EleWator

To książka na styku gatunków: poradnika, humoru, felietonu, a nawet leksykonu. Każdy rozdział to w sferze dosłownej próba odpowiedzi na problem, z którym się zetkniemy lub pytania, które każdemu wcześniej czy później przyjdą do głowy. Jak zwabić do domu solidnego rzemieślnika i sprawić, by naprawił cieknący kran? Jak znaleźć idealną opiekunkę do dziecka? Jak znaleźć miłość lub okazję życia? A może idealnie przygotować się do rozmowy o pracę, dać sobie powróżyć przez internet wyhodować na poczekaniu mięśnie brzucha?
Świat, który nas otacza, oferuje na każdym kroku drogę na skróty i kusi jej dostępnością. Wszak słynny amerykański twórca poradników uczących, jak ćwiczyć dwie minuty dziennie i wyrobić sobie silne mięśnie, niestety musiał zapłacić setki tysięcy odszkodowań, gdy okazało się, że dwie minuty jednak nie wystarczą. To książka, która próbuje ten świat oswoić i dać się z niego pośmiać.

Książka Lektury z biblioteki osiedlowej została pomyślana jako swego rodzaju diariusz lektury. Dominuje tutaj przede wszystkim tryb lektury osobistej, intymny kontakt z czytaną książką. Ale również ekspresywny, nie bojący się czasem ryzykownych metafor i emocjonalnej gwałtowności. Chciałem w niej dać wyraz swoim lekturowym fascynacjom, ale również temu, czego nauczyłem się podczas wieloletnich studiów literaturoznawczych; znajomości odpowiednich narzędzi, przy pomocy których mogę, mniej lub bardziej użytecznie i owocnie, otwierać dane dzieła. Książka prezentuje fascynacje głównie z obszaru XX-wiecznej literatury polskiej. Nie znaczy to, że jest jakąkolwiek krytycznoliteracką syntezą. Jak napisałem już: autor zastrzega, że pisze o tym, co jemu podoba się najbardziej i dzieli się z czytelnikiem swoimi fascynacjami, podróżuje, peregrynuje przez światy swoich ulubionych twórców literatury pięknej. Ale jako, że jest to również dokument literatury intymnej, mamy tutaj do czynienia ze specyficznie pojętą introspekcją, czy podróżą wewnętrzną. Autor odkrywa przy okazji, a może przede wszystkim, w sobie, we własnym wnętrzu, twórców, którzy szczególnie zapadli mu w pamięć, odcisnęli w niej swój ślad, pozostawili autorską sygnaturę. Są dla niego szczególnie ważni poprzez na przykład wskrzeszanie mitu magicznej prowincji, podróży pamięci do miejsc utraconych, swoiste zmaganie się z żywiołem czasu, przemijania i śmierci. Zatem jest to, bądź tylko próbuje być, książka o rzeczach ważnych, czy najważniejszych, nie tylko w literaturze, ale również w doświadczeniu egzystencjalnym, które dotyczy każdego. Książka jest nade wszystko zapisem doświadczenia intelektualnego, szukaniem odpowiedzi, pytaniem, ale przede wszystkim podróżą poprzez wewnętrzną czasoprzestrzeń dzieła literackiego, próbując pośrednio (bo inaczej się chyba nie da), odpowiedzieć na pytanie, które pojawia się dość często u ludzi myślących: kim jestem? Dokąd zmierzam? Po co żyję? Autor wierzy gorąco, żarliwie, może nieco naiwnie, w telos swoich literaturoznawczych poszukiwań i wędrówek, i zaprasza do wspólnej podróży przez świat, który już został stworzony, a który, w co autor wierzy istotnie i głęboko, poprzez dotknięcie krytycznoliterackiego komentarza czy eseju, ożywa raz jeszcze. Przygoda literatury zatem niczym innym jest jak również przygodą życia.

Nienapisane? Książki składają się – na ogół – z tego, co udało się ich autorom napisać (lub zapisać). Czym więc jest „nienapisane”, które pojawia się w miejscu tytułu? Słowem, które tytuł udaje? Do pewnego stopnia. Książka składająca się z fragmentów nienapisanych książek nie może mieć prawdziwego tytułu. Głównym bohaterem tej książki jest to, co zostało jedynie wyznaczone, zaprojektowane przez zamieszczone w niej teksty – co było niegdyś tematem milczenia lub przedmiotem marzeń. Słowo postawione w miejscu tytułu otwarcie zapowiada zatem, że więcej jest w tej książce nienapisanego niż napisanego, że pisanie otwiera coraz większą, rosnącą z każdym słowem i każdym zdaniem przestrzeń nienapisanego. Ono jest zresztą zawsze ciekawsze od tego wszystkiego, co znalazło już jakiś wyraz w słowach.

Prezentowana książka stanowi ciekawe wprowadzenie do współczesnego sposobu myślenia o wyobrażeniach spełnienia, szczęścia i doskonałości. Badaczka ukazuje obraz raju co najmniej dwojako, jako artystyczne wizualizacje w przekazach plastyki oraz jako wyobrażenie funkcjonujące w praktykach religijnych, w mistyce, w literaturze pięknej poświęconej miłości. Autorka z pasją wciąga czytelnika w toczącą się obecnie dyskusję na temat nowego rozumienia obrazu raju.

Książka interpretuje przykłady współczesnej sztuki wizualnej dotyczącej zagadnienia tożsamości osobowej, poszukując w nich obecności intuicji i śladów metafizycznej idei człowieczeństwa. Dzięki metodzie hermeneutycznej odnajduję je w grze różnorakich doświadczeń zmysłowych i wewnętrznych z doświadczeniem estetycznym w dziełach sztuki i ich interpretacji. Tytuł zawiera świadomą aluzję do książki Patrząc Józefa Czapskiego, której autor, wrażliwy na obecność wartości uniwersalnych w sztuce, jest patronem wywodu. W moich rozważaniach stawiam tezę, że do najbardziej podstawowych elementów sztuki współczesnej podejmującej problem tożsamości osobowej należy pokazywanie, projektowanie i realizowanie gry aktów poznawczych, refleksji, doznań i wrażeń, która to gra wywołuje intuicje i wskazuje ślady metafizycznej idei człowieczeństwa, uczestnicząc zarazem w formowaniu osobowej tożsamości. Interpretacje dzieł sztuki wizualnej prowadzą do wniosku, że to wciąż poezja proponuje narzędzia do projektowania tej gry, wchodząc w różnoraką relację z doświadczeniem wewnętrznym, a zarazem otwierając poziom metafizyki. Wieloaspektowość podejmowania problemu tożsamości osobowej we współczesnych sztukach wizualnych, kontestowanie, krytyka, próby reprojektowania i reinterpretowania, wynikają z tęsknoty za utraconym odniesieniem do metafizyki. Ta tęsknota nazwana zostaje wypatrywaniem (u)traconej duszy.