Etyka, śmierć i transplantacje

Jest to pierwsze w Polsce tak obszerne i wszechstronne opracowanie problemów etyki badań socjologicznych. Konfrontując postulaty normatywne z praktyką badań jakościowych, zwłaszcza związanych z narażeniem osób badanych na zranienie (krzywdę), Adrianna Surmiak uświadamia czytelnikowi, jak duża część tej praktyki wymaga wrażliwości, intuicji etycznej, empatii, a ponadto jak wiele szczegółowych kwestii należałoby jeśli nie uregulować kodeksowo, to przynajmniej poddać środowiskowej dyskusji.

dr hab. Wojciech Pawlik, prof. UW

Z książki Adrianny Surmiak jasno wynika, że antropologom i socjologom prowadzącym badania jakościowe potrzebna jest nie tylko znajomość zasad etyki proceduralnej (formalnej), ale też wrażliwość i wiedza wywodzące się z etyki opisowej; praktyce badawczej powinna towarzyszyć nieustanna „kontrola sumienia”, wyczulenie na wszystko, co może w jakikolwiek sposób naruszać dobro badanych.

dr hab. Katarzyna Kaniowska, prof. UŁ

Adrianna Surmiak - doktorka, socjolożka i antropolożka społeczno- -kulturowa. W latach 2016–2020 odbyła staż podoktorski na Uniwersytecie Warszawskim w ramach grantu „Fuga 5” finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Od 2021 roku pracuje jako adiunktka w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW. Pełni funkcję sekretarza Wydziałowej Komisji Etycznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji UW. Obecnie interesuje się etyką i metodologią badań, szczególnie badań jakościowych, socjologią moralności oraz socjologią emocji

Tematyka książki należy do najważniejszych problemów współczesnej kultury. Logikę kultury stanowią wartości. Ludzkie zachowania w świecie realnym opierają się na orientacji wartościującej. Konsumpcja dóbr stanowi podstawę życia, fundament, na którym może rozwijać się i rozwija mniej lub bardziej wyrafinowana orientacja konsumpcjonistyczna, plasująca konsumpcyjny sposób i styl życia za główny wskaźnik sensu i sukcesu życia. Ta zabsolutyzowana redukcja świata wartości do kręgu dóbr konsumpcyjnych wywołuje mniej lub bardziej zdecydowany i zabsolutyzowany opór wśród ludzi wrażliwych na wartości wyższe. Tak się składa, że oponenci w sporze o sposób i styl życia spychają się nawzajem do narożnika. Stąd tytuł: Karnawał czy post? Jeżeli nie karnawał, to czy wtedy pozostaje nam post? A jeżeli nie post, to czy oznacza to zielone światło dla kultury karnawału? To jest aksjologiczna przestrzeń dyskursu, jaki opisuje w tekście książki prof. Lesław Hostyński, jaki poddaje dyskusji i ocenie potencjalnego czytelnika.

Książka ta przypomina metodyką analizy poszczególnych zjawisk ze świata wartości słynny traktat Władysława Tatarkiewicza O szczęściu. Hostyński podobnie odsłania rozmaite odmiany uczestnictwa ludzi w świecie konsumpcji, czyli przyjemności, i podobnie, jak Tatarkiewicz, wiąże dobrze pojęte szczęście z wartościami bezwzględnymi. Zaletą książki Hostyńskiego jest aktualizacja kulturowych diagnoz, języka, trafiająca do współczesnego czytelnika. Problem wyboru sposobu życia jest stary jak świat, pytanie o to, czy mieć, czy być, pojawiało się w głośnych pracach Gabriela Marcela czy Ericha Fromma. Lesław Hostyński nadał swoją książką temu dylematowi nie tyle nowe rozwiązanie, ile nowy kontekst.
(Z recenzji Ryszarda Wiśniewskiego)

Arthur Schopenhauer (1788-1860) – jeden z najwybitniejszych niemieckich filozofów, choć w zasadzie nigdy nie stworzył żadnej filozoficznej szkoły, a jednak wywarł wielki wpływ na takich myślicieli jak Bergson (ze swoim intuicjonizmem), Nietzsche (ze swoją filozofią życia), a czerpali z niego także neokantyści i pragmatycy. Zwykło się nazywać Schopenhauera twórcą pesymizmu filozoficznego. Jak pisze Jan Garewicz jego pesymizm nie miał nic wspónego z katastrofizmem, a negacja postępu z zaprzeczeniem rozwoju nauki i techniki Uczył rezygnacji bez pokory, współczucia bez miłości bliźniego, buntu bez działania. Schopenhauer z jednej strony neguje świat, ale z drugiej strony uznaje ten świat za jedyny z możliwy. I czyni tak z powodu przyjęcia pewnych zasad aksjologicznych, przy czym jak w innym miejscu pisze Garewicz etyka Schopenhauera jakkolwiek normatywna, nie posługuje się pojęciem obowiązku. Powiada czym jest dobro, ale nie usiłuje nikogo skłonić do dobrego postępowania. Cóż zatem jest podstawą moralności skoro wedle Schopenhauera nie ma wartości obowiązujących powszechnie, ale są różnorodność, indywidualność, a wreszcie wiedza podpowiada niemiecki filozof.

"Wybaczenie" Vladimira Jankelevitcha, jednego z najwybitniejszych filozofów francuskich XX w., to książka podejmująca złożony problem etyczny - zagadnienie moralnego prawa do wybaczenia win, a zwłaszcza win historycznych. Jankelevitch snuje swoją refleksję w kontekście zbrodni II wojny światowej, zadając pytanie o to, kto właściwie może wybaczyć, tym bardziej gdy mowa o kategoriach "czynów niewybaczalnych" (tak potwornych, że nie da się ich usprawiedliwić). W jego optyce wybaczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy żyje jeszcze pamięć o czynach oraz ci, których bezpośrednio dotyczy krzywda. W tym sensie wybaczenie po latach jest tylko quasi-wybaczeniem. Paradoks wpisany w akt przebaczenia polega na tym, że rzeczywiście wymaga go to, czego nie da się wymazać, zapomnieć. Wybaczenie ma więc charakter daru, łaski - "donacji", i jest pewnym moralnym horyzontem, do którego w sensie faktycznym możemy się jedynie próbować zbliżyć. Tezy filozofa są nierzadko kontrowersyjne, ale dialogicznie wpisują się w szerszą, bardzo istotną moralną i historiozoficzną dyskusję XX wieku.