Dzienniki kołymskie

„Dni imperiów i sfer wpływów dobiegły końca” mówił w Warszawie Barack Obama, mając – oczywiście – na myśli Rosję i – zapewne – słynne stwierdzenie Putina o „największej tragedii geopolitycznej końca XX w.”
Początki owego myślenia geopolitycznego sięgają korzeniami XIX stulecia, kiedy to Rosji carskiej udało się podbić słabe chanaty muzułmańskie na Zakaukaziu i w Azji Środkowej. Te ostatnie, nota bene, wtedy, kiedy państwo rosyjskie miało się reformować wewnętrznie. I tak się „wewnętrznie reformowało”, że doszło aż nad Araks i Amu-darię. Jakoś tak wyszło. W Londynie z nerwów obgryzano paznokcie. Wejdą do Indii, czy nie wejdą? Nie weszli. Wtedy to właśnie ukształtował się świat pojęć, wyobrażeń, a nawet pewnej specyficznej mentalności Wielkiej Gry, która odżyła w nieco zmienionej formie podczas zimnej wojny, a i dziś ma się całkiem dobrze.
Okrucieństwo podbojów i strach podbitych miały zapewnić spokój, stabilizację i pozwolić na realizację „misji cywilizacyjnej”. Co z niej wyszło? Szkoda mówić. Wpadka goniła wpadkę. Tak, carscy wysłannicy nie wszystko zdążyli popsuć. To też trzeba umieć. A czego nie zdołali zniszczyć, za to już bardziej metodycznie wezmą się bolszewicy. Uderzające jest jednak, jak wiele z tego kolonialnego eksperymentu carskiej, ale tej petersbursko-oświeconej, Rosji zostało w Związku Sowieckim...
A jeśli cokolwiek przydarzyło się dobrego, to głównie za sprawą wszelkiej maści podejrzanych i odmieńców: sekciarzy, obcych kolonistów, dysydentów religijnych, Tatarów, Ormian, Żydów, Polaków, rodzimej inteligencji...
O tym wszystkim jest właśnie ta książka. “Nikt nie zrozumie dobrze Rosji w Europie, dopóki nie zobaczy jej w Azji” – jak stwierdził jeden z angielskich obserwatorów rosyjskiego pochodu ku wrotom Indii.

Niniejsza publikacja zawiera dwadzieścia trzy artykuły Włodzimierza Bączkowskiego (1905–2000) opublikowane w latach 1932–1983, które reprezentatywnie pokazują, jak postrzegał Rosję i Związek Sowiecki. Pięć tekstów z tego zbioru ukazało się przed 1939 r., gdy w swojej ówczesnej działalności pisarskiej i badawczej skupiał się na kwestii ukraińskiej i prometeizmie. Pozostałe opublikował po drugiej wojnie światowej w różnych periodykach polskiej emigracji i anglojęzycznych, w tym m.in. „Sprawach Bliskiego i Środkowego Wschodu”, „Kulturze”, „Wiadomościach”, „Kurierze Polskim”, „Orbis”, „The Middle East Journal”, „The National Review”. Najważniejszymi wątkami tekstów Bączkowskiego były analizy rosyjskiej kultury strategicznej, istoty władzy w Rosji i jej działań międzynarodowych, w tym w szczególności wobec Polski, oraz kolonializmu rosyjskiego w jego historycznym i dwudziestowiecznym wymiarze. W niewłaściwej interpretacji rzeczywistości sowieckiej oraz swoistym wishful thinking widział przyczyny błędów w ocenie Rosji, jej natury czy potencjału. Zachód bowiem nieustannie doszukiwał się w Rosji czynników odwilży, chęci dialogu, nierzadko elementów rozpadu, a Moskwa skutecznie umiała to wykorzystywać. Bączkowski bez złudzeń i do bólu realistycznie rewidował podobne podejście.
Wstęp i opracowanie: Wojciech Konończuk
Pisma Zebrane Włodzimierza Bączkowskiego, tom III
Wydawcy: Ośrodek Myśli Politycznej, Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego

Rosja przeciwko Polsce, Europie, światu
Książka, dzięki której łatwiej zrozumieć współczesną Rosję
Idea Trzeciego Rzymu, ukrócenie polskiej anarchii, poskromienie tyrana Napoleona, panslawizm, walka cywilizacji, imperium a nacjonalizm, bolszewicka utopia, heart-land i modny do dziś euroazjanizm.
Fascynująca panorama kilkuset lat rozwoju rosyjskiej myśli politycznej daje jedyną w swoim rodzaju możliwość spojrzenia na świat z perspektywy Moskwy. Sięgając do rosyjskiej historii, literatury, filozofii i sztuki, wybitny znawca Imperium, profesor Andrzej Nowak, kreśli niezwykłą, erudycyjną syntezę myśli geopolitycznej naszego potężnego sąsiada. Poznanie rosyjskiego punktu widzenia, nawet jeśli bardzo głęboko się z nim nie zgadzamy, jest kluczem do zrozumienia wyzwań stojących przed Polską. Szczególnie inspirujące jest obserwowanie, jak mocno przez wieki na rosyjskie myślenie wpływała „sprawa polska”. Dlaczego warto zestawić losy Rzeczpospolitej i Krymu? Jak „połykano i rozrzedzano” w ogromnym imperialnym organizmie „polską truciznę”? Dlaczego „Judasze Słowiańszczyzny” nie zasługiwali na żadną litość?
Andrzej Nowak (ur. 1960) – historyk, sowietolog, kierownik Zakładu Historii Europy Wschodniej na UJ, profesor zwyczajny w Instytucie Historii PAN. Wykładał historię Polski i Rosji na wielu zagranicznych uniwersytetach, m.in. na Harvardzie, Cambridge, Columbia University. Jako ekspert od polityki wschodniej wielokrotnie występował w telewizji. Autor kilkudziesięciu książek, dwukrotny laureat Nagrody Klio (w 1995 r. za Jak rozbić rosyjskie imperium i w 2001 r. za Polska i „trzy” Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku)), trzykrotny – Nagrody Rektora UJ za wybitne osiągnięcia naukowe (2009, 2010, 2011), oraz m.in. laureat Nagrody im. Jerzego Giedroycia.

Wygłoszone 31 grudnia 1999 r. orędzie Borysa Jelcyna i przekazanie władzy Władimirowi Putinowi jest symbolicznym początkiem procesu odbudowy pozycji Rosji jako mocarstwa. Putin rozpoczął modernizację i centralizację państwa, bazując na klasycznych założeniach myślenia strategicznego. Jakie to były założenia? Co jest zasadniczym celem rosyjskiej polityki? Jakie działania mają doprowadzić do jego realizacji? Jakie obszary strategiczne zostały uznane za kluczowe? W jakim stopniu rosyjska polityka jest skuteczna?
Problematyka rosyjskiej polityki oraz prezentacja rosyjskiego potencjału militarnego stanowi ważny element polskich badań politologicznych i w naukach o bezpieczeństwie oraz obronności. Autorzy przyjrzeli się uwarunkowaniom i sposobom osiągania celów strategicznych przez Federację Rosyjską oraz sposobom wykorzystania potencjału militarnego, w oparciu o przyjęte założenia strategiczne i komplementarnie budowane strategie sektorowe. Przedstawili swoje analizy i oceny zachodzących przekształceń i podejmowanych działań, omówili najważniejsze zapisy rosyjskich dokumentów strategicznych i skorelowali je z wybranymi procesami polityczno-militarnymi i gospodarczymi.
W ramach wprowadzenia przedstawiono uwarunkowania rosyjskiej szkoły myślenia strategicznego oraz jej dorobek. Następne rozdziały prezentują autorskie oceny efektywności realizacji kolejnych etapów rosyjskiej great strategy od 2000 do połowy 2017 r. Zbudowane są według podobnego schematu: analiza kształtu rosyjskiej polityki bezpieczeństwa na tle uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, ocena roli i sposobu wykorzystania potencjału militarnego, ocena przeobrażeń myśli wojskowej, ocena kierunków rozwoju rosyjskich sił zbrojnych. Ostatnie trzy rozdziały poświęcone zostały rosyjskiej strategii w odniesieniu do Ukrainy i międzynarodowym konsekwencjom kryzysu ukraińskiego.
Książka będzie doskonałą pomocą dla studentów historii, politologii, stosunków międzynarodowych, obronności i bezpieczeństwa oraz szkół wojskowych. Może być również interesującą lekturą dla pasjonatów wojskowości, strategii i militariów, a także współczesnej Rosji.
Jest to spójne, zamknięte studium przemian, jakim podlegają rosyjskie siły zbrojne i założenia oraz metody ich wykorzystania w pierwszych dekadach XXI wieku. Bardzo dokładnie udokumentowano przekształcenia w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych – zarówno na płaszczyźnie organizacyjnej, jak i sprzętowej. Równie ważne jest zdefiniowanie współczesnej sytuacji militarno-politycznej Federacji Rosyjskiej. Zajęcie Krymu i inne działania militarne wobec Ukrainy określiły sytuację polityczną i militarną w regionie na długie lata, udowadniając przy tym, że Rosja przekształciła siły zbrojne z odziedziczonego po ZSRR kolosa na glinianych nogach w skuteczne narzędzie o skalowalnych możliwościach użycia.
Juliusz Sabak
ekspert ds. Bezpieczeństwa i Techniki Wojskowej, portal Defence24.pl

"(...) wielu intelektualistów i polityków postkomunistycznej Rosji zaangażowało się w historyczny, wielopoziomowy spór o ideę rosyjską - o rosyjską tożsamość narodową i kulturową, sens rosyjskich dziejów oraz miejsce Rosji w historii powszechnej.
W sporze tym idee słowianofilskie oraz ukształtowana przez nie tradycja myślowa są bardzo istotnym, centralnym wręcz układem odniesienia. "Słowianofilska" jest przede wszystkim tendencja do uwydatniania różnic między Rosją a Zachodem oraz interpretowania ich w sposób esencjalistyczny - jako trwałych i nieredukowanych, wynikających z samej istoty rosyjskiej, prawosławnej duchowości.

Z Posłowia

Zbiór jest unikalnym świadectwem zabiegów władz międzywojennej Polski o istnienie Kościoła rzymskokatolickiego i mniejszości polskiej na obszarach, które po upadku caratu znalazły się pod władzą bolszewików. Sto sześć unikatowych dokumentów przybliża realia życia codziennego wspólnot Kościoła rzymskokatolickiego pod władzą sowiecką, sytuację prześladowanych duchownych oraz politykę władz komunistycznych wobec katolików i mniejszości polskiej, ale także wyznawców prawosławia czy wspólnot żydowskich. Jednostkowe przykłady oraz syntetyczne raporty, podparte danymi statystycznymi, pomogą nam lepiej zrozumieć sytuację wyznaniową za wschodnią granicą Rzeczypospolitej w okresie międzywojennym.