Europejczycy Początki kosmopolitycznej kultury

Praca ma charakter poznawczy i analityczny, odnosi się do kształtowania standardów środowiska mieszkaniowego. Przedstawione w niej zagadnienia dotyczą zarówno założeń urbanistycznych, architektury, układów funkcjonalnych zagospodarowania otoczenia, jak i społeczno-organizacyjnych aspektów związanych ze społecznościami zamieszkującymi w zespołach zabudowy powstającej z udziałem środków publicznych. Celem opracowania jest przedstawienie stanu środowiska mieszkaniowego, identyfikacja cech tego środowiska oraz złożoności zagadnień związanych z mieszkaniem, jego otoczeniem oraz społecznymi aspektami architektury mieszkaniowej powstającej ze środków publicznych. Problematykę kształtowania architektury środowiska mieszkaniowego subwencjonowanego ze środków publicznych badano na tle doświadczeń europejskich, w tym polskich, ubiegłego stulecia i początku XX w. Analiza doświadczeń krajów europejskich wskazuje na istotną rolę środków publicznych, na ich wpływ nie tylko na standardy mieszkaniowe, ale także na formy architektoniczne i rozwiązania urbanistyczne zabudowy mieszkaniowej. W pracy skoncentrowano się na efektach realizacyjnych inwestycji towarzystw budownictw aspołecznego. Analizowano możliwości przyszłego kształtowania osiedli i zespołów mieszkaniowych w kontekście zrównoważonego rozwoju w strukturze miasta. Jednak dla dopełnienia obrazu społecznych uwarunkowań w kształtowaniu środowiska mieszkaniowego przedstawiono też wybrane przykłady z krajów europejskich. Przedstawiona w tej rozprawie problematyka architektury środowiska mieszkaniowego tworzonego z udziałem środków publicznych obejmuje:

– kształtowanie środowiska mieszkaniowego subsydiowanego ze środków publicznych
z omówieniem tendencji europejskich okresu międzywojennego i powojennego,
– tendencje w polskiej architekturze mieszkaniowej subsydiowanej ze środków publicznych z uwzględnieniem koncepcji mieszkania społecznie najpotrzebniejszego
z okresu międzywojennego oraz powojennych koncepcji społecznej zabudowy mieszkaniowej,
– środowisko mieszkaniowe społecznego budownictwa czynszowego w Polsce po 1989 r., jego transformację i poszukiwanie definicji budownictwa społecznego,
– obraz zabudowy mieszkaniowej towarzystw budownictwa społecznego z omówieniem podstaw prawnych i stosowanych rozwiązań architektonicznourbanistycznych,
– kształtowanie zrównoważonego środowiska mieszkaniowego w warunkach polskich, w tym rewitalizację zdegradowanych struktur mieszkaniowych, preferencje i standardy społecznego budownictwa mieszkaniowego oraz kryteria oceny środowiska mieszkaniowego subsydiowanego ze środków publicznych.

Na podstawie wyników analiz i badań własnych oraz literatury przedmiotu wskazano na potrzebę poszerzenia kryteriów wyróżniających społeczną architekturę mieszkaniową, w szczególności w zakresie czynników: społecznych, organizacyjnych, politycznych, ekonomicznych, architektonicznych, urbanistycznych.

Książka próbuje zmierzyć się z problemem swoistości obrazu w jego tradycyjnej i aktualnej postaci. Autor wychodzi z założenia, że widzenie różni się zasadniczo od czytania, co oznacza, że dzieł sztuk wizualnych nie można traktować w najgłębszej warstwie jako języka. Na szeregu przykładów stara się pokazać odmienność obrazowego medium, wychodząc od hermeneutycznej rekonstrukcji ich struktury. Tropi też otwartość na obrazy poetów i pisarzy (Czesława Miłosza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Adama Zagajewskiego). Jednocześnie stara się pokazać, że „widzialność” obrazu nie ogranicza się do warstwy formalnej, lecz kształtowana jest przez kulturę, światopogląd czy ideologie. Przedmiotem analiz stają się dzieła takich artystów jak Aleksander Gierymski, Władysław Strzemiński, Andrzej Wróblewski, Ryszard Jurry Zieliński, Zbylut Grzywacz, Luc Tuymans, Konrad Pustoła i Tomasz Tatarczyk.

Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor zwyczajny w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX-XXI wieku oraz związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Redaktor serii „Ars Vetus et Nova”. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum. Członek zwyczajny Hessische Akademie der Forschung und Planung im Ländlichen Raum i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Malarstwo sakralne (2001), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2002), Figury losu (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część pierwsza (współautor, 2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011).

Na przełomie XX i XXI wieku David Hockney, wpływowy brytyjski artysta, wywołał poruszenie w świecie sztuki, nauki i mediów. Zasugerował, że malarze już w XV, a nie dopiero w XVII stuleciu zaczęli się wspomagać narzędziami optycznymi w celu osiągnięcia wysokiego poziomu realizmu w dziełach. Hockney poparł tę hipotezę eksperymentami, w których połączył swoje doświadczenie artystyczne, znajomość dziejów malarstwa i zainteresowanie nowoczesnymi technologiami z wiedzą zaczerpniętą z dawnych traktatów o sztuce i optyce. Niniejsza książka jest pierwszym szerokim ujęciem interpretacyjnym eksperymentów Hockneya i sytuuje je zarówno w kontekście całej jego twórczości, jak i postaw wybranych współczesnych artystów, którzy także szukali w sztuce dawnej odpowiedzi na nurtujące ich problemy.

W omawianym okresie zaistniało wyjątkowe zjawisko w sztuce książki nazywane polską szkołą ilustracji czy też złotym jej okresem. Wynikało to z faktu, że ilustracje dla dzieci zawsze projektowali profesjonalnie wykształceni twórcy, zatrudniani przez wydawnictwa, którzy w zamyśle ujmowali książkę jako indywidualną całość graficzną. Zatem w publikacjach dla najmłodszych obecna była autorska ilustracja.

Ars longa, vita brevis – sztuka długa, życie krótkie – sentencja Hipokratesa, pierwotnie odnosząca się do medycyny, weszła trwale do kultury jako fundament myślenia o sztuce. Sztuce w późniejszym rozumieniu, pojmowanej jako twórczość artystyczna. Jako maksyma przyjęła się w wersji skróconej, niosąc przesłanie apologetyczno-konsolacyjne: choć życie nasze jest krótkie, sztuka nadal trwa. Jej pełne brzmienie ma jednak sens odmienny, nieoparty na prostym przeciwstawieniu, bogatszy: Ars longa, vita brevis, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile – sztuka długa, życie krótkie, okazja ulotna, doświadczenie niebezpieczne, sąd niełatwy. Te zapomniane człony słynnej sentencji ofiarowują pojęciowe ramy niespodziewanie przylegające do sztuki współczesnej, w której mało wiary w trwałość i trwanie, a więcej ulotnych okazji i niebezpieczeństwa doświadczeń. Dlatego i sąd o niej tak trudny. Idąc tropem Hipokratesowych kategorii, widzimy, że nawet optymistyczna ars longa rodzi się wśród buntów, niepowodzeń, nieporozumień, niemożności, które wszak dzieje sztuki współtworzą. I paradoksalnie, chociaż awangardy narzuciły progresywny, agresywny i transgresywny obraz twórczości, to właśnie w sztuce XX wieku utrata i niespełnienie stały się jej niezbywalną częścią, niemal wyznaczając najważniejsze osie jej rozwoju.

Książka jest rezultatem interdysplinarnych dociekań, od filozofii języka po psychoanalizę. Opowiada o przygodach umysłu, jego aktywności ujawniającej się w codziennych zachowaniach, w obserwacjach oraz eksperymentach neuropsychologów, w czynach bohaterów Homera czy dziele Prousta. Jako prezentacja nurtów w humanistyce - wskazuje również na istotne tematy rozpoczynającego się stulecia w innych dziedzinach, które nie pozostaną bez wpływu na tę pierwszą. Wydaje się bowiem, że umysł będzie dla biologii XXI wieku tym, czym w minionym był dla niej gen (Erik Kandel). Natomiast w refleksji nad umysłem dominantą stanie się pamięć (François Jacob). Druga połowa XX wieku przyniosła znaczącą zmianę w podejściu do relacji między umysłem a mózgiem. Nieinwazyjne techniki badawcze ukazują ‘biologię świadomości’, a zarazem - wymiar społeczny aktywności mózgu. Na styku neuroscience, cognitive science, antropologii kulturowej, lingwistyki powstaje obraz człowieka jako bytu mózgowego i cielesnego, a zarazem istoty społecznej posługującej się językiem oraz innymi systemami znaków. Ponadto, rozumienie - chociażby cząstkowe - mechanizmów mózgu jest niezbędne, abyśmy mogli szukać odpowiedzi na pytania: na ile czynniki warunkujące akty, emocje, myśli są podporządkowane prawom neurofizjologii? a więc również: czy jesteśmy czymś więcej niż nasze mózgi, żyjąc w dwóch splecionych ze sobą światach: jednym rządzonym przez biologię, drugim - przez porządek symboliczny? Stopniowo rodzi się także dialog między psychiatrią, neurobiologą, psychoanalizą. Jego źródeł można szukać w pracach neurologów z przełomu XIX i XX wieku (tradycji kontynuowanej przez Aleksandra Łurię czy Olivera Sacksa), którzy łączyli subtelną analizę kliniczną z głębokim rozumieniem pacjentów.