Dżuma. Czarna śmierć

Bóg tak chce! – takim okrzykiem lud miał odpowiedzieć na papieskie wezwanie do wyprawy krzyżowej wygłoszone na synodzie w Clermont w 1095 roku. Czy chrześcijanie jednomyślnie poparli pomysł zorganizowania zbrojnej pielgrzymki mającej na celu odzyskanie Grobu Świętego? Wbrew powszechnemu przekonaniu członkowie wspólnoty chrześcijańskiej prezentowali dalece rozbieżne stanowiska w kwestii wypraw krzyżowych. Niniejsza książka proponuje spojrzenie na ruch krucjatowy przez pryzmat nieprzychylnych opinii prezentowanych przez średniowiecznych władców, teologów, uczonych, przedstawicieli duchowieństwa, kronikarzy, dziejopisarzy, a nawet trubadurów i truwerów. Martin Aurell oddaje głos tym, którzy kwestionowali zasadność wypraw krzyżowych, krytykowali decyzje świeckich przywódców i działania Kościoła, a także piętnowali wady krzyżowców, oskarżając ich o nieuzasadnione stosowanie przemocy, okrucieństwo, bezbożność, rozwiązłość, chciwość i sprzeniewierzenie się pierwotnym ideałom. Kontestatorzy ruchu krucjatowego należeli do mniejszości, ale ich opinie dają pełniejszy obraz stosunku ludzi średniowiecza, zwłaszcza chrześcijan, do zbrojnych wypraw do Ziemi Świętej.


Martin Aurell (ur. 1958) – historyk, mediewista, wykładowca Université de Poitiers, Université Panthéon-Sorbonne, Université de Rouen Normandie, dyrektor Centre d’études supérieures de civilisation médiévale, członek Institut Universitaire de France, redaktor prowadzący czasopisma „Cahiers de civilisation médiévale”. Autor licznych publikacji i artykułów naukowych poświęconych czasom średniowiecza, szczególnie trubadurom, legendzie arturiańskiej, Plantagenetom, Eleonorze Akwitańskiej, rycerstwu i ruchowi krucjatowemu.

Księga pamiątkowa dla wybitnego historyka mediewisty, profesora Romana Michałowskiego. Zebrane w tomie artykuły dotyczą szeroko rozumianej problematyki średniowiecznej kultury politycznej i religijnej oraz historii Kościoła w tym okresie. Ich autorami są zarówno polscy, jak i zagraniczni znawcy średniowiecza, nie tylko historycy, ale również archeolodzy.

Profesor Roman Michałowski urodził się w roku 1949. Studia ukończył w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego (IH UW), gdzie uzyskał także doktorat (1979) i habilitację (1990). W roku 2006 otrzymał tytuł profesorski. Zatrudniony w IH UW od roku 1972 kolejno jako asystent stażysta, asystent, starszy asystent, adiunkt, profesor nadzwyczajny (od roku 1994), profesor zwyczajny (od roku 2008). W latach 1998–2001 dyrektor Centre de civilisation polonaise na Université Paris-IV i profesor Sorbony. Od roku 2005 zatrudniony także w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Przewodniczący Rady Naukowej IH UW w latach 2002–2008, od 2005 roku kierownik Zakładu Historii Średniowiecznej IH UW. Od roku 1994 członek redakcji, a od 2010 Redaktor „Kwartalnika Historycznego”.
Profesor Roman Michałowski jest badaczem historii średniowiecznej Polski i powszechnej, a jego zainteresowania naukowe dotyczą zwłaszcza szeroko rozumianej problematyki historii religii i kultury wcześniejszego średniowiecza. Jest autorem wielu artykułów i recenzji naukowych publikowanych w kraju i za granicą, a także monografii: Princeps fundator. Studium z dziejów kultury politycznej w Polsce X–XIII wieku (I wyd. 1989, II wyd. 1993) i Zjazd Gnieźnieński. Religijne przesłanki powstania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (2005; wyd. anglojęzyczne: The Gniezno Summit. The Religious Premises of the Founding of the Archbishopric of Gniezno, 2016) oraz podręcznika akademickiego Historia powszechna. Średniowiecze (2009).

Notatki z lekcji Historia to:
* nowe zmienione i poprawione wydanie popularnej serii Notatek z lekcji
* cytaty historyczne
* zasady pisania wypracowali z historii
* reguły analizowania tekstów źródłowych
* przykładowe teksty źródłowe do analizy
* kalendarium najważniejszych wydarzeń
* tematy przedstawione w formie konspektu

Dwudziestego piątego sierpnia 1270 roku Ludwik IX Święty umiera w obozie armii krzyżowców w pobliżu starożytnej Kartaginy. Dwa miesiące wcześniej, na początku lipca, baronowie i rycerze, którzy wraz z królem Francji podjęli się udziału w wyprawie krzyżowej, wyruszyli z Aigues-Mortes i wylądowali w Tunisie. Poirytowani długim oczekiwaniem na króla Sycylii, wyczerpani trudami wyprawy i tunezyjskim upałem, zostali zdziesiątkowani przez chorobę, która zabrała również króla. W listopadzie, po kilku bitwach służących głównie zachowaniu pozorów, armia krzyżowców wyruszyła w drogę powrotną. Zniszczenie floty w sycylijskim porcie przez sztorm przekreśliło nadzieje na kontynuację wyprawy do Ziemi Świętej.

Jak to się stało, że siódma wyprawa krzyżowa – okupiona wielkim kosztem i poprzedzona licznymi przygotowaniami – okazała się kompletną porażką, a krzyżowcy pod wodzą Ludwika IX Świętego nie dotarli do Ziemi Świętej? Xavier Hélary analizuje wszystkie elementy, które przyczyniły się do katastrofy: decyzję o zorganizowaniu nowej krucjaty, przygotowania, strukturę armii krzyżowców, wybór Tunisu jako celu wyprawy, autorytarną postawę króla, lądowanie na tunezyjskim wybrzeżu, choroby dziesiątkujące armię, zniszczenie floty podczas sztormu na Morzu Śródziemnym, zaniechanie dalszej wyprawy do Ziemi Świętej. Śmierć Ludwika IX Świętego i zniszczenie sporej części floty krzyżowców skutecznie odwiodło Zachód od dalszych działań. Niemal dwa wieki ruchu krucjatowego dobiegły końca, a wraz z nimi zakończył się okres obecności łacinników na Bliskim Wschodzie.

Xavier Hélary (ur. 1976) – francuski historyk i mediewista specjalizujący się w tematyce wojny i wojskowości w czasach średniowiecza oraz władzy królewskiej w trzynastowiecznej Francji. Wykładowca Université Jean-Moulin-Lyon-III i Université Paris-Sorbonne (Paris-IV), badacz CIHAM, autor książek (Jeanne d’Arc. Histoire et dictionnaire, L’armée du roi de France: la guerre de saint Louis a Philippe le Bel, Courtrai. 11 juillet 1302, Les Templiers: Leur faux trésor, leur vraie puissance) i artykułów naukowych.

Francuski mediewista Jacques Le Goff (1924–2014), jeden z najwybitniejszych i najbardziej znanych w świecie, w swoich dziełach badał średniowieczną mentalność i rozmaite dziedziny życia powszedniego, gospodarczego i religijnego (Wydawnictwo Aletheia: Historia ciała w średniowieczu, Warszawa 2018; Narodziny czyśćca, Warszawa 2021). W niniejszej książce zawarł podsumowanie swoich podjętych jeszcze w młodości badań nad obecnością pieniędzy w życiu średniowiecznego społeczeństwa, nad ich znaczeniem dla gospodarki oraz ówczesnym statusem etycznym. Rekonstruuje właściwą wówczas dla chrześcijanina z punktu widzenia Kościoła postawę wobec pozyskiwania pieniądza drogą lichwy, działalności kupieckiej czy bankowej. Rozważa też ogólniejszą kwestię, czy istniał w tej epoce pieniądz w naszym dzisiejszym sensie i czy można upatrywać w niej początków kapitalizmu.
Ten znakomity przewodnik po średniowiecznych finansach opowiada zarazem o losach ludzi związanych z tą dziedziną, o mennicach, kopalniach kruszcu, lichwie, pierwszych bankach i handlu dalekomorskim, co stanowi walor sam w sobie tej książki, nawet jeśli wynik badania okazuje się negatywny: nie ma w średniowieczu myśli ekonomicznej, a gospodarka – z braku globalnych rynków – występuje jeszcze w formie prekapitalistycznej.

XV-wieczna kronika Leoncjusza Machierasa "Wykład o słodkiej ziemi Cypru «Cronaca», to jest Kroniką, zwany" to bez wątpienia najwybitniejsze dzieło kronikarstwa greckiego średniowiecza. Stanowi główne źródło do dziejów Cypru po opanowaniu go przez frankońskich krzyżowców, a zarazem pomnik żywej potocznej greki cypryjskiej wieków średnich. Kronika obejmuje 1131 lat dziejów Cypru: od odnalezienia Prawdziwego Krzyża przez świętą Helenę w 327 roku, aż po schyłek panowania Franków na wyspie – śmierć króla Jana II w 1458 roku.

Autor kroniki był rodowitym greckojęzycznym Cypryjczykiem, a zarazem dworzaninem frankońskim. Czytając kronikę, odnosi się wrażenie, jakby autor dokumentował proces powolnego tworzenia się na Cyprze społeczeństwa frankocypryjskiego, obejmującego zwłaszcza średnią (mieszczańską) warstwę społeczną wyspiarzy – tubylców i przybyszów, których więcej zaczyna z czasem łączyć niż dzielić. Posługują się oni przynajmniej dwoma językami, uczęszczają do greckich bądź łacińskich kościołów i zapewne nie są świadomi problemu „podwójnej lojalności”.

Recital Concerning the Sweet Land of Cyprus Entitled "Cronaca", or Chronicle

Leontios Machairas’s fifteenth century account is beyond doubt the most outstanding example of mediaeval Greek chronicle-writing. The work is the main source on Cypriot history in the period following the island’s seizure by Frankish Crusaders as well as a monument of living vernacular Cypriot Greek of the Middle Ages. The story told encompasses 1,131 years: from the discovery of the True Cross by Saint Helen (327) to the end of the Frankish rule of the island with the death of King John II (1458).

The author of the chronicle was a Greek-speaking Cypriot native but also a Frankish courtier. The reader gets a feeling as though the author had documented a gradual making of Cyprus’s Franko-Greek society, hailing mostly from the middle (urban) classes of the islanders: natives as well as incomers, with more uniting than dividing both groups as time went by. Speaking at least two languages, attending Greek and Latin churches, they were probably blissfully unaware of the problem of ‘dual loyalty’.