Dzieje Żydów Polskich

Niniejsze wydanie zawiera wspomnienia "Bunt w Treblince", wydane po raz pierwszy po hebrajsku w 1986 r., spisany w 2015 r. opis działalności powojennej oraz rozmowę "Zamiast zakończenia", którą przeprowadził z Samuelem Willenbergiem prof. Paweł Śpiewak w Tel Awiwie w maju 2004 r. SAMUEL WILLENBERG urodził się w 1923 r. w Częstochowie, zmarł w 2016 r. w Tel Awiwie. Jego ojciec, Perec Willenberg, był nauczycielem w żydowskim gimnazjum i artystą malarzem. Matka, prawosławna Rosjanka, dopiero po ślubie przeszła na judaizm. We wrześniu 1939 r. szesnastoletni Samuel wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Walczył pod Chełmem, gdzie został ciężko ranny w potyczce z wojskami sowieckimi. W 1942 r., po aresztowaniu sióstr w Częstochowie, gdy wyszły z getta na „aryjską stronę”, znalazł się w getcie w Opatowie, skąd został wywieziony do Treblinki wraz ze wszystkimi Żydami z opatowskiego getta. Podając się za murarza, uniknął natychmiastowej śmierci w komorze gazowej i został więźniem. Przeżył w obozie zagłady dziesięć miesięcy, podczas których był świadkiem niemieckiego okrucieństwa i masowej zbrodni na ludności żydowskiej. 2 sierpnia 1943 r. wziął udział w buncie i wraz z kilkuset innymi więźniami zdołał uciec, zostawiając spalony obóz, który już nie wrócił do funkcji „fabryki śmierci”. Dzięki pomocy przygodnie napotykanych Polaków dotarł do Warszawy, gdzie uczestniczył w konspiracji w szeregach Polskiej Armii Ludowej (PAL). Walczył w powstaniu warszawskim początkowo w batalionie AK „Ruczaj”, a następnie w oddziałach PAL. Po wojnie został wcielony do Wojska Polskiego i wysłany do Wyższej Szkoły Oficerskiej w Rembertowie. W 1946 r. wystąpił z wojska na własne żądanie. Następnie organizował i szkolił samoobronę żydowską przeciwko antysemickim atakom, przeprowadzał przez „zieloną granicę” do Włoch Żydów chcących emigrować z Polski, na zlecenie organizacji syjonistycznych wyszukiwał dzieci żydowskie, które przeżyły Zagładę w polskich, głównie chłopskich, rodzinach. Po śmierci ojca, w 1950 r., wraz z żoną Krystyną (Adą) i matką wyemigrował do Izraela, gdzie przez czterdzieści lat pracował jako geodeta. Po przejściu na emeryturę podjął studia z zakresu sztuk pięknych. W swoich rzeźbach dokumentował głównie cierpienie Żydów w Treblince. Od 1983 r. często przyjeżdżał do Polski z grupami młodzieży izraelskiej.

Wspomnienia byłego chasyda… – intrygujący tytuł zapowiada nam autora niepokornego. Czytelnik przetłumaczonej na język polski książki, opublikowanej po niemiecku w 1874 roku, nie zawiedzie się, bowiem Josef R. Ehrlich (1842-1899) w barwny sposób, opisał swoje smutne, wręcz tragiczne dzieciństwo i młodość spędzone w przygranicznym sztetlu, w galicyjskich Brodach, będących w połowie XIX wieku wolnym miastem handlowym. Najbliższa rodzina Josefa pragnęła, by został uczonym w Piśmie, on jednak bardziej niż Talmud, chedery i chasydzki dom modlitwy, umiłował przyrodę i astronomię oraz język i kulturę niemiecką. Pomimo braku wykształcenia i środków, po wielkim pożarze Brodów, opuścił miasto i wyjechał do Wiednia. Zarabiał tam na utrzymanie, udzielając lekcji, a także pisząc prognozy pogody dla niemieckojęzycznych gazet. Usiłował również zaistnieć jako literat, tworząc dzieła różnego gatunku, które nie spotkały się z większym uznaniem. Interesował się filozofią i mistyką chrześcijańską, a u schyłku życia przyjął chrzest w Kościele rzymskokatolickim. Jako pisarz został niemalże zapomniany, obecnie jednak badacze niemieckojęzycznej literatury i kultury żydowskiej odkryli na nowo jego najlepsze dzieło – Wspomnień byłego chasyda. Z tej książki dowiesz się zatem, jak w połowie XIX wieku wyglądało życie Żydów w Brodach, kim byli kadisz i kore. Przeczytasz o chasydach Jollesa i o tym, jakie były ich wierzenia i zwyczaje, jak koszerowali noże, do czego potrzebny był im czosnek, jak rzucali klątwy oraz w jaki sposób bronili się przed wpływami złych duchów – szejdim i lejcim, a także, czy młodym Ehrlichem zawładnął dybuk. W serii ukazały się: Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego” Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila Beniamin R., „Płonęli gniewem”. Autobiografia młodego Żyda Rachela Fajgenberg, Dziewczęce lata. Młodość w poleskim sztetlu Kadia Mołodowska, Spadek po pradziadku. Opowieść Natan Sternharz, Dni Natana

Rodzina fanatycznych nazistów kochała ją jak własną córkę. Ona sama zakochała się w niemieckim inżynierze, który w klapie marynarki nosił przypinkę partii Hitlera. Jako Anni Gmitruk, folksdojczka ze wschodniej Polski, nigdy nie zdradziła, kim była naprawdę: Malą Rywką Kizel, żydowską dziewczyną z ortodoksyjnej rodziny, której bliscy zginęli w warszawskim getcie. Dzięki hartowi ducha, znajomości języka, mieszance szczęścia i uroku Mali udało się uniknąć ich losu. Po wyzwoleniu przez amerykańską armię wróciła na krótko do Polski, by później przez Izrael trafić w końcu do niderlandzkiego Amstelveen.

Historia Mali opowiedziana została bez wielkich słów i zbędnego moralizowania. To trzymająca się faktów relacja ze świata, w którym człowiek człowiekowi był wilkiem.

„Już nie chcę być człowiekiem” to również opowieść o odkrywaniu tożsamości tej wyjątkowej kobiety. Pieter van Os odbył szereg podróży śladami bohaterki, mocno zagłębiając się w powikłane dzieje naszej części Europy. Obszaru z ciągle powracającymi obsesjami na punkcie pochodzenia i charakteru narodowego.


W tej historii Polska to nie malownicze pagórki i złote łany pszenicy. To przelęknione oczy, to tajemnica przetrwania. Tajemnica, którą autor delikatnie uchyla, by zrozumieć jak nastoletniej Mali z chasydzkiej rodziny udało się przetrwać piekło i stać się rodowitą Niemką. A potem latami zmagać się z piekłem własnej pamięci.
Michał Wójcik

Historia Mali jest pretekstem do opowiedzenia o polskich Żydach, ich kulturze, historii, losie, który zgotowali im hitlerowcy i polscy "sąsiedzi". To książka o szukaniu własnego miejsca na ziemi, kobiecej sile i pamięci o tym, że przeszłość trzeba cały czas opowiadać, bo może ktoś czegoś się jednak nauczy.
Wojtek Szot


Poruszająca opowieść o życiu urodzonej w Warszawie Żydówki napisana w zupełnie inny sposób, niż polskie reportaże. W małych ludzkich losach van Os odnalazł wielką historię. Czytelnicy ją pokochali. Za "Już nie chcę być człowiekiem" autor dostał w Holandii dwie najważniejsze nagrody literackie roku: za reportaż i za książkę historyczną - nikomu przedtem się to nie udało.
Kamil Bałuk

Jak dotąd jedyna syntetyczna i oparta na rzetelnych badaniach źródłowych monografia konspiracyjnej Rady Pomocy Żydom i jej działalności w Warszawie. Praca powstała u początku lat 80 XX wieku – do dzisiaj aktualna. Drugie wydanie dr Aleksandra Namysło uzupełniła o przedstawienie dorobku badawczego polskiej historiografii w ostatnich 40 latach oraz dodała po raz pierwszy opracowany życiorys samej Teresy Prekerowej.
Podstawowa książka do dziejów polskiego państwa podziemnego i stosunków polsko-żydowskich w trakcie II wojny światowej.

Kiedy dziennikarka Nina Solomin mieszkała w Williamsburgu, zaledwie kilka przecznic od centrum Nowego Jorku, często miała wrażenie, że czas zatrzymał się tam lata temu... Mężczyźni w białych koszulach i czarnych płaszczach, z pejsami i brodami, w święta dodatkowo w sztrajmłach. Skromny strój kobiet osłaniający całe ciało niczym się nie wyróżniał, a peruka lub chusta była znakiem rozpoznawczym mężatki. Solomin nie wiedziała jeszcze, że życie członków tej społeczności regulują skrupulatnie spisane nakazy i zakazy dotyczące każdego obszaru ich aktywności.

Żyła po sąsiedzku z ultraortodoksyjnymi Żydami, ale oddzielał ją od nich niewidzialny mur. Jej fascynacja tą hermetyczną społecznością z dnia na dzień rosła. Niestety, dziennikarka nie mogła nawiązać z chasydami kontaktu. Aż któregoś dnia sami zapukali do jej drzwi...

„OK, amen” to ekscytująca podróż do osobliwego, zaskakującego i trudno dostępnego świata, po którym przewodnikami są rozmówcy Solomin. Dzięki nim poznajemy ludzi targanych sprzecznymi emocjami, i wspólnotę gotową do wielkich poświęceń, ale też do okrutnych rozwiązań, byle przetrwać.

Fałszywe dokumenty i prawdziwi bohaterowie

Historia jednej z największych – i najmniej znanych – akcji ratowania Żydów w czasie II wojny światowej

W latach 1940–1943 polscy dyplomaci w Szwajcarii we współpracy ze środowiskami żydowskimi opracowali system fałszowania dokumentów krajów latynoamerykańskich. Wystawione na żydowskie nazwiska, były następnie przemycane do okupowanych przez Niemców krajów. Ich posiadanie wzbudzało strach i jednocześnie dawało nadzieję na uniknięcie transportu do obozów śmierci.

Aleksander Ładoś, Stefan Ryniewicz, Konstanty Rokicki, Abraham Silberschein, Chaim Eiss oraz Juliusz Kühl – znani także jako Grupa Ładosia – uratowali życia tysięcy Żydów z całej Europy.

Historyk Roger Moorhouse rzuca światło na niezwykłą i zuchwałą akcję ratunkową prowadzoną przez Polaków, którzy zdecydowali się działać, gdy świat odwracał oczy.