DZIEJE OBIEKTÓW SPORTOWYCH W KRAJACH POZAEUROPEJSKICH

Prezentowana książka miała być w swoim pierwotnym zamierzeniu zapisem debat i konferencji, które odbywały się w roku 2011, w Poznańskim Oddziale SARP z okazji obchodów 125-lecia stowarzyszeń architektonicznych w Wielkopolsce. Praca nad nią pokazała jednak, że stała się czymś więcej –współczesną diagnozą i oceną miasta, widzianą oczami profesjonalistów – archi-tektów, urbanistów, historyków sztuki. Książka jest w większości poświęcona Poznaniowi, jed-nak poruszane w niej problemy mogą być uniwersalną pomocą w trakcie krytycznej analizy przestrzeni i obrazów innych miast polskich. Konstrukcja książki odwołuje się do chronologii minionych już wydarzeń – naukowej sesji oraz debat poświęconych rożnym obszarom prze-strzeni miejskiej. Całość rozpoczynają teksty poświęcone Adamowi, Lucjanowi i Januszowi Ballenstedtom – znakomitym twórcom wywodzącym się z Poznania. Prezentowane teksty autor-stwa badaczy ich twórczości, ale również kolegów-architektów, są jednymi z pierwszych prób opisujących działalność tych znakomitych projektantów. Kolejne rozdziały mają odkrywać przed czytelnikiem kolejne warstwy miasta. W rozdziale zatytułowanym „miasto odzyskane” opisane są mechanizmy jego odbudowy po II wojnie światowej. Jednak czytając pozostałe tek-sty, można łatwo dojść do wniosku, że proces „odzyskiwania” jest dziś najbardziej potrzebną i adekwatną metodą projektowania miasta. W wielu tekstach pojawiają się podobne postulaty: przywrócenie starego koryta Warty, rewitalizacja zespołów poprzemysłowych w śródmieściu, ochrona i aktywizacja zabytkowych fortyfikacji, ochrona klinów zieleni, przywrócenie życia obiektom modernistycznym, aktywizowanie obszarów zaniedbanych przez stworzenie obiektu-ikony. W pracy pojawiają się przykłady takich działań podejmowanych z sukcesem na całym świecie.

Książka nie prezentuje kompletnej przemyślanej teorii, co czytelnicy mogą zauważyć w wielu jej fragmentach. W całym tego słowa znaczeniu jest zbiorem myśli na podjęty temat architektury jako sztuki, myśli, które kotłowały się przez cały czas jej powstawania.

Publikacja Andrzeja Basisty jest autorskim, indywidualnym spojrzeniem na wszystkie poruszone w niej fundamentalne dla teorii architektury kwestie. Jej podstawowym walorem jest erudycja, wnikliwość i szczególne traktowanie architektury: w sposób jednorodny, bez podziału na historyczną i współczesną – lecz po prostu jako dziedziny twórczości podlegającej niezmiennie tym samym procesom, prawom i regułom, niezależnie od czasu i miejsca powstania. Nie ulega wątpliwości, że książka stanowić będzie ważną pozycję wśród publikacji z zakresu teorii architektury i trwały punkt odniesienia dla badaczy zajmujących się tą problematyką. Z pewnością stanie się również obowiązującą lekturą dla studentów architektury oraz rozmaitych kierunków sztuk projektowych i sztuk pięknych.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Dolistowskiej, historyczki sztuki, profesora Politechniki Białostockiej

Nie znajduję wśród książek autorów polskich pozycji o podobnych walorach. Książkę Andrzeja Basisty porównywać można raczej z klasycznym dziełem Sigfrieda Giediona Czas, przestrzeń, architektura opublikowanym 75 lat temu i przetłumaczonym na język polski blisko pół wieku temu. Inaczej niż Giedion, Basista uwzględnia w swojej książce także te obiekty, które na ogół nie bywają zaliczane przez krytyków do kategorii dzieł architektury. Pod tym względem recenzowana książka bliższa jest niewiele młodszej niż dzieło Giediona, ale także już klasycznej publikacji Bernarda Rudofsky’ego Architecture without Architects (1964). Andrzej Basista także dostrzega i pokazuje czytelnikowi atrybuty Sztuki istniejące w tego rodzaju dokonaniach.
Z recenzji dr hab. Marka Kowickiego, architekta, profesora Politechniki Krakowskiej

Andrzej Basista jest architektem, emerytowanym profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Uczył także na wydziałach architektury w Bagdadzie, Poznaniu, Białymstoku i w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Pracował projektowo w Bagdadzie i w dwu krakowskich biurach projektów.

Spojrzenie na architekturę, jakie proponujemy, jest niepodobne do powszechnie stosowanych. Punktem wyjścia nie jest historia architektury, wielcy twórcy, przegląd stylów czy przeznaczenie budynków, choć wszystko to jest w książce jakoś obecne, punktem wyjścia są różne, kolejne stopnie kontaktu z budynkiem. Tak na ogół przebiega doświadczanie architektury. Zaczyna się od kontaktu z oddali, pierwszego ujrzenia budynku na fotografii lub w rzeczywistości. Jeżeli nas zaciekawi, ruszamy, by się z nim spotkać, i wówczas kolejno oglądamy najpierw jego otoczenie, kontekst, w którym się znajduje, następnie przyglądamy się mu z zewnątrz, by wreszcie wejść do jego wnętrza.

Przedmiotem monografii jest analiza struktury przestrzennej miast polskich w ostatniej tercji XVI i w początku XVII wieku oraz charakterystyka jej przekształceń wynikających z wprowadzania do średniowiecznej struktury miast dużych kubaturowo zespołów jezuickich. Zasięg terytorialny obejmuje miasta Rzeczypospolitej znajdujące się zarówno obecnie, jak i w XVI wieku na obszarze Polski, w których do końca tego stulecia zakon jezuitów rozpoczął swoje inwestycje. Cezurę chronologiczną uzasadnia charakterystyczna ekspansywność zakonu we wczesnej fazie działalności, przy utrzymującym się nadal jeszcze znacznym rozwoju gospodarczym miast Rzeczypospolitej, zwłaszcza miast dużych, na których zakonowi zależało najbardziej.

Dzieje budowli jezuickich, których realizację rozpoczęto przed końcem XVI wieku, zostały prześledzone w większości przypadków do wojen szwedzkich 1655 roku, podczas których nastąpiło wyraźne spowolnienie ruchu inwestycyjnego w miastach polskich, wojenne splądrowanie i dewastacja, a w konsekwencji prawdziwy ich upadek. Przedłużenie ram chronologicznych w ramach opracowań monograficznych dotyczących analizy miast i zespołów pozwoliło na obserwację nie tylko procesu projektowania, lecz także zmian samego projektu, dokonywanych w trakcie jego realizacji w kontekście równolegle analizowanych przyczyn ich wprowadzania oraz dziejów poszczególnych miast. Szczegółowej analizie poddano siedem miast, w których do końca XVI wieku zakon jezuitów rozpoczął swoje inwestycje. Trzy pierwsze to miasta biskupie: Braniewo, Pułtusk, Poznań – pilotażowe pod względem doświadczeń zakonu jezuitów na ziemiach Rzeczypospolitej, oraz Jarosław – miasto prywatne włączone do tej grupy z uwagi na wczesne inicjatywy fundatorów i toczącą się dyskusję z zakonem. Grupę drugą stanowią trzy największe królewskie miasta Rzeczypospolitej: Lublin, Kraków i Kalisz. Zwłaszcza Kraków dla opisu procesu osiedlania się zakonu jezuitów w miastach jest przykładem szczególnie interesującym, bowiem dotyczy aż siedmiu dyskutowanych wówczas lokalizacji dla głównej placówki zakonu w stołecznym mieście. Argumenty za i przeciw na ten temat są w tej dyskusji jasno wyłożone.

Treścią niniejszej publikacji objęto propedeutycznie problemy ochrony, adaptacji i modernizacji zabytków architektury, których znajomość jest – zdaniem autora – niezbędna dla architektów przy projektowaniu w środowisku kulturowym, w partnerskim dialogu z konserwatorami zabytków, historykami sztuki, mykologami, konstruktorami i w zależności od potrzeb – innych branż. Praca podzielona jest na cztery części:
Część I: Ewolucja koncepcji ochrony zabytków w teorii i praktyce – obejmuje zarys zmieniających się z upływem czasu koncepcji ochrony i uwarunkowań kulturowych, społecznych i gospodarczo-politycznych tych zmian, które znalazły swoje odzwierciedlenie w międzynarodowych i krajowych dokumentach doktrynalnych.
Część II: Dziedzictwo architektoniczne, cechy i wartości zabytków – zawiera: definicje dziedzictwa, zabytku i dóbr kultury współczesnej, rodzaje badań i źródeł wiedzy o zabytkach oraz opis cech obiektu niezbędnych do uznania go za zabytek i danych ilustrujących stan obiektu. Przedstawione są rodzaje wartości zabytkowych, ich atrybutów i nośników oraz metoda wartościowania adresowana do warsztatu projektowego architekta.
Przedmiotem części III: Postępowanie z zabytkami są cele i rodzaje ingerencji w zabytkowe struktury, ich interpretacje i definicje oraz ilustracje ingerencji: konserwacji, restauracji, restauracji w skali brył (uzupełnień parahistorycznych) i uzupełnień ahistorycznych zabytków (w tym – rozbudów) na przykładach polskich i zagranicznych. Przykłady obiektów ilustrowane są w części „językiem architektonicznym” – rysunkami, co pozwala na graficzne uczytelnienie ich istotnych cech. Ważnym problemem postępowania z zabytkami jest pogodzenie ochrony ich kulturowych wartości z dostępem osób niepełnosprawnych.
Część IV poświęcono zarządzaniu zasobami architektonicznego dziedzictwa na różnych poziomach decyzyjnych. Wobec wielu złożonych uwarunkowań pozakonserwatorskich sposób zarządzania współdecyduje o skuteczności opieki i ochrony zabytków.

Prowadzone przez wiele lat badania udowodniły, że wielkość i jakość przestrzeni parku miejskiego ma znaczenie, nie tylko pod względem ekologicznym, ale również dla zaspokojenia potrzeb rekreacji człowieka. Uzasadnione zatem jest podejmowanie tematu projektowania parków i ogrodów o zróżnicowanej wielkości w ujęciu hierarchicznym w skali miasta – wielkoobszarowych, dzielnicowych i kieszonkowych. W Polsce brakuje praktycznego modelu hierarchicznego parków i ogrodów terapeutycznych, który mógłby być wdrożony. Projektowanie zielonych przestrzeni publicznych stanowi uzupełnienie i rozwinięcie pierwszej książki Parki i ogrody terapeutyczne zawierającej wzorzec parku terapeutycznego, który ma ułatwiać projektowanie, modernizowanie i waloryzację parków miejskich . W tekście zawarto wskazówki praktyczne, aby umożliwić wdrożenie rozwiązań wspierających wykorzystanie leczniczych mechanizmów związanych z kontaktem z naturą. W pracy przedstawiono standard projektowania zielonych przestrzeni publicznych – owoc wielu lat pracy autorki. Myślą przewodnią stosowania standardu jest poprawa jakości tych przestrzeni pod względem wykorzystania terapeutycznych właściwości krajobrazu i promocji zdrowia. Książka ma służyć zarówno do celów dydaktycznych, jako podręcznik akademicki, jak i pomoc dla profesjonalistów. Celem książki było też przedstawienie i przybliżenie czytelnikom ogólnych zasad przyjętych w branży budowlano-wykonawczej i zrozumiałych dla wszystkich uczestników procesu budowlanego. W pracy zawarto rozdział poświęcony opracowaniu graficznemu projektów zielonych przestrzeni publicznych.