Dziennik

Afazja polska jest próbą zmierzenia się z nieopowiedzianą lub słabo znaną historią XX wieku. Wychodząc od konstatacji, że Polska po komunizmie przypomina człowieka, który w wyniku traumatycznych doświadczeń utracił zdolność autoekspresji oraz umiejętność określania własnego miejsca w świecie, odtwarza Przemysław Dakowicz pierwsze akty niemieckiego i sowieckiego terroru, wymierzonego przede wszystkim w polskie elity kulturalne, społeczne i polityczne.
Eseje zebrane w tomie koncentrują się wokół najbardziej symbolicznych wydarzeń pierwszych miesięcy II wojny światowej, widzianych wszelako przez pryzmat skomplikowanego procesu społeczno-kulturowej inżynierii, trwającego od jesieni 1939 roku do przełomu lat 80. i 90. minionego stulecia. Czytelnik przemierza wraz z narratorem ulice obleganego przez Sowietów Grodna, towarzyszy w ostatniej drodze generałowi Józefowi Olszynie-Wilczyńskiemu oraz kapłanom z katedralnej kapituły w Pelplinie, staje nad zbiorowymi grobami Piaśnicy i Szpęgawska, obserwuje z bliska wyborczą farsę na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej zagarniętych przez ZSRS.
Opisowi przeszłości towarzyszy tu refleksja nad Polską współczesną, podejmującą – chaotycznie i nie w pełni skutecznie – próbę skonfrontowania się z nieprzepracowaną traumą, zrozumienia doświadczeń minionych dziesięcioleci i zrekonstruowania utraconej zbiorowej pamięci.

W piekle Auschwitz, do którego trafiali mężczyźni i kobiety, rodziły się także dzieci.

Auschwitz ma różne oblicza, lecz jednym z najgorszych i najbardziej tragicznych jest los dzieci, które przychodziły tu na świat.

Bezbronne, bez szans na przeżycie. Jednak i tu pojawiały się anioły: położne, pielęgniarki i kobiety, które robiły wszystko, by je ocalić. Jedną z nich była Stanisława Leszczyńska. Położna, która gdy trafiła do Auschwitz, nie tylko nie straciła nadziei, ale pobyt tam potraktowała jak misję. Nazywana Mateczką, niosła pociechę innym, ale przede wszystkim odbierała porody więźniarek. W koszmarnych warunkach, nawet bez wody, za to pod czujnym okiem Mengelego. Nie pozwoliła umrzeć ani jednemu noworodkowi i ani jednej matce.

Co nie znaczy, że wszyscy jej podopieczni przeżyli obozowy koszmar.

Nowe wydanie z wkładką z kolorowymi fotografiami. Książka reprezentuje niezbyt często spotykany na naszym rynku wydawniczym rodzaj literatury podróżniczej. Łączy bowiem opis wyprawy, jej epizodów, spotkań, rozmów i impresji z pogłębioną refleksją historyczną i politologiczną. Autor, podróżnik kontynuujący tradycje swej rodziny oraz uznany badacz problematyki bliskowschodniej wykorzystuje swą wiedzę i umiejętności do zrelacjonowania efektów projektu Iran śladami polskich uchodźców. W jego ramach przedsięwzięta została wyprawa do Iranu, której efektem stało się odkrycie wielu ciekawych i nieznanych dotąd pamiątek pobytu tam Polaków, którzy zostali w 1942 r. wraz z Armią gen. Andersa ewakuowani z „nieludzkiej ziemi”. Autor wraz ze swymi towarzyszami podróży dotarł do miejsc pamięci, które przetrwały próbę czasu, szczególnie cmentarzy, gdzie pochowani zostali Polacy, dla których Iran stał się ostatnim miejscem ich ziemskiej wędrówki. Odbył też szereg rozmów z osobami zaangażowanymi w utrzymywanie dialogu polsko irańskiego, dotarł wreszcie do ostatnich żyjących jeszcze świadków wydarzeń sprzed lat już niemal 80-u. Ukoronowaniem projektu stało się bez wątpienia pozyskanie kapitalnego źródła historycznego, nieznanego dotąd polskim historykom, relacji p. Heleny Stelmach, uchodźczyni, ewakuowanej jako dziecko z ZSRR w 1942 r., która do końca życia pozostała w Iranie. Spisane w języku farsi, po raz pierwszy przetłumaczone na język polski, są obficie cytowane w książce, choć jak sądzę powinny zostać opublikowane in extenso Z recenzji dr hab. Paweł Stachowiak

Kapelan Armii Andersa to wspomnienia o. Ryszarda Czesława Grabskiego, niezłomnego kapłana z zakonu kapucynów, z zesłania z lat 1940-1955, a więc od momentu jego aresztowania przez Sowietów do powrotu do Polski. Wspomnienia mają charakter osobistej relacji z poszczególnych etapów zesłania, od więzienia NKWD w Białymstoku, przez łagry Workuty, Archangielsk, Łubiankę, po Kazachstan, oraz z pracy jako kapelan w Armii Andersa w 1942 roku. Napisane zostały przez Autora na podstawie własnych notatek sporządzonych zaraz po powrocie do Polski. Niniejsze wydanie jest oparte na edycji z 1985 roku, opublikowanej przez wydawnictwo Editions Spotkania w Paryżu. Dla wielu Polaków zesłanych na Wschód rozpoczęcie formowania Armii Andersa w sierpniu 1941 roku stało się szansą na odmianę katorżniczego losu. Wydawało się, że ta szansa również otworzyła się dla o. Grabskiego, został bowiem kapelanem w stopniu kapitana Wojska Polskiego. Oddelegowany na daleką Północ, wyszukiwał Polaków w łagrach, do których nie dotarła wiadomość o możliwości wydostania się z zesłania i wstąpienia do polskiej armii. O. Grabski nie zdążył wrócić ze swej misji do Armii Andersa, przed jej wyprowadzeniem do Iranu i zamknięciem granicy przez Sowietów. To, co dla innych zesłańców było „końcem piekła”, dla o. Grabskiego stało się początkiem następnego „etapu” – ponownego aresztowania we wrześniu 1942 roku i skazania na 15 lat ciężkiej pracy w łagrach. Po repatriacji w 1955 roku o. Grabski pracował jako duszpasterz w Prowincji Warszawskiej Kapucynów do swej śmierci w 1987 roku.

Książka opowiada losy Wacława Stykowskiego, kapitana „Hala”, dowódcy batalionu AK im. gen. Józefa Sowińskiego oraz 2 Rejonu Obwodu Wola AK podczas Powstania Warszawskiego. W pierwszej części książki autor przybliża sylwetkę kapitana „Hala”, przedstawia obszerne relacje Stykowskiego z czasów Powstania i po Powstaniu, a także prezentuje nieznane dotąd dokumenty archiwalne. W drugiej części książki autor mierzy się z opinią – powstałą m.in. za sprawą artykułu Michała Cichego pt. Polacy — Żydzi: czarne karty Powstania, który został opublikowany w latach dziewięćdziesiątych w „Gazecie Wyborczej” – jakoby Stykowski w czasie Powstania zgromadził wokół siebie niewielki oddział przyboczny złożony z wolskich kryminalistów, którzy mieli dopuścić się zbrodni na ludności cywilnej. Autor broni honoru kapitana „Hala”, wchodzi w polemikę także z innymi publikacjami, za każdym razem opierając się na wiarygodnych źródłach historycznych oraz rzetelnej analizie faktów.

Czy młody Szlomo ukrywający się w oborze albo w sosnowym lesie spodziewał się, że zamieszka tuż obok obozu ogrodzonego drutem pod napięciem? I że będzie tam żyć bez strachu, za to inni będą się bać jego?
Salomon Morel: Żyd i Polak, ofiara i oprawca... W czasie wojny w bestialski sposób zamordowano jego najbliższą rodzinę. Po wojnie on sam został słynącym z okrucieństwa komendantem obozu pracy Zgoda w Świętochłowicach, w którym po upadku III Rzeszy przetrzymywano w strasznych warunkach, głodzono, gwałcono i torturowano Ślązaków. Potem był funkcjonariuszem w więzieniu dla młodocianych w Jaworznie, gdzie próbowano ich nawracać na jedynie słuszne poglądy polityczne. Jednocześnie Szlomo, pieszczotliwie nazywany przez kolegów z partyzantki „wariatem”, był kochanym ojcem rodziny i lubianym, skorym do żartów kompanem zabaw. Więc kim tak naprawdę był komendant Morel? Ofiarą, katem, mścicielem, nadgorliwym funkcjonariuszem systemu.
Bezkompromisowa wojenna reporterska opowieść autorki bestsellerowej „Brunatnej kołysanki” o wciąż za mało znanej tragicznej historii mieszkańców Górnego Śląska. A także o tym, czy zemsta pozwala wyrównać rachunki krzywd i do czego prowadzi, jeśli jej łańcuch nie zostanie przerwany.
W obozie Zgoda Salomon Morel kazał więźniom śpiewać nazistowskie piosenki, po czym ich bezlitośnie katował. W więzieniu w Jaworznie na jego rozkaz maltretowano nastoletnich działaczy antykomunistycznego podziemia. Anna Malinowska z reporterską precyzją rekonstruuje jego życie. Od Garbowa na Lubelszczyźnie, gdzie podczas wojny zamordowano jego żydowską rodzinę, po mieszkanie w katowickiej kamienicy, które w latach 90. opuścił w pośpiechu, uciekając przed przeszłością. Wstrząsająca opowieść o nierozliczonych zbrodniach popełnianych w polskim mundurze.
Bartosz Wieliński