie przygotowana na najwyższym światowym poziomie.

Zabytkowe miasta z tętniącymi życiem urokliwymi starówkami, piękne świątynie, rezydencje i pałace, tajemnicze twierdze i zamczyska, najciekawsze muzea, najdziwniejsze budowle i dzieła sztuki inżynierskiej, zabytki dawnych kultur, stanowiska archeologiczne... Bogactwo światowej sławy zabytków jest nieprzebrane Ta książka prezentuje 500 takich miejsc – jeśli nawet nie do wszystkich uda się dotrzeć, na pewno warto o nich przeczytać.